Hoofdstuk 1 algemene inleiding
1. Verbintenissen uit de wet en schadevergoeding
Verbintenis vloeit uit wet 6:1 (ongeacht of gevolg is beoogd) of overeenkomst (moedwillig bijv. Ovk)
Bron: 6:1 Uit de wet: zonder bron van verbintenis in de wet, ook aangenomen indien stelsel van
wet en aansluit bij wet geregelde gevallen.
2. Verbintenis, rechtsplicht, vermogensrecht, nakoming
Een verbintenis is een rechtsplicht waarmee en subjectief vermogensrecht correspondeert. O.g.v.
6:162 rust op wie toerekenbaar onrechtmatig handelen schade veroorzaakt een verbintenis om
schade te vergoeden (passief). Degene die is benadeeld heeft verplichting tot schadevergoeding
corresponderende aanspraak (actief). Dat subjectieve recht is een goed 3:1 en vermogensrecht 3:6.
Rechtsplicht: men is verplicht om zich te onthouden van het toebrengen van schade door
onrechtmatig handelen (kale rechtsplichten) staat geen vermogensrecht tegenover. Vb: bij dreigende
OD verbod of bevel om schade te voorkomen Van rechtsplichten en verbintenissen kan o.g.v. 3:296
(of 6:27) nakoming worden gevorderd.
Eigen schuld 6:101: verplichting tot beperking van de schade; degene jegens wie onrechtmatig
gehandeld is, is verplicht de schade te beperken, anders eigen schuld. Niet aan plicht= nakoming niet
rechtstreeks afdwingen, aanspraak op vergoeding worden verminderd.
3. Plaats van ‘verbintenissen uit de wet’ in de wet
Verbintenissen uit de wet zijn geregeld in 6:74 en 6:162 + algemene bepalingen verbintenissenrecht
6:1, 161, belangrijk omdat verbintenissen (m.u.v. onverschuldigde betaling) strekken tot
schadevergoeding 6:95.
4. Samenloop wanprestatie en onrechtmatige daad
Primaire verplichting uit ovk: overeenkomst roept zelf een verbintenis in het leven + niet-nakoming
verplicht tot schadevergoeding 6:74 (uit wet).
Een huurder die een huurauto opzettelijk vernielt, schiet niet alleen tekort in de nakoming van een
verbintenis uit ovk (de verplichting om de auto in oorspronkelijke staat terug te geven), maar handelt
eveneens onrechtmatig (hij beschadigt opzettelijk andermans zaak)
Samenloop: meer rechtsregels tegelijkertijd toepasbaar op een dezelfde gebeurtenis.
Uitganspunt: rechtsgronden zijn cumulatief van toepassing, maar indien ze leiden tot verschillende
rechtsgevolgen ze niet tegelijk kunnen intreden, eiser bepaalt naar eigen inzicht. Uitzondering wet
of onvermijdelijk meebrengt.
- Wel samenloop met onverschuldigde betaling en ongerechtvaardigde verrijking
Niet-nakoming regeling dient te worden toegepast als feitencomplex aangemerkt als tekortkoming.
De eigenaar van een woning die door een loodgieter werkzaamheden laat verrichten aan toilet, heeft
een vordering tot schadevergoeding 6:74, als hij ondeugdelijk monteert waardoor lekkage ontstaat.
Exclusiviteit van de regeling inzake tekortschieten laat vordering 6:162 niet toe. (+ steelt schilderij =
OD dus 6:162)
Enkel indien het los van contractuele verhouding als OD kan worden aangemerkt dan 6:162.
Verschil rechtsgrond met name van belang vanwege 6:95 naar ‘aard van de aansprakelijkheid’
omvang wordt onderscheiden. (Bijv. 6:162 ruime toerekening, 6:98 jo 6:74 beperkt tot voorzienbare
gevolgen van tekortkoming).
1
,*degene die nalaat een verbintenis tot schadevergoeding 6:162 na te komen, ook aansprakelijk voor
schade die volgt uit niet-nakoming 6:74.
