O&M_Samenvatting artikelen
Help, ik word hulpverlener – R. Leunen (2019)
Dit artikel is een pleidooi voor de inzet van peer support om ruimte te scheppen voor zelfonthulling
en het aanboren en ontwikkelen van (latent) aanwezige ervaringskennis van studenten. Tot voor kort
was het voor veel hulpverleners ongebruikelijk om de eigen ervaringskennis te gebruiken, maar
recente ontwikkelingen in het sociale domein
brengen juist het belang van de inzet van eigen
ervaringen en ervaringskennis sterk naar voren.
Deskundig door ontwrichting en
herstel
Inzet groeiende herstelbeweging en erkenning door
werkveld van de noodzaak om zorg te veranderen en
meer ondersteunend te maken aan de
herstelprocessen van degenen die van de zorg gebruik
maken Zowel nationaal als internationaal
groeiende belangstelling voor de inzet van
ervaringsdeskundigheid in de ggz en aangrenzende
werkvelden. Door eigen ervaringen te analyseren en
erop te reflecteren, ontstaat ervaringskennis.
Ervaringsdeskundigheid = De vaardigheid om de
kennis en ervaring over het eigen herstelproces
gecombineerd met ervaringen van anderen op
professionele wijze in te zetten in cliëntcontact.
Het potentieel aan ervaringskennis
Veel (aankomend) hulpverleners blijken over een behoorlijk potentieel aan (verborgen)
ervaringskennis te beschikken. Reguliere hulpverleners hebben echter vaak geleerd dat het niet
professioneel is om deze ervaringen bekend te maken of te gebruiken, terwijl dit juist wel heel goed
kan bij deze beroepen (bv social work).
Een introductie op het concept peer support
In een peersupportgroep ben je met gelijkgestemden onder elkaar. Je leert van elkaar, inspireert
elkaar en steunt elkaar door het uitwisselen van onderlinge ervaringen. Peer support leent zich ook
voor de beroepsontwikkeling van aankomend sociaal werkers. De implementatie van een peer
support-programma binnen de opleiding creëert een platform waarbinnen aankomend hulpverleners
hun ervaringskennis kunnen ontdekken en (verder) kunnen ontwikkelen, en biedt ondersteuning aan
studenten die gedurende de studie hinder ondervinden van psychische klachten. Peer support in de
geestelijke gezondheidszorg levert vergelijkbare of verbeterde resultaten op ten aanzien van
traditionele behandelmethoden waarbij geen peers worden ingezet, de 3 voordelen:
1. Een groter gevoel van hoop door positieve zelfonthulling
2. Gebruik van vergelijkbare achtergrond en ervaring (ervaringskennis) om positieve
rolmodellering te faciliteren
3. Meer vertrouwen, begrip, en empathie tussen de peer-supporter en de ontvanger
1
,O&M_Samenvatting artikelen
Peer support = Sociaal-emotionele ondersteuning, vaak gekoppeld aan praktische steun, dat
onderling gegeven wordt door personen met een psychische aandoening, om een gewenste sociale
of persoonlijke verandering te helpen tot stand te brengen.
Angst voor zelfonthulling
Rollen van zorgprofessional (die naast elkaar en door elkaar kunnen worden ingezet):
- Expertrol meer kennis hebben dan de leek
- Niet-wetenrol vaak gehanteerd in psychotherapie
- Persoonlijke rol de relatie van mens tot mens
o Professionele zelfonthulling: een (zorg)professional verschaft persoonlijke informatie
aan de cliënt
Begeleiding tijdens de studie
Er zijn studenten die last hebben van psychische klachten, HU (Hogeschool Utrecht) biedt hiervoor
onvoldoende/onjuiste begeleiding. Een peer support programma maakt de weg vrij om het hebben
van psychische klachten (ook) bespreekbaar te maken binnen de opleiding.
Studeren met een functiebeperking op de HU
30% van de studenten in NL heeft een functiebeperking. 10% daarvan ervaart daadwerkelijk een
belemmering van de studie. Ook hier is het handelen van de HU onvoldoende.
Ervaringskennis als kennisbron
HU heeft grote stappen gezet in het positioneren van ervaringskennis als een waardevolle en
gelijkwaardige kennisbron naast andere kennisbronnen. Het HU brede concept van ‘gepersonaliseerd
leren’ biedt hier ruimte voor.
Pilot peer support op de HU
Binnen de nieuwe opleiding Social Work is gehoor gegeven aan de toenemende wens van studenten
om meer te doen met eigen ervaringen met psychische kwetsbaarheid peeersupportgroep voor
studenten platform waar aankomend sociaal werkers hun ervaringen met elkaar kunnen delen
gerelateerd aan de ontwikkeling van hun beroepsidentiteit.
Pijlers van het programma
Gebaseerd op het basiscurriculum ervaringsdeskundigheid en de WRAP (Welness Recovery Action
Plan). 8 bijeenkomsten onderverdeeld in 4 thema’s:
- Herstel
- Empowerment en stigma
- Ervaringsdeskundigheid
- Herstelondersteuning
Eerste ervaringen met de pilot
Inspirerend en leerzaam om in deze setting ervaringen en ervaringskennis met elkaar te delen.
2
,O&M_Samenvatting artikelen
Vergelijkbare initiatieven
Hogeschool Rotterdam(2015) stuDentgroep voor studenten met depressieve klachten/nasleep ervan.
In groningen ‘Met onderlinge steun studeren’ (MOSS) voor studenten met psychische problemen.
Een inleiding tot peer-supported open dialogue binnen
de geestelijke gezondheiszorg – R. Razzaque & T.
