Overig

Recht alle artikelen 2015

14 keer verkocht

Vak
Recht

Instelling
Rijksuniversiteit Groningen (RuG)

[Meer zien]

Voorbeeld 3 van de 217 pagina's

Bekijk voorbeeld

Geupload op 4 maart 2015
Aantal pagina's 217
Geschreven in 2014/2015
Type Overig
Persoon Onbekend

912 Ars Aequi december 2014 opinie

arsaequi.nl/maandblad  AA20140912

Het bestaansrecht van de Eerste
Kamer
Hansko Broeksteeg*

De Eerste Kamer ligt onder vuur; zij zou te veel een doublure zijn van de Tweede
Kamer. Uit rechtsvergelijkend onderzoek blijkt dat senaatskamers op velerlei wijzen
zijn vormgegeven en dat het, in eenheidsstaten, vaker voorkomt dat deze kamers
sterk lijken op de kamer van volksvertegenwoordigers. De door politici en juristen
geponeerde stelling dat de Eerste Kamer terughoudend van haar bevoegdheden
gebruik moet maken, berust op het geschreven noch het ongeschreven staatsrecht.
Een terugzendrecht verandert de precaire balans tussen de Kamers.

1 Inleiding: controverse over de Eerste Kamer De oorzaak van de onvrede van Zijlstra is bekend:
Rond de eeuwwisseling verschenen drie proef het huidige VVD/PvdA-kabinet heeft geen meerder
schriften over de Eerste Kamer.1 In één daarvan, de heid in de Eerste Kamer en het kabinet is daarmee
dissertatie van Van den Braak, is in de slotalinea de afhankelijk van andere parlementaire fracties in deze
volgende passage opgenomen: Kamer. Merkwaardigerwijs heeft het kabinet daarom
afspraken gemaakt met drie oppositiefracties in de
‘Het Nederlandse staatsbestel moet wel zeer uit zijn evenwicht raken andere, namelijk de Tweede Kamer (D66, Christen * Mr. J.L.W. Broeksteeg is
– en de kans daarop is gering – wil het voeren van een politieke Unie en SGP), waarmee het kennelijk tevens steun universitair hoofddocent
discussie over het bestaan van de Eerste Kamer weer zinvol worden. Staatsrecht aan de Radboud
heeft van de geestverwante fracties in de Eerste
Zelfs in de “revolutiejaren” 1848 en 1918 en in de “roerige” jaren Universiteit Nijmegen.
zestig is de positie van de Eerste Kamer immers niet echt bedreigd
Kamer. Met het akkoord met deze ‘C3’ (de con
1 B.H. van den Braak, De
geweest. Dat dit in de nabije toekomst wel het geval zal zijn, valt niet structieve drie fracties) is het voortbestaan van het Eerste Kamer, Geschiedenis,
te verwachten.’2 kabinet even veiliggesteld en de controverse rond de samenstelling en betekenis
Eerste Kamer voorlopig geluwd. Maar één van deze 1815-1995 (diss. Leiden),
partijen kan haar steun intrekken. En volgend jaar Den Haag: Sdu Uitgevers
Afgaande op dit citaat en op de controverse van de krijgt de Eerste Kamer na verkiezingen een nieuwe 1998; F. de Vries, De staats-
laatste jaren over de Eerste Kamer, lijkt het staats samenstelling – en het vermoeden bestaat dat het rechtelijke positie van de Eer-
bestel zowaar uit evenwicht te zijn geraakt. Niet kabinet daarin nog steeds geen meerderheid heeft. ste Kamer (diss. Groningen),
Deventer: Kluwer 2000;
eerder lag deze Kamer zo onder vuur, dat zelfs de De discussie over het bestaansrecht van de Eerste
E.T.C. Knippenberg, De
fractievoorzitter van de VVD in de Tweede Kamer, Kamer zal dan opnieuw oplaaien. Senaat, Rechtsvergelijkend
Zijlstra, twijfelt aan de meerwaarde van de Eerste onderzoek naar het House of
Kamer.3 Andere politieke partijen, zoals D66, SP, PVV Lords, de Sénat, de Eerste
en GroenLinks, twijfelen al langer aan het bestaans Volgens Zijlstra mag de Eerste Kamer en de Bundesrat
recht van deze Kamer. Kamer niet het werk van de (diss. Maastricht), Den Haag:
Sdu Uitgevers 2002.
Tweede Kamer ‘overdoen’, 2 Van den Braak 1998, p. 452.
Niet eerder lag de Eerste 3 P. Jansen & W. de Winther,
moet zij het politieke debat in ‘Senaat met grillen liever
Kamer zo onder vuur afschaffen’, De Telegraaf 19
de Tweede Kamer laten en een april 2013, p. 1.