Als A aan B letsel toebrengt o.g.v 6:162 en niet terstond nakomt (6:83 sub a), is A ook aansprakelijk
voor schade door vertraging in de vergoeding (6:74 jo 6:119). = niet-tijdige betaling van geldsom
5. Rechtvaardiging voor het ontstaan van verbintenissen
Ontstaan verbintenissen door een rechtshandeling dan bestaan gerechtvaardigd doordat partijen
rechtsgevolg hebben beoogd 3:33.
Rechtvaardiging bij OD: een ander niet onrechtmatig te benadelen, doe je het wel dan verwijt
(schuld) en dient schade te vergoeden.
Afwentelen aan verantwoordelijke: profijtbeginsel, gevaartheorie, wie kan schade
dragen/verzekeren.
Enkele thema’s van aansprakelijkheidsrecht
6. Vertrekpunt ieder draagt zijn eigen schade... (normatief/neutraal/juridisch-technisch begrip: ‘behoort’)
Is het gedrag een gevolg van een fysieke of psychische tekortkoming bij de dader, dan treft hem
wellicht geen schuld, maar draagt hij niet te min het risico van zijn handelen 6:165
Afwenteling van de schade kent relatief hoge drempels aansprakelijkheidsgrond, aansprakelijke
partij, bewijs, causaal verband etc. maar leidt wel tot volledige vergoeding; aansprakelijke dient
benadeelde te plaatsen in de situatie waarin deze zou hebben verkeerd indien het niet heeft plaats
gevonden.
Vestiging van aansprakelijkheid: 1a. Grondslag voor afwenteling, 1b. Stellen en bewijzen vereisten
voldaan = aansprakelijkheid gevestigd. 2a. Schade als gevolg van gebeurtenis, 2b. Grootte schade.
DUS: wie is op welke grond aansprakelijk en anderzijds de omvang van de aansprakelijkheid (voor
welke schade en welk bedrag).
7. Doelen van het aansprakelijkheidsrecht
= aanspraken vast te stellen en – met behulp van rechtsvorderingen – te handhaven (kale
rechtsplichten 3:296 en schadevergoeding 6:95).
Aansprakelijkheid is gebaseerd op (resultaat) van een bepaald gedrag (kwalitatieve
aansprakelijkheden). Primair gericht op afwenteling van de consequenties van onrechtmatig
handelen (schadevergoeding).
Art. 7:658 (lid 2) werkgever aansprakelijk wanneer een werknemer niettemin schade heeft opgelopen
in de uitoefening van zijn werkzaamheden en de werkgever aan zorgplicht heeft voldaan
8. Onderscheid en samenhang met strafrecht
Het regelt de reactie op onrechtmatig gedrag – en breder: op schade toebrengende gebeurtenissen
waarvoor kwalitatieve aansprakelijkheid bestaat – op initiatief van de benadeelde burger.
Aansprakelijkheid strekt ertoe de situatie terug te keren waarin deze zonder de schade
toebrengende gebeurtenis zou hebben verkeerd. Aansprakelijkheidsrecht strekt tot compensatie.
De omvang van de schade is beslissend voor type en zwaarte sanctie. (Ernstig verwijtbaar dat geen
schade veroorzaakt privaatrechtelijk geen gevolgen, maar nauwelijks verwijtbaar gedrag tot grote
schade leidt, forse schadevergoeding verplicht).
Wie door rood rijdt, maar geen schade toebrengt alleen strafrechtelijk. Wie buiten zijn schuld
aansprakelijk is voor ernstige invaliditeit aan jonge accountant zal schade moeten vergoeden.
Overeenkomsten straf en privaat
Strafbaar gedrag is vaak ook onrechtmatig 6:162, als dit tot schade leidt verplicht te vergoeden.
Degene die door strafrechtelijk vergrijp schade heeft geleden kan zich als ‘benadeelde partij’ met
vordering tot schadevergoeding voegen in strafproces (51a Sv). Rechter kan overgaan tot opleggen
2
,van (strafrechtelijke vorm) schadevergoedingsmaatregel. Voordeel is dat de staat het verhaal van de
schade op zich neemt en zich daarvoor garant stelt (36f lid 6 Sr).
