6.1: Rijk door handel overzee
Samenvatting
Veel boeren in de republiek gingen zich specialiseren in de veeteelt. Dit was nodig, omdat de
weersomstandigheden veranderden. Door de afvoer van water, was de bodem ingezakt en soms
wel vijf meter. Grote delen van Holland waren hierdoor onder de zeespiegel gekomen en het land
was te drassig om graan op te verbouwen. Veel boeren gingen zich daarom richten op de
veeteelt. Anderen gingen ander werk zoeken of ergens anders wonen. In minder natte gebieden
werden er handelsgewassen verbouwd, het was vooral per regio. Hennep, hop, tuinbouw,
meekrap en tabaksteelt. Deze specialisatie waren erg belangrijk voor de economie. In periodes
waarin aanvoer van producten laag was, kon hier van gepro teerd worden.
Graan werd ingevoerd vanuit gebieden rond de Oostzee, veeteelt was daarom mogelijk. Het werd
met grote hoeveelheden via Amsterdam gevoerd.
Rond 1600 werd, in plaats van Brugge of Antwerpen, Amsterdam de belangrijkste havenstad in
West-Europa. Brugge was verzand en in 1585 werd de Schelde geblokkeerd: Antwerpen was ook
niet meer bereikbaar. Een deel van het graan werd doorgevoerd naar Frankrijk of Italië. Hollandse
kooplieden werkten volgens het principe van het kapitalisme: het behalen van zoveel mogelijk
winst na een investering. De graanhandel was daardoor de belangrijkste handel voor de economie
van de Republiek. De zeegewesten lagen op het kruispunt van belangrijke handelsroutes. Het was
mogelijk om de ‘driekhoekstocht’ te doen: Vanuit Holland naar de golf van Biskaje, om zout en
wijn te kopen, naar de havens aan de Oostzee en dan volgeladen met graan en hout, terug naar
Holland. Hollandse kooplieden waren erg op de hoogte over voorraden en prijzen van goederen,
in tegenstelling tot buitenlandse kooplieden. Amsterdam dankt haar positie vooral aan de
stapelmarkt. Het hout en graan uit de Oostzee werd opgeslagen - ‘gestapeld’ - in pakhuizen in
Amsterdam. Dit was erg belangrijk omdat de aanvoer onregelmatig en onzeker was, in verband
met stormen en misoogsten. De hoeveelheid aangevoerde en opgeslagen goederen groeide
enorm, door de steeds nieuwe handelsmogelijkheden. Hollandse kooplieden dreven zelfs handel
met vijanden van de Republiek.
Aan het einde van de 16e eeuw legde de Republiek wereldwijde handelscontacten, het speelde
een grote rol in de wereldeconomie. In de Republiek ontstond hierdoor het handelskapitalisme:
veel geld investeren om zo veel mogelijk handelswinst te behalen. Hollandse kooplieden merkten
de winstgevende handel met Azië, dat in handen was van Spanje en Portugal. In 1594 werd een
compagnie (handelsonderneming) opgericht die zelf specerijen moest halen. Koopman Cornelis
de Houtman en schipper Pieter de Keyzer moesten van de compagnie naar ‘de Oost’ zeilen. Er
kwamen maar 87 mensen terug met een verlies van 80.000 gulden. Toch was er bewezen dat er
geen tussenhandel nodig was om met Indië te handelen. Aan het einde van 1601 waren er al 65
handelsschepen naar Indië gevaren. Er waren veel compagnieën opgericht die onderling
concurreerden. Daardoor waren de inkoopprijzen van specerijen in Indië erg gestegen zijn en die
in Holland en Zeeland gedaald. Raadpensionaris Johan van Oldenbarnevelt wist hierdoor in 1602
de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) op te richten met alle koopmannen uit Holland en
Zeeland. Iedereen kon aandelen kopen van de VOC, waar ze elk jaar een deel van de winst van
kregen.