Deze twijfel gaat zover, dat de Eerste Kamerfractie terughoudende positie innemen 4 Zie Handelingen I 2014/15,
34000, nr. 4.
van de VVD tijdens de algemene beschouwingen in 5 De termen senaatskamer en
deze Kamer heeft voorgesteld om een staatscommis Zijlstra stelt in de discussie over de Eerste Kamer kamer van volksvertegen
woordigers zijn door mij geko
sie in te stellen die onderzoek doet naar en adviseert dat zij niet hetzelfde werk mag doen als de Tweede
zen om in algemene termen
over de staatsrechtelijke positie van de Eerste Kamer. Kamer. Dat zou een ‘dubbeling van rollen’ veroorza het verschil tussen parlemen
Dit voorstel lijkt op een een-tweetje: het kabinet heeft ken en dan heeft de Eerste Kamer, zijns inziens, geen taire kamers aan te duiden.
vrijwel meteen medewerking aan de instelling van toegevoegde waarde. Volgens Zijlstra is deze Kamer Ik ben mij ervan bewust dat
zo’n commissie toegezegd.4 vooral bedoeld om de kwaliteit van wetgeving te deze termen niet de lading

,arsaequi.nl/maandblad  AA20140912 opinie Ars Aequi december 2014 913

Foto: Marten Hoogstraat (www.whiteframe.nl)