9. Aansprakelijkheid en verzekering
Firstpartyverzekering = zelf tegen schade verzekeren. In dat geval rust de verbintenis o.g.v. de
verzekeringsovereenkomst 7:925 tussen de verzekerde en de verzekeraar om de ovk (polis)
omschreven voorwaarden een bepaalde geld som uit te keren. Gaat hier om een contractuele
verhouding, die wordt beheerst door de polis, bijzondere regels 7:925 en regels van contractenrecht.
De verplichting rust op de overeenkomst en berust niet op een wettelijke verplichting in de zin van
6:95 dus deze bepalingen zijn niet (rechtstreeks) van toepassing.
Thirdpartyverzekering = de financiële gevolgen van het feit dat men door een derde aansprakelijk
wordt gesteld onder in de polis omschreven voorwaarden gedekt door de verzekering. Doel om het
vermogen van de aansprakelijkgestelde partij te beschermen, maar ook benadeelde bescherm tot
financieel onvermogen van de aansprakelijke. Art. 7:954 biedt aan het slachtoffer van
personenschade een directe actie jegens de verzekeraar van aansprakelijke. Voor een bepaalde
categorie is wel een extra verzekering verplicht.
De combinatie van fpv en aansprakelijkheidsverzekeringen die leiden na uitkering vaak tot het
ontstaan van regresrecht ten behoeve van de verzekeraar of uitkeringsinstantie, leidt tot een
‘tweede laag’ van aansprakelijkheidsrecht. Ook bijv de zorgverzekeraar heeft aanspraak op 6:162
door subrogatie 7:962 een verhaalsrecht op aansprakelijke + verzekeraar. In 6:197 wordt regres
beperkt.
10. Maatschappelijke en juridische ontwikkeling
Veel vaker is het de rechter die het recht bij de tijd houdt, door met rechtspraak in te spelen op
maatschappelijke ontwikkelingen of gewijzigde opvattingen. Buiten contractuele
aansprakelijkheidsrecht kent veel open normen. Rechtspraak heeft dus veel ruimte en biedt invulling
en soms oprekking. Volgens vaste rechtspraak moet aansprakelijkheid worden beoordeeld aan de
hand van de maatstaven die golden op het moment van de handelen of nalaten. Moeilijk wanneer
getoetst aan ongeschreven normen. Ook moeilijk vast te stellen wanneer een risico voldoende werd
onderkend om het nalaten om maatregelen te nemen als onrechtmatig aan te merken, doet zich
voor bij giftige stoffen dat geleidelijk aan het licht komt. Hier is de vraag welke (voor) zorg en vanaf
welk moment van producenten werd verwacht. De aard en de ernst van de risico’s, de mate van
zekerheid dat zij zich zullen verwezenlijken en de maatschappelijke waardering zullen gezichtspunten
zijn voor oordeel of voor eigen schuld gebruikers.
11. Europeanisering
Eerste plaats om regelgeving die aansprakelijkheidsrechtelijke regels uniformeert, tweede plaats
regels van Europese origine die nationaalrechtelijke normen inkleuren. De Europeesrechtelijke
achtergrond betekent dat de uitleg van deze bepalingen is voorbehouden aan het Hof van Justitie
van de Europese Unie. Bepaling van EU-recht en horizontaal werkende bepalingen uit
mensenrechtenverdragen ook ‘wettelijke plichten’ in de zin van 6:162. Constitutionalisering van het
privaatrecht: vastgelegde rechten kunnen afwegingskader bieden voor vaststelling ongeschreven
regels in het maatschappelijk verkeer betaamt 6:162. De rechtspraak is richtinggevend maar laat de
nationale rechter een ‘margin of apprecation’.
12. Rechtsvergelijking
Reikwijdte van aansprakelijkheid van niet-ondergeschikte 6:171 moet worden vastgesteld, weten dat
Nederland een van de weinige landen is die deze vorm van aansprakelijkheid heeft. Dat is voor de HR
reden geweest om reikwijdte restrictief uit te leggen. Principles of European Tort Law/Draft Common
Frame of Reference, hoewel het hier gaat om geldend recht kunnen deze informatiebronnen wel
3
, dienen tot inspiratie voor wetgeving, rechtspraak en wetenschap. Duurt een rechterlijke procedure
te lang, dan is de staat o.g.v. 6 en 13 EHRM verplicht burgers te compenseren.
