Geschiedenis Examenkatern - HC: De Koude Oorlog
§1: Tijdelijk bondgenootschap tussen Oost en West valt na Tweede
Wereldoorlog uiteen
Onderling wantrouwen tussen Oost en West vóór 1945
Tijdens de Koude Oorlog stonden de SU en de VS (+ bondgenoten) tegenover elkaar. Ze hadden
veel redenen om elkaar te wantrouwen:
- Rusland streed tijdens de Eerste Wereldoorlog samen met Engeland, Frankrijk en de VS, maar
na de Oktoberrevolutie (1917) sloot Rusland apart vrede met Duitsland. De bondgenoten van
Rusland voelden zich verraden en stuurden troepen om de Russische troepen tegen de
communistische regering te helpen. De communisten wonnen echter in 1922.
- In 1919 werd de Komintern (Communistische Internationale) in Moskou opgericht. Het doel was
de ‘wereldrevolutie’ te bevorderen; de hele wereld moest communistisch worden. Het Westen
voelde zich hierdoor bedreigd.
- De SU voelde zich bedreigd door het westen, omdat ze tegen het communisme waren. Ze
waren bang dat het Westen na de burgeroorlog opnieuw een einde zou proberen te maken aan
het communisme in de SU: de kapitalistische omsingeling.
- In 1938 trok Stalin de conclusie uit de conferentie van München dat West-Europa de SU niet
zou helpen bij een Duitse aanval.
- Eind augustus 1939 sloten Hitler en Stalin een niet-aanvalsverdrag.
- In september 1939 werd Polen, bondgenoot van Frankrijk en Engeland, door Duitsland en de
SU aangevallen en verdeeld.
De basis van het wantrouwen zat in het verschil in systemen: het Sovjet-systeem (communisme)
en het westerse systeem (kapitalisme).
Sovjet-systeem Westerse systeem
Sociale verhoudingen Klassenloze samenleving Gelaagde samenleving, vooral
gebaseerd op inkomen en bezit
Houding tegenover andere Nastreven van een Respecteren van andere
landen communistische wereldrevolutie regeringsvormen mits deze de
eigen regeringsvorm niet
bedreigen
Politieke stelsel Communistische partijdictatuur Parlementaire meerpartijen-
democratie
Staat versus individu Totalitaire staat Democratie / individuele vrijheid
Economie Economische staatscontrole met Ondernemers bezitten grond en
behulp van vijfjarenplannen bedrijven, willen zo groot
(planeconomie) mogelijke winst (markteconomie)
Wantrouwen tussen Oost en West tijdens WO II versterkt
Bij het begin van de Tweede Wereldoorlog was het bijna zeker dat de VS en de SU geen
bondgenoten zouden worden, ook al raakten ze beide betrokken bij de oorlog:
- Doordat Hitler het niet-aanvalsverdrag met verbreekt, raakt de SU meteen betrokken bij de
oorlog. Op 22 juni 1941 werd een grote aanval op de SU gelanceerd.
- De VS raakte meteen betrokken toen op 7 december 1941 de marinebasis in Pearl Harbor werd
aangevallen door Japan. Een paar dagen later verklaarden Duitsland en Italië de oorlog aan de
VS. Japan, Duitsland en Italië werden samen Asmogendheden of As Rome-Berlijn genoemd.
De Geallieerden hadden allemaal dezelfde vijand: het Derde Rijk. Het wantrouwen bleef bestaan,
ook toen de SU en het Westen bondgenoten waren. Hierdoor werd het wantrouwen versterkt:
1
,Het Tweede Front
Vanaf 1941 tot 1944 vocht driekwart van het Duitse leger aan het Oostfront. Stalin wilde een
Tweede Front aan de andere kant: een invasie van Geallieerden in Frankrijk, zodat de Duitse druk
aan het Oostfront verlicht werd. Het Tweede Front kwam er echter pas in juni 1944. Volgens Stalin
stelden de Geallieerden dit met opzet uit, om zo hun eigen krachten te besparen en de SU te
verzwakken.
De Poolse kwestie
Het wantrouwen van de Geallieerden nam toe door gebeurtenissen in Polen tijdens de oorlog:
- De Poolse regering wilde na de oorlog dat de oude grenzen werden hersteld. Dat zou
betekenen dat de SU een gebied die in 1939 veroverd was, moet teruggeven. Dit vond Stalin
belachelijk, omdat het voor de oorlog bij Rusland hoorde.
