Groepsdynamica
Hoofdstuk 1 – Groepsdynamica tussen psychologie en sociologie
1.1 Inleiding
Groepsdynamica is de studie van het gedrag van mensen in kleine groepen (2 tot 20 personen). Veel
menselijk gedrag kan beter begrepen worden door aandacht voor de groepen waarin dat gedrag
plaatsvindt. Ieder mens is sterk sociaal bepaalde groepen waartoe hij vroeger behoord heeft, met name
het ouderlijk gezin of de vervangende opvoedingssituatie.
In zekere zin is de primaire groep vooral het gezin de bemiddelaar tussen de cultuur en de maatschappij
enerzijds en het individu anders zou je niks. Met andere woorden: door groepen is het individu aan
maatschappij en cultuur gebonden. En omgekeerd de: vooral via groepen vindt cultuuroverdracht plaats,
leert het individu taal en spreken, denken en waarnemen en een uitgebreid waardensysteem. Ook hoe
emoties en gevoelens beleefd en geïntegreerd worden In de hele persoonlijkheidsstructuur, wordt
grotendeels bepaald door de gezinsgroep die bepaalde emoties wel en anderen niet toestaat. De eigen
manier van denken, waarnemen, voelen en reageren alsook de eigen waarden opvattingen en normen zijn
niet zo individueel en uniek Als we graag van onszelf zouden willen denken. De sociale invloeden op elk
individu zijn op hun beurt weer sterk mee bepaald en kleurt door maatschappelijke omstandigheden.
Maatschappij Groep Individu
Ieder individu wordt niet alleen beïnvloed door zijn sociale omgeving, maar hijzelf beïnvloed deze
omgeving ook. Een individu kan moeilijk de maatschappij beïnvloeden. Slechts enkelen kunnen op grond
van hun bijzondere positie rechtstreeks maatschappelijke omstandigheden beïnvloeden en bepalen.
Misschien enkele politieke of economische topfiguren, maar vaker kunnen individuen invloed beter
uitoefenen open maatschappelijke omstandigheden via de groep waartoe ze toe behoren. Denk aan
belangengroeperingen, actiegroepen, pressiegroepen, politieke groepen enzovoort.
Individu Groep Maatschappij
Groepen vormen een belangrijke connectie tussen het individu en de maatschappij.
Individu Groep Maatschappij
Wat kenmerkt een groep
Groepsbewustzijn
Motivatie
Doelstelling
Structuur
Interdepentie
interactie
1.2 Enkele weerstanden tegen groepsdynamisch denken
Toch bestaat daarin weerstand tegen het inzicht dat groepsdynamica een aparte wetenschaps tak vormt.
Ook nu nog denken veel Mensen dat wat in groepen gebeurt vooral door individuen wordt bepaald, In het
bijzonder door hun goede of slechte eigenschappen.
Bestaan groepen eigenlijk wel?
Allport (1924) had het standpunt dat alleen individuen ‘’echt en reëel’’ zijn en dat groepen niet meer zijn
dan reeksen van waarden, ideeën, gedachten, gewoonten enz. die gelijktijdig bestaan in de gedachten van
individuen in collectiviteiten.
,Hier werd door andere tegen ingebracht dat groepsverschijnselen niet in psychologische termen verklaard
kunnen worden en dat er dus een valide theorie van groepsprocessen met liggen op het niveau van de
groep.
Individualistisch denken over leiderschap
Een voorbeeld van deze twee benaderingen zien we rond het onderwerp leiderschap. In een eerste
benadering richten leiderschapsonderzoeken zich op het opsporen van eigenschappen van effectieve
leiders, geheel in de traditie van individualistisch westerse denken. Deze eigenschapenbenadering faalde
echter al in de jaren veertig van de vorige eeuw en werd in groepsdynamica vervangen door de zogeheten
functionele benaderingen, waarin leiderschap als een groepsverschijnsel gedefinieerd wordt, namelijk als
het uitvoeren van gedragsvormen die de groep helpen in het bereiken van de door haar gewenste
resultaten.