Interne rechtsvergelijking: vergelijking met bestuurs- strafrecht.
Hoofdstuk 2 aansprakelijkheid voor eigen gedrag op grond van 6:162
14. Het wettelijk systeem
Grondslag van schadevergoedingsplicht 6:162 is de toerekenbare onrechtmatige gedraging van een
persoon. De verplichting tot vergoeding ontstaat slechts indien de schade het gevolg is van de
onrechtmatige gedraging van de persoon, is dit niet het geval blijft (afgezien van mogelijke wettelijke
regelingen) de schade liggen waar het is ontstaan. Plicht verzakende gedrag van de dader is
grondslag voor de algemene regel van OD. Het moet gaan om een gedraging die rechtens verboden
is: een doen of nalaten van gedaagde dat rechtens achterwege het behoren te blijven. 6:162 heeft
structureel onderscheid tussen enerzijds kwalificatie van het gedrag, anderzijds de voorwaarden voor
toerekening.
15. De onrechtmatige gedraging
6:162 lid 2: als onrechtmatig moet worden aangemerkt een inbreuk op een recht een doen of nalaten
in strijd met een wettelijke plicht of met hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk
verkeer betaamt, een en ander behoudens de aanwezigheid van een rechtvaardigingsgrond.
Drietal algemene zelfstandige, dus alternatieve gronden, waarop onrechtmatig wordt aangemerkt:
1. Inbreuk op een recht A maakt zonder toestemming een lamp volgens ontwerp waar B octrooi heeft
2. Doen of nalaten in strijd met een wettelijke plicht C rijdt illegaal over stoep met scooter, rijdt D aan
3. Doen of nalaten in strijd met hetgeen volgens. Ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer
betaamt E bevoorraadt een café, laat in donker hoekje kelderluik openstaan, waar F in valt.
16. Toerekening
6:162 lid 3 staat ‘schuld’ als belangrijkste voorwaarden voor toerekening. Schuld heeft hier de
betekenis van verwijtbaar, dat betekent dat lichtste vorm van schuld volstaat. Tweede mogelijkheid
kan indien en sprake is van ‘oorzaak welke krachtens de in het verkeer geldende opvattingen’ voor
rekening van de dader komt. Schuld is dan niet noodzakelijk. Indien voldaan is een schuld en
toerekenbaar is sprake van toerekenbare onrechtmatige daad, in de wet aangeduid met ‘fout’.
17. Aansprakelijkheid van rechtspersoon
Rechtspersonen kunnen optreden d.m.v. hun organen (directeur), handelingen van degene die
optreden als orgaan van een rechtspersoon worden gezien als handeling van die rechtspersoon. Er
zijn dus 2 gronden waarop een rechtspersoon aansprakelijk gesteld kan worden. Ten eerste als door
een formeel bevoegd orgaan (bijv. directeur) namens de rechtspersoon onrechtmatig wordt
gehandeld. Ten tweede als gedragingen van een niet-formeel bevoegde persoon toch aan die
rechtspersoon worden toegerekend omdat zij in het maatschappelijk verkeer als gedragingen gelden.
HR heeft voorkeur voor dit, de vereenzelvigingstheorie, ook waarin in orgaan wel handelt binnen
formele bevoegdheden.
18. De onrechtmatigheid van de gedragingen en de betekenis van de rechtvaardigingsgrond
Art. 162 lid 2 wordt afgesloten met een voorbehoud, namelijk de mogelijke aanwezigheid van een
rechtvaardigingsgrond. De aanwezigheid hiervan heeft tot gevolg dat een handeling die op zichzelf
beschouwd onrechtmatig zou zijn, dat onrechtmatige karakter verliest, denk aan
rechtvaardigingsgronden. De rechtvaardigingsgronden hebben dus een belangrijke functie in 6:162
en kunnen de onrechtmatigheid van de bijzondere omstandigheid wegnemen.
19. Relativiteit van de normschending
4