toetsen. Met andere woorden: zij mag niet het werk staat uit ‘slechts’ één kamer. Denk bijvoorbeeld aan
van de Tweede Kamer ‘overdoen’, moet het politieke de Noord-Europese staten, zoals Zweden, Finland
van de Nederlandse kamers der debat in de Tweede Kamer laten en een terughou en Denemarken. In Denemarken werden in 1953 de
Staten-Generaal dekken. De dende positie innemen. Het is de vraag hoe deze twee kamers van het Folketing samengevoegd tot
Eerste Kamer is geen senaat argumenten staatsrechtelijk moeten worden geduid. één.6 Andere voorbeelden van staten met een een
en heeft evenzogoed als de
Zijn er constitutionele argumenten die wijzen in de kamerstelsel zijn Griekenland, Portugal, de Baltische
Tweede Kamer een volksverte
genwoordigende functie (art. 50
richting die Zijlstra voor ogen heeft? staten, Slowakije en Hongarije.7
Gw). Er is nochtans geen Ik zal eerst, in paragraaf 2, ingaan op de vraag of
een senaatskamer een andere rol moet innemen dan
betere terminologie voorhanden
om de parlementaire kamers in de kamer van volksvertegenwoordigers.5 Deze vraag In de eerste plaats moeten
algemene termen te vatten. kan mijns inziens het beste worden beantwoord we vaststellen dat een
6 P.C. Gilhuis, ‘The Kingdom of door de staatsrechtelijke positie van de Eerste
Denmark’, bewerkt door K.C. Kamer te vergelijken met die van senaatskamers in tweekamerstelsel vanuit
Lauta, in: L.F.M. Besselink e.a.
enkele andere landen: in hoeverre verschillen de
(red.), Constitutional Law of the
parlementaire kamers van elkaar? Is het, zo luidt de
democratisch of rechtsstatelijk
EU Member States, Deventer:
Kluwer 2014, p. 398. vervolgvraag, een omissie van de grondleggers van oogpunt niet noodzakelijk is
7 Zie uitgebreid: ‘Vormgeving het Nederlandse parlementaire bestel dat de Kamers
tweekamerstelsels’, bijlage zoveel op elkaar lijken? De tweede vraag, naar de
bij de brief van minister van terughoudende positie van de Eerste Kamer, is een Tweekamerstelsels komen vaak voor in federale
Binnenlandse Zaken en vraag naar staatsrechtelijk gewoonterecht en komt staten, zoals Duitsland, Oostenrijk, België en – wat
Koninkrijksrelaties Plasterk aan
aan bod in paragraaf 3. Kan uit het ongeschreven verder weg – de Verenigde Staten. In federale
de Tweede Kamer, 26 sep
recht worden afgeleid dat deze Kamer zich terug staten worden de deelstaten vaak vertegenwoordigd
tember 2014, Kamerstukken
II 2014/15, 34000-VII, nr. 4. houdend moet opstellen? In paragraaf 4, ten slotte, in de senaatskamer. Zo bepaalt artikel 50 van het
Over deze notitie: E.C. Drex behandel ik de invoering van een terugzendrecht: Duitse Grundgesetz dat de deelstaten door middel
hage, ‘De Eerste Kamer en het zou daarmee de Eerste Kamer beter toegerust zijn van de Bundesrat meewerken aan de wetgeving,
politieke klimaat van de Tweede om haar taak in het wetgevingsproces te vervullen? het bestuur van de federatie en aan Europese aan
Kamer’, NJB 2014/1769, gelegenheden. Op grond van artikel 51 Grund
p. 2346-2355. gesetz bestaat de Bundesrat uit leden van de
8 Hoewel ik besef dat er regio’s
2 Tweekamerstelsels regeringen van de deelstaten.
zijn met vergaande autonome
bevoegdheden (art. 116 en
In de eerste plaats moeten we vaststellen dat een Voorbeelden van eenheidsstaten met tweekamer
117 Costituzione), is Italië, op tweekamerstelsel vanuit democratisch of rechts stelsels zijn er echter ook, zoals Frankrijk, Ierland,
grond van art. 5 Costituzione, statelijk oogpunt niet noodzakelijk is. Er zijn vele Italië8 en Nederland. Deze staten zijn van groter
nog steeds een eenheidsstaat. Westerse democratieën, waarin het parlement be belang voor de hiervoor gestelde vraag. Heeft de se