Neiging tot narcisme
Het denken in termen van groepsverschijnselen vereist een nieuw referentiekader, namelijk het loslaten
van de neiging zichzelf als individu centraal te stellen. In andere termen wees Freud er al op dat het
narcisme van de mens een van de grootste obstakels is voor de vooruitgang van kennis. We kunnen dit
zien in de ontwikkeling van de astronomie, de biologie en de psychoanalyse (die elk hebben moeten
opboksen tegen narcistische vooroordelen zoals 'de aarde als het centrum van het heelal', 'de mens als
koning van het dierenrijk' en 'het bewuste ik als centrum van de persoonlijkheid'). Dit zijn vormen van
antropocentrisme. Zo'n neiging tot het centraal stellen van zichzelf en de eigen positie kan ook een
hindernis vormen voor zicht op groepsprocessen.
Gebrek aan aandacht voor de context
De wens zichzelf te zien als een autonoom handelend individu kan leiden tot een gebrek aan aandacht voor
de context waren binnen deze zelf ervaring ontstaan is, met name voor de groepen waartoe je vroeger
behoord hebt en de groepen waartoe je op dit moment behoort. Pas met de toename de belangstelling
voor de wisselwerking tussen individu en groep vindt de groepsdynamica in vruchtbare voedingsbodem.
In termen van de waarnemingspsychologie van het Berlijnse gestaltsschool zou je kunnen zeggen dat dan
niet langer het individu als ‘’figuur’’ op de voorgrond staat, maar dat het individu en groep wisselend als
figuur en als achtergrond gezien kunnen worden. Deze wisseling van de hoofdaandacht en de
wisselwerking tussen individu en groep vormen centrale thema’s in de groepsdynamica.
Het belang van de context voor de vorming van hun eigen identiteit wordt ook in andere studies
benadrukt. Voor Abobakar gaat het bij identiteitsvorming niet Alleen om de waarden en de levensdoelen
die in veel studies genoemd worden, maar ook om de sociale economische status van het gezin. Zo gaat de
armoede vaak Samen met een leef structuur die zich kenmerkt door weinig ontwikkelingskansen, veel
stress en vaak negatieve feedback toch opvoeders en anderen In de omgeving. Dit stimuleert tot een heel
ander zelfbeeld dan bij opgroeien in een welvarende omgeving. Dit is hetzelfde als je kijkt naar de etnische
identiteit van iemand.
Spanning tussen individu en groep
Groepen kunnen je bedreiging vormen voor de individuele vrijheid en autonomie, denk maar aan allerlei
vormen van pressie tot conformiteit. Deze spanning tussen autonomie en conformiteit kan vertaald
worden als in spanning tussen individu en groep.
Gevaar van kleine groepen
Elke kleine groep die zich isoleert, kan een samenzwering vormen tegen het grotere geheel. Vandaar het
wantrouwen van veel landen tegenover afscheiding en bevrijdingsbewegingen, van de kerken tegenover
sekten, van politieke partijen tegenover fractievorming enzovoorts. Al autonome groepen kunnen de
maatschappelijke orde bedreigen.
, 1.3 De mogelijke brugfunctie van een groepsdynamica
Brugfunctie
Zolang we blijven uitgaan van het mensbeeld van de homo clausus en we individu en maatschappij als
gescheiden fenomenen blijven zien, kan de brugfunctie van de groepsdynamiek slechts bescheiden zijn
punt bovendien dreigt dan al snel in volgend probleem, namelijk dat we individu en maatschappij als
gescheiden fenomenen gaan opvatten, die dan vervolgens weer verbonden moeten worden. Toch aan te
tonen op welke wijze in de EU en groep, en individu en maatschappij, op elkaar zijn aangewezen en
interdependentie zijn van elkaar kan de groepsdynamiek bijdragen tot meer inzicht In de nauwe onderlinge
vervlechting van aspecten die als individueel en als maatschappelijk worden opgevat.