- In 1943 vermoordden Russen 20.000 Polen uit de bovenlaag (krijgsgevangenen) in het woud
van Katyn.
- In augustus 1944 kwam het Poolse verzet in Warschau in opstand tegen de Duitse bezetters.
De SU schoot niet te hulp, terwijl ze dicht in de buurt waren. Het Westen meende dat de SU
met opzet de niet-communistische Polen liet uitmoorden.
- De SU hielp in Polen een communistische regering aan de macht (1944/1945).
De Conferentie van Potsdam: besluiten over Duitsland na moeizame onderhandelingen
In februari 1945 hielden de Grote Drie (Roosevelt, Churchill en Stalin) een conferentie in Jalta, de
Krim, over de voortzetting van de oorlog en de toekomst van Europa en Duitsland. Op 8 mei 1945
capituleerde Duitsland; het einde van de oorlog. In juli 1945 kwamen de Grote Drie opnieuw bij
elkaar om te onderhandelen, dit keer in Potsdam. President Roosevelt was echter in april
overleden en werd opgevolgd door vice-president Truman. De conservatieve Churchill verloor de
verkiezingen en werd opgevolgd door socialist Attlee. Ze hadden verschillende doelen voor ogen
voor Duitsland:
- De SU wilde Duitsland militair zwak houden, hoge herstelbetalingen opleggen en alleen een
regering toestaan die niet tegen de SU was.
- De westerse Geallieerden wilden dat Duitsland in eigen behoeften zou kunnen voorzien, een
democratische regering zou krijgen en geen hoge herstelbetalingen hoefde te doen.
Na moeizaam onderhandelen, werden de volgende besluiten genomen over Duitsland:
- Duitsland werd in vier bezettingszones verdeeld: de SU, de VS, Groot-Brittannië en Frankrijk.
Berlijn werd ook onderverdeeld in vier zones, hoewel de stad in de SU-zone lag.
- Duitsland moest in het oosten gebied aan Polen afstaan, het Westen was hier met tegenzin
mee akkoord gegaan.
- Oostenrijk, de Anschluss van maart 1938, werd weer gescheiden van Duitsland en apart in vier
zones verdeeld.
- Op politiek gebied zou alles via democratische richtlijnen georganiseerd worden.
- Het nazisme werd uitgeroeid en oorlogsmisdadigers zouden worden berecht.
- Duitsland zou worden ontwapend en de oorlogsindustrie zou worden ontmanteld, zodat
Duitsland nooit meer een gevaar voor de vrede zou zijn.
- Er worden herstelbetalingen aan Duitsland, vooral ten behoeve van de SU, opgelegd.
- Tijdens de bezetting zou Duitsland als een economische eenheid worden beschouwd.
De afspraak om de zones in Duitsland als economische eenheid te beschouwen, werden niet
nagekomen. Er waren belangrijke verschillen in de economische aanpak tussen het SU deel en
het westerse Geallieerden deel. De SU schafte het particulier bezit van grond, fabrieken, banken
en verzekeringsmaatschappijen af en haalde zoveel mogelijk schadevergoeding uit haar zone. De
westerse Geallieerden handhaafden het particulier bezit en bevorderden het economische herstel
in hun zones. Al deze afspraken waren maatregelen op korte termijn, in afwachting op een
vredesverdrag voor lange termijn. Een de nitieve vredesconferentie vond echter nooit plaats. De
onderhandelingen over Duitsland mislukten echt toen in 1947 de VS en Engeland hun zones
samenvoegden tot een eenheid (economisch en politiek). De SU verliet hierdoor het
overlegorgaan dat de toekomst van Duitsland regelde.
Geallieerden verdelen de wereld in invloedssferen
Na de oorlog verlangde iedereen naar blijvende vrede. Ondanks het wantrouwen, leek een
verbetering van de betrekkingen tussen de SU en de Geallieerden mogelijk, maar dit liep anders.
2
fi
, Ze voerden beide steeds meer een apart beleid, waardoor Europa verdeeld werd in twee
invloedssferen. Hiervoor hadden ze verschillende redenen:
- De SU wilde, na meerdere keren te zijn aangevallen door het Westen, een bu er in Midden-
Europa om westerse agressie buiten te houden. Dit wilde ze aanbrengen door communistische
partijen met geweld aan de macht te krijgen in Midden-Europese staten.