, 914 Ars Aequi december 2014 opinie arsaequi.nl/maandblad  AA20140912

naatskamer in een eenheidsstaat een andere functie men, aanzienlijk verminderen (dat worden er 100); zij
dan de kamer van volksvertegenwoordigers? In deze worden, sterker dan nu het geval is, afgevaardigden
landen wordt de senaatskamer op een andere wijze uit de regio. De wetgevende bevoegdheden worden
gekozen dan de kamer van volksvertegenwoordi beperkt tot lokale en regionale aangelegenheden.
gers, veelal op een indirecte manier. Wellicht ten De Senato kan amendementen voorstellen, maar de
overvloede: de leden van de Eerste Kamer worden kamer van volksvertegenwoordigers kan die voor
gekozen door de leden van provinciale staten.9 De stellen met een absolute meerderheid verwerpen.
Franse Sénat wordt gekozen in departementen, door Wetsvoorstellen kunnen niet langer over en weer
de (aldaar gevestigde) leden van de Assemblée, de tussen de kamers worden gezonden (la fine del ping-
leden van de volksvertegenwoordiging van het depar pong).22 De reden voor deze hervormingen is dat de
tement en door de gemeenteraad gedelegeerden.10 senaatskamer als een hindermacht wordt ervaren. De
De wijze van samenstelling bewerkstelligt een sterk met de kamer van volksvertegenwoordigers overeen
lokaal getinte vertegenwoordiging. De Sénat wordt komende bevoegdheden en het ontbreken van een 9 Art. 55 Gw.
dan ook wel, misprijzend en onterecht, de Chambre conflictenregeling zouden, zo berichten Italiaanse 10 Art. 24, derde lid, Consti
d’agriculture genoemd.11 De Ierse Seanad is evenmin opiniesites, daaraan bijdragen.23 tution jo. art. L280 Code
rechtstreeks gekozen. De meeste leden worden Kortom, in deze eenheidsstaten worden de électoral.
gekozen door Vocational Panels, georganiseerd naar senaatskamers, op die van Italië na, indirect geko 11 C.A.J.M. Kortmann, ‘The
expertise.12 De leden van de Italiaanse Senato della zen. Hun bevoegdheden zijn evenwel zeer verschil French Republic’, bewerkt
door J.L.W. Broeksteeg, in:
Repubblica kunnen voor het leven zijn benoemd, lend. Dat kan variëren van een chambre de réflexion
L.F.M. Besselink e.a. (red.)
maar de meeste daarvan zijn direct door de bevol (Ierland) tot een nagenoeg gelijke staatsrechtelijke 2014, p. 597-598.
king in de regio’s gekozen.13 De Italiaanse senaat is positie aan die van de kamer van volksvertegen 12 Het voert te ver om hier
daarmee de uitzondering op de regel van indirecte woordigers. In ieder geval geldt dat senaatskamers het kiesstelsel van de Ierse
verkiezingen. hun grondslag niet hoeven te vinden in een federaal Seanad uitgebreid uit de
Naast de wijze van verkiezing zijn de bevoegd staatsbestel en grondwettelijk geen verschillende doeken te doen. Dat zou de
heden van de senaatskamer van belang. Wederom functies hoeven te hebben dan de ‘andere’ parle nodige pagina’s vergen. Zie
art. 18 Constitution.
wellicht ten overvloede: de Eerste Kamer beschikt in mentaire kamer. Hoewel de voorgenomen Italiaanse
13 Art. 57 en 58 Costituzione.
het wetgevingsproces niet over de bevoegdheden hervormingen zijn ingegeven door de ‘dubbeling 14 Art. 82, eerste lid, en art. 85
van amendement en initiatief en kan om die reden van rollen’, om in de woorden van Zijlstra te blijven, Gw.
slechts de aan haar toegezonden wetsvoorstel lijkt van een fout in het Nederlandse staatsbestel, in 15 Art. 68 en 70 Gw.
len aannemen of verwerpen.14 De Eerste Kamer rechtsvergelijkend perspectief, geen sprake. 16 Art. 49 en 50 Constitution.
beschikt wel over dezelfde controlebevoegdheden 17 Kortmann 2014, p. 602-607.
als de Tweede Kamer.15 Ook de Franse Sénat bezit 18 Art. 45 Constitution; J.L.W.
vrijwel dezelfde bevoegdheden als de Assembleé. Hoewel de voorgenomen Broeksteeg & E.T.C. Knip
penberg, ‘The Role of the
Zij kan weliswaar geen motie van wantrouwen tegen Italiaanse hervormingen zijn Senate in the Legislative
(leden van) de regering aannemen,16 maar zij bezit
wel dezelfde wetgevingsbevoegdheden als de ingegeven door de ‘dubbeling Process’, Maastricht Journal
of European and Compara-
Assemblée.17 De regering kan een wetsvoorstel aan
ofwel de Assemblée ofwel de Sénat zenden voor
van rollen’, om in de woorden tive Law 2006, p. 225-228.
19 Art. 24 Constitution; A.K.