De VOC kreeg van de Staten-Generaal het monopolie om handel te drijven met Azië. Kooplieden
mochten inlandse handelsovereenkomsten sluiten, soldaten bestuursambtenaren in dienst
nemen, forten bouwen en geweld gebruiken als het nodig was. In de 17e eeuw werkten er één op
de drie mensen in de nijverheid. Ambachtslieden verwerkten handelsgewassen en specerijen tot
eindproducten. Door scheepvaart nam nijverheid ook toe: al deze schepen, ook van de WIC
(West-Indische Compagnie van Amerika), moesten gebouwd, uitgerust en onderhoud worden.
Door de ontwikkelingen in de landbouw, handel, scheepvaart en nijverheid kreeg de Republiek in
de 17e eeuw meer welvaart dan omringende landen. Onder andere Engeland en Frankrijk waren
jaloers. Met de Act of Navigation (1651) werkte Engeland de Republiek tegen: in Britse havens
fi
, mochten alleen Britse handelsschepen komen. In het Rampjaar 1672, verklaarde Engeland de
oorlog aan de Republiek. Minister Jean-Baptiste Colbert (Frankrijk) wilde de eigen markt
beschermen door mercantilisme: import moet verminderen, export vermeerderen. Er werden hoge
invoerrechten gevraagd en export werd gesubsidieerd. Zo wilde hij de werkgelegenheid in
Frankrijk bevorderen en winst maken.
Onderzoeksvraag
Waardoor namen in de zeventiende eeuw de wereldwijde handelscontacten toe en waardoor
speelde de Republiek hierin een hoofdrol?
Doordat het weer steeds veranderde in Nederland was het nodig dat mensen zich in iets anders
gingen specialiseren. Veel deden dit in de veeteelt, maar sommigen deden het ook in de
handelsgewassen. Zo kregen ze geld van andere landen voor hun producten. Doordat Nederland
te drassig was, kon er geen graan meer verbouwd worden. Daarom kochten we dit in uit het
Oostzeegebied en Holland nam zuivel en nijverheidsproducten mee. Zo ontstond er een groot
handelsnetwerk. De Republiek speelde hierin een grote rol, omdat Amsterdam een belangrijke
handelsstad was. Hierdoor kreeg de Republiek veel welvaart, wat leidde tot oorlogen.
Kenmerkende Aspecten
1. Wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie.
Doordat Amsterdam een belangrijke handelsstad was, sloot de Republiek veel handelscontacten
met verschillende landen. Soms zelfs met vijanden van de Republiek. Het speelde steeds een
grotere rol in de wereldeconomie. Daarom ontstond het handelskapitalisme: veel geld investeren
om zo veel mogelijk handelswinst te behalen. Er werden compagnieën opgericht om nog meer
geld te verzekeren in meerdere landen. Sommige landen groeiden economisch sneller dan
anderen, de Republiek was daar één van.
2. De bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van
de Nederlandse Republiek.
De Nederlandse Republiek werd steeds meer gespecialiseerd in nijverheid, handel, scheepvaart
en landbouw, wat voor een grote bloei zorgde op economisch gebied. Dit werd gedeeld met
andere landen en personen toen de VOC in beeld kwam. Ze konden een aandeel kopen,
waardoor ze elk jaar een deel van de winst kregen. In cultureel opzicht zijn we een aantal
pakhuizen rijker, omdat deze een erg grote rol speelden in de bloei van de Republiek.
Tijdlijn
1460: Hollandse schippers voerden ongeveer 2000 kilo graan vanuit het Oostzeegebied aan.
1585: De Noordelijke Nederlanden blokkeren de Schelde, wat Antwerpen uitschakelt.
1594: Een gezamenlijke handelsonderneming (compagnie) werd opgericht.
Rond 1600: Amsterdam werd de nieuwe belangrijkste havenstad in West-Europa.
1601: 65 handelsschepen vaarden vanuit verschillende handelssteden naar Indië.
1602: Oprichting VOC door raadpensionaris Johan van Oldenbarnevelt.
1621: Jan Pieterszoon Coen op de Banda-eilanden.
1636: Namens de VOC vaarden er 1750 koopvaardijschepen op zee en waren er 600
haringbuizen in gebruik.
1651: Act of Navigation.
1672: Engeland verklaart de oorlog aan de Republiek in het Rampjaar.