Toegenomen individualisering (zie bladzijde 26 en 27 waar meer informatie staat over andersdenkende)
In de westerse vertrouwde ik-cultuur ligt de nadruk op het individu en op zijn ontwikkeling en ontplooiing.
Hoe vanzelfsprekend dit voor ons ook mag zijn, toch zijn deze nadruk en deze waren er niet universeel,
maar Historisch en cultureel bepaald. leerzaam is een vergelijking met wij-culturen, maar In de opvoeding
sterk groepsgericht is en het kind zich leert gedragen naar de sociale situaties en de rollen die het in zijn
groep moet vervullen. In plaats van persoonlijk geluk, zelfontplooiing en succes benadrukken een wij-
culturen We hadden als gespekt, plicht, eergevoel en beleefdheid. Hier domineert dus in ander mens
speelt en in andere kijk op de verbinding tussen individu en maatschappij.
Open mensenbeeld
Wat Mensen aan elkaar bindt, is een vlechtwerk van interdependenties. Mensen zijn altijd, meer of
minder, van elkaar afhankelijk en op andere betrokken. Deze interdependentie vormt ook een centraal
thema In de theorievorming van Lewis. Zoals voor de socioloog Elias de maatschappij een door individuen
gevormd figuratie is en in complexe interdependentie vlechtwerk vormt, zo is voor de sociaal-psycholoog
Lewis de groep in dynamisch ‘gestalt’ die berust op wederzijdse betrokkenheid en interdependenties.
Het affectieve leven van groepen
Een ander voorbeeld van een groepsdynamische theorie die aansluit op Elias, biedt Pagés in zijn studie
over het effectieve leven van groepen. In aansluiting op filosofen als Heidegger en Sartre stelt Pagés Dat is
de ervaring van zichzelf en de ervaring van anderen niet te scheiden zijn punt immers, het menselijk dasein
is van meet af aan een mitsein. door gevoelens geladen relatie tussen Mensen is voor hem in primair
gegeven van het menselijk bestaan en vormt het fundament van groepsband. page bekritiseert de
gebruikelijke groepsopvatting die al te vanzelfsprekend starten vanuit het individu, waardoor de groep tot
een begrip wordt dat we theoretisch moeten gaan verklaren . Maar wanneer we de groep primair opvatten
als vindplaats van relaties en daarmee samenhangende gevoelens komen moet niet zo zeer de groep
verklaard worden, Als het individu. Hierin volgt pagés denklijn die voor het eerst geformuleerd is door de
gestalt psychologie: We moeten van het geheel uitgaan om meer te begrijpen van de samenstellende
delen. Evenzo pleit hij ervoor om de groep als vertrekpunt te nemen, om van daaruit terug te redeneren
naar afzonderlijke groepsleden. Deze denklijn past pages trouwens ook consequenties op zijn theorie over
groepsvorming.in zijn denken over hoe groepen tot stand komen, start hij dan ook niet bij het individu en
een motivatie, maar legt hij de nadruk op de brede sociale en maatschappelijke verbanden, waarvan hij
concrete groepen als subgroepen opvat.
1.4 Het individu
Er zijn 3 belangrijke elementen In de groepsdynamica: het individu, de groep en de maatschappij. Globaal
gezien is een van de belangrijkste polariteiten In de mens de spanning tussen zijn rationele en zijn
irrationele kanten, Ook wel aangeduid Als de spanning tussen rationele en emotionaliteit of tussen
verstand en gevoel. Helaas ervaren we deze spanning maar al te vaak als een onverzoenlijke tegenstelling.
In onze westerse cultuur is In de laatste eeuwen vooral de denk poll over ontwikkeld, onder andere door
de invloed van rationele filosofen. De overheersende rol van het denken wordt sterk in stand gehouden
door de inhoud en de vormgeving van al het onderwijs dat ieder van ons genoten heeft. Er zijn Natuurlijk
meer polariteit In de mens dan Alleen rationaliteit en emotionaliteit, maar deze polariteiten worden vaak