behandeling. Er is, met andere woorden, geen door van Zijlstra te blijven, lijkt van Koekkoek, ‘Ireland’, bewerkt
de Constitution voorgeschreven volgorde van parle door N.S. Efthymiou, in:
mentaire behandeling van een wetsvoorstel. Beide een fout in het Nederlandse L.F.M. Besselink e.a. (red.)
2014, p. 874-875.
kamers moeten het voorstel aanvaarden. Indien nodig staatsbestel, in rechtsvergelijkend 20 Art. 70 e.v. Costituzione;
wordt een wetsvoorstel heen en weer gezonden,
tot een gemengde parlementaire commissie (een perspectief, geen sprake E.M.H. Hirsch Ballin, ‘The Ita
lian Republic’, bewerkt door
comité mixte paritaire) zich over het voorstel buigt. L.F.M. Besselink, in: L.F.M.
Uiteindelijk heeft de Assemblée het laatste woord.18 Besselink e.a. (red.) 2014,
De Ierse Seanad heeft het recht van initiatief en van 3 Terughoudendheid p. 919, p. 924-926.
amendement. De Seanad kan wetsvoorstellen aan Daarmee komen wij tot het tweede vraagpunt: de 21 ‘Gekozen Senaat Italië schaft
zichzelf af’, De Volkskrant 2
nemen, verwerpen of amenderen. In het laatste geval Eerste Kamer zou haar bevoegdheden terughoudend
augustus 2014. De kop van
wordt het wetsvoorstel teruggezonden aan de Dáil, moeten aanwenden. Daarmee wordt meestal bedoeld: dit bericht is onjuist; het gaat
die de door de Seanad aangenomen amendementen minder politiek dan de Tweede Kamer en vooral om een ingrijpende hervor
aanneemt of verwerpt.19 gericht op toetsing aan rechtmatigheid, zoals aan ming. Voor grondwetswijzi
De Italiaanse Senato della Repubblica is constitu de Grondwet en aan (mensenrechten)verdragen. Hier ging zijn in Italië bovendien
tioneel gelijkwaardig aan de Camera dei Deputati. Zij voor constateerden wij dat de Eerste Kamer weliswaar twee lezingen nodig, zie
hebben dezelfde bevoegdheden, zowel ten aanzien niet over de rechten van initiatief en amendement be art. 138 Costituzione. Deze
stemming betrof de eerste
van de vertrouwensrelatie tot de regering als in de schikt, maar dat haar bevoegdheden voor het overige
lezing.
wetgevingsprocedure. Een wet komt tot stand als nauwelijks afwijken van die van de Tweede Kamer.
22 Er is, omdat de wijzigingen
beide kamers kunnen instemmen met het wetsvoor De vraag is dus of de Eerste Kamer, nu zij grosso zeer recent zijn en overigens
stel. Indien de kamers niet tot overeenstemming modo dezelfde bevoegdheden heeft, deze anders, vrij onverwacht door de
komen, wordt een wetsvoorstel tussen de kamers terughoudender, zou moeten toepassen. Dat is in senaat zelf zijn aanvaard,
heen en weer gezonden. In een conflictenregeling is Grondwet noch wet expliciet vastgelegd. Die terug geen literatuur hierover. Zie
niet voorzien. In de praktijk ligt het politieke zwaarte houdendheid moet dus op een andere manier blijken, vooralsnog de informatie
punt in de kamer van afgevaardigden, omdat daarin uit een interpretatie van grondwettelijke bepalingen op internet, te vinden na de
zoekopdracht ‘senato riforma’,
de leiders van de politieke partijen zitting hebben.20 dan wel uit ongeschreven recht.
zoals www.polisblog.it, www.
De Senato wordt wellicht ingrijpend hervormd; een Er zijn staatsrechtjuristen die menen dat de te repubblica.it, geraadpleegd
voorstel tot grondwetsherziening is in eerste lezing rughoudendheid van de Eerste Kamer uit artikel 51, 16 september 2014.
aanvaard.21 Het aantal leden daarvan zal, als de eerste lid, Gw voortvloeit. Dit artikellid bepaalt dat de 23 Zie de in de vorige voetnoot
voorstellen ook in tweede lezing worden aangeno Staten-Generaal bestaan uit de Tweede Kamer en de genoemde websites.

Dit zijn jouw voordelen als je samenvattingen koopt bij Stuvia:

Bewezen kwaliteit door reviews

Studenten hebben al meer dan 850.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet jij zeker dat je de beste keuze maakt!

In een paar klikken geregeld

Geen gedoe — betaal gewoon eenmalig met iDeal, creditcard of je Stuvia-tegoed en je bent klaar. Geen abonnement nodig.

Direct to-the-point

Studenten maken samenvattingen voor studenten. Dat betekent: actuele inhoud waar jij écht wat aan hebt. Geen overbodige details!

Veelgestelde vragen

Wat krijg ik als ik dit document koop?

Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.

Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?

Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.