Stockmann (2016)
POD staat voor peer-supported open dialogue.
Open dialogue = Holistisch, persoonsgericht model voor geestelijke gezondheidszorg. Gaat gepaard
met een psychologisch consistente benadering die zich richt op iemands gezin en sociale netwerk,
waarbij alle teamleden worden getraind in gezins- en systeemgerichte methoden. De behandeling
vindt vooral plaats via bijeenkomsten die uitgaan van het volledige systeem/netwerk waarbij de
patiënt zelf betrokken is. Het is een op herstel gericht model, waarin het accent licht op het
mobiliseren van hulpbronnen van de patiënt zelf en zijn naasten, om zo al vanaf het begin een gevoel
van handelingsvermogen op te roepen.
Een pleidooi voor een sociaal zorgmodel
In recente psychiatrische literatuur wordt opgeroepen tot een nieuwe benadering van de geestelijke
gezondheidszorg in het VK, gezien de aantoonbaar matig tot slechte resultaten die vaak met de
huidige behandelmethoden worden behaald en een gebrek aan significante resultaten op het gebied
van wetenschappelijk onderzoek gedurende de afgelopen 3 decennia. Een belangrijk punt van kritiek
op de gebruikelijke aanpak is dat die voornamelijk wordt gestuurd door een technisch paradigma,
waarbij het sociale aspect van de geestelijke gezondheidszorg wordt verwaarloosd, terwijl het belang
daarvan inmiddels zo duidelijk is aangetoond.
De ontwikkeling van POD
Oorsprong ligt in Finland (jaren ’60). Er werd langzaam van een grotendeels op psychiatrische
afdelingen gebaseerd systeem toe gewerkt naar een integratie van gezinsgerichte perspectieven
jaren ’80, schizofrenieproject op nationaal niveau, wat een succes was Need-adapted treatment
model (NATM).
Organisatorische kernprincipes
7 kernprincipes, 5 organisatorisch, 2 inhoudelijk. Organisatorische principes:
1. Sociaalnetwerkperspectief
2. Verlenen van onmiddellijke hulp
3. Verantwoordelijkheid
4. Psychologische continuïteit
5. Flexibiliteit en mobiliteit
Inhoudelijke principes:
1. Dialogisme en polyfonie
2. Tolereren van onzekerheid
3
, O&M_Samenvatting artikelen
Sociaalnetwerkperspectief
Familieleden en andere belangrijke personen binnen het sociale netwerk van de patiënt worden
altijd uitgenodigd voor netwerkbijeenkomsten. Bij de netwerkbijeenkomst zijn ten minste enkele
teamleden aanwezig en alle belangrijke discussies over de zorgverlening vinden plaats binnen de
netwerkbijeenkomst. De bijeenkomst verloopt op een persoonsgerichte manier; meer gericht op
samenwerking en minder hiërarchisch dan de gebruikelijke interactie tussen therapeut en patiënt.
Gesprekken tussen therapeuten onderling zullen ook plaatsvinden in aanwezigheid van het hele
netwerk, waarbij iedereen die aanwezig is daar commentaar op kan geven, zodat van begin af aan
openheid en reflectie ontstaan. De locatie en samenstelling van de bijeenkomsten hangt af van de
wensen van de patiënt.
Het verlenen van onmiddellijke hulp
Een snelle reactie na aanmelding, liefst binnen 24 uur, is een kerngegeven van POD.
Verantwoordelijkheid en psychologische continuïteit
De teamleden die betrokken zijn bij de eerste bijeenkomsten blijven dat gedurende het hele
zorgtraject. Er kunnen tussen de netwerkbijeenkomsten door andere vormen van behandeling
plaatsvinden – zoals ergo- en psychotherapie – waardoor verschillende behandelmethodes kunnen
worden geïntegreerd.
Flexibiliteit en mobiliteit
Flexibiliteit in behandeling is van cruciaal belang. Alle vooronderstellingen over wat er wel en niet
geschikt of nodig is worden losgelaten. Zo komen er gedurende de bijeenkomsten passende reacties
en interventies naar voren aansluitend op de behoeften. Over mogelijke aanvullende interventies,
zoals medicatie, moet bij voorkeur gedurende meerdere netwerkbijeenkomsten worden gesproken
voor hierover beslissingen worden genomen.
Inhoudelijke kernprincipes
Dialogisme en polyfonie
De term verwijst naar het feit dat alle taal en denken een evolutieproces is, waarin iedere dialoog en
iedere gedachte ontstaan is uit alle dialogen en gedachten die daaraan voorafgingen. Voor een
dialogische dynamiek moeten aannames worden losgelaten. Pas dan kan er sprake zijn van een
vrijelijke gedachtewisseling waarbij laag voor laag, door iedere bijdrage, een nieuw terrein wordt
ontsloten. Daarnaast, in tegenstelling tot de dialectische dynamiek, is het niet de bedoeling om door
samensmelting van visies een gedeeld perspectief te bereiken. Ieder persoon kan bij zijn of haar
eigen perspectief blijven en ieder perspectief kan in bepaalde omstandigheden van groter belang
blijken – al naar gelang de behoeften die er op dat moment zijn. Het resultaat is dat de groep
uiteindelijk pragmatisch functioneert. De deelnemers krijgen de kans om tot innovatieve
besluitvorming en oplossingen te komen en alle deelnemers hebben evenveel recht om een bijdrage
te leveren en invloed uit te oefenen, zodat ze een sterker gevoel van handelingsvermogen in hun
eigen leven krijgen. Deze aanvaarding dat er meerdere stemmen worden gehoord wordt polyfonie
(meerstemmigheid) genoemd.
4