- De VS wilde voorkomen dat Europa in handen zou vallen van het communisme van de SU, ze
zagen het als een bedreiging van de westerse parlementaire democratie.
De scheidslijn tussen de invloedssferen werd het Ijzeren Gordijn genoemd. Bij de verdeling gingen
de Geallieerden er van uit dat degene die een bepaald gebied van de tegenstanders had veroverd,
daar de grootste invloed kreeg. De SU kreeg daarom Midden-Europa en de Geallieerden kregen
vooral gebieden in West-Europa, Noord-Afrika en Azië. Ze lieten elkaar vooral met rust.
Vijandbeeld over en weer
In de VS, de SU en de gebieden binnen hun invloedssferen, heerste tijdens de Koude Oorlog
wederzijdse angst en wantrouwen. Deze angst werd onder andere gevoed door ideologische
propaganda. Ze creëerden beide een vijandbeeld van elkaar, met de volgende redenen:
- Om hun optreden te verklaren en te verdedigen. Voor zowel de SU als de VS was het de
bedoeling om het ‘goede’ te verdedigen en het ‘kwade’ te bestrijden, dit werd door beide
echter anders ingevuld.
- Omdat zij geloofden in dit vijandbeeld en ervan overtuigd waren dat ze het konden bewijzen.
Het vijandbeeld van de VS
Het vijandbeeld van de VS hield in dat de SU een land was dat de communistische
wereldrevolutie nastreefde; de communisten willen een einde maken aan het kapitalisme en de
vrijheid in het Westen en daarom steunt de SU communistische activiteiten in andere landen. De
VS zag de overheersing van de SU van Oost-Europa als de eerste stap richting een
wereldrevolutie. Dit vijandbeeld leidde onder president Truman tot een nieuwe buitenlandse
politiek: Trumandoctrine. In de binnenlandse politiek leidde het tweemaal tot een heksenjacht op
vermeende communisten: eerst kort na het aan de macht komen van de communisten in Rusland
(1917) en na de Tweede Wereldoorlog, vooral onder president Eisenhower.
Het vijandbeeld van de SU
Het vijandbeeld van de communisten hield in dat de VS een agressieve mogendheid was die het
communisme overal wilde vernietigen en erop uit was om afzetmarkten en grondsto en te
verwerven om zo de politieke macht en economische invloed in de wereld te vergroten. In de
buitenlandse politiek werd het vijandbeeld geuit om ter verdediging, het communisme op
verschillende gebieden in de wereld te promoten, bijvoorbeeld door nancieel bij te dragen aan
communistische instelling buiten de SU. In de binnenlandse politiek leidde het vijandbeeld tot het
afsluiten van de eigen bevolking voor informatie en producten vanuit het Westen. Mensen die
probeerden contact te maken werden gestraft.
Er ontstaat een vertroebeld beeld van de tegenstander
De vijandbeelden gingen na een tijdje hun eigen leven leiden; beide partijen vergisten zich in hun
vijandbeelden, er ontstond een vertroebeld beeld van de tegenstander:
- In het Westen was onvoldoende begrip voor de behoefte van de SU aan veiligheid en het feit
dat er al zoveel problemen in het land en invloedssfeer waren, dat er weinig aandacht aan de
wereldrevolutie werd besteed.
- In de SU was er onvoldoende begrip voor de angst die het Westen had voor communistische
minderheden, die met geweld de macht in handen zou nemen en hun wil de rest van de
bevolking ook zou opleggen (zoals in de SU, 1917). Ook was er weinig begrip voor de
sympathie die het merendeel van de Westerse bevolking had voor de idealen van
zelfbeschikking en democratie.
Trumandoctrine (ook politiek van containment genoemd)
In 1945-1946 groeide de overtuiging van de VS dat de SU naar uitbreiding van macht streefde.
Deze overtuiging had drie oorzaken:
- De SU had bijna alle Midden-Europese staten en Noord-Korea bezet en steunde daar de
communistische regeringen.
- In Iran en Griekenland waren communisten in opstand gekomen, waarvoor het Westen de SU
verantwoordelijk stelde.
3
fi ff ff
