Samenvatting van de literatuur van thema 2 van het vak Diagnostiek van de Master Orthopedagogiek in jaar 2021/2022. Alle verplichte literatuur is uitgebreid samengevat. De oefenvragen van de werkcolleges zijn ook in de samenvatting opgenomen. Ik heb het vak afgerond met een 8,1. Succes met studere...
Thema 2: intergenerationele overdracht van psychische problemen
Inleiding
Deze week bestuderen jullie literatuur over de rol van het gezinssysteem in psychopathologie
van het kind. Als ouders last hebben van psychische problemen, dan kan dat zijn weerslag
hebben op het hele gezin en op de ontwikkeling van een kind. Naast het feit dat psychische
problemen voor een deel erfelijk bepaald zijn (genetische overdracht), kunnen ook intra-uterine
processen een rol spelen (bijvoorbeeld prenatale stress of gebruik van antidepressiva
gedurende de zwangerschap) en kan een psychische stoornis indirect het kind beïnvloeden via
de opvoedomgeving en blootstelling aan risicofactoren. Mocht er een probleem zijn in de
ontwikkeling van een kind, dan is het voor het vormen van een verklarende diagnose van belang
om ook te kijken naar de ouders en naar ouder-kind interactie of interactieprocessen binnen het
grotere gezin. In de diagnostiek richt je je daarom niet alleen op de individuele client, maar
gebruik je ook gezinsdiagnostiek.
Leerdoelen
1. Welke invloed heeft (psychische) problematiek van ouders op de ontwikkeling van een
kind?
2. Hoe kan de invloed van ouders op de ontwikkeling van hun kind verklaard worden?
3. Hoe voer je gezinsdiagnostiek uit? Welke methoden zijn er en waar moet je rekening
mee houden bij het uitvoeren van gezinsdiagnostiek?
Leerdoel 1: Welke invloed heeft (psychische) problematiek van ouders op de ontwikkeling
van een kind? & Leerdoel 2: Hoe kan de invloed van ouders op de ontwikkeling van hun
kind verklaard worden?
HOOFSTUK 3.4 REXWINKEL (2011): HANDBOEK INFANT MENTAL HEALTH
Kinderen van ouders met een psychiatrische stoornis hebben een verhoogde kans op het
ontwikkelen van emotionele en gedragsproblemen. Bij de intergenerationele overdracht van
psychopathologie spelen verschillende mechanismen een rol.
Algemene aspecten
Onderzoek naar de intergenerationele overdracht van psychopathologie is vooral gericht op
oudere kinderen en volwassenen. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat het onderzoek naar
de intergenerationele overdracht bij jonge kinderen wordt bemoeilijkt, omdat psychopathologie
van de ouders niet zomaar te vergelijken is met psychopathologie van jonge kinderen. Zo is het
DSM-systeem niet toepasbaar en is de grens tussen normaal en pathologisch gedrag bij zeer
jonge kinderen moeilijk te bepalen en weinig stabiel.
1
,Onderzoek heeft zich daarom vooral gericht op verstoorde ontwikkelingsdomeinen bij jonge
kinderen in plaats van psychopathologie. Ontwikkelingsdomeinen zijn bijvoorbeeld
temperament, emotionele regulatie, ouder-kindinteracties, hechting en ontwikkeling van taal,
cognitie en motoriek. Een stoornis op één of meerdere domeinen kan een voorloper zijn in het
ontwikkelen van psychopathologie.
Mechanismen van intergenerationele overdracht
Bij de intergenerationele overdracht van psychopathologie spelen directe en indirecte factoren
een rol.
Genetische overdracht: er worden bij jonge kinderen schattingen gemaakt van
gemiddeld 50-75% erfelijkheid van psychopathologie. Overactief en angstig-depressief
gedrag het meest erfelijk (50-70%), regulatieproblemen (55%) en opstandig agressief
gedrag het mist (30-45%).
o Er is sprake van complexe kwantitatieve overerving: meerdere genen dragen op
een verschillende manier bij aan het ontstaan van vormen van psychopathologie.
o De bijdrage is sterk afhankelijk van omgevingsfactoren (gen-omgevingsinteractie)
waardoor genen aan of uitgezet kunnen worden (genexpressie). Bijvoorbeeld: de
genetische kwetsbaarheid voor depressie komt pas tot uiting bij het ontbreken
van ouderlijke zorg of mishandeling.
o De genetische overdracht van psychopathologie blijkt niet heel specifiek: er is
sprake van een algemene kwetsbaarheid, waarbij de meeste kinderen een
andere stoornis hebben of krijgen dan hun ouders.
Intra-uteriene factoren: blootstellingen aan invloeden via de moeder tijdens de
zwangerschap.
o Moederlijke stress tijdens de zwangerschap heeft een negatieve invloed op de
ontwikkeling van het kind. Een verhoogde hoeveelheid cortisol beïnvloedt het
stress-systeem van het kind en is gerelateerd aan vroeggeboorte en een laag
geboortegewicht. Vroeggeboorte en een laag geboortegewicht zijn vervolgens
gerelateerd aan emotionele en gedragsmatige problemen van kinderen.
o De schadelijke effecten van middelengebruik tijdens de zwangerschap zijn wel
groter dan de effecten van moederlijke stress. Daarnaast gaat middelengebruik
vaak samen met psychopathologie, waardoor er een dubbele belasting ontstaat
voor het kind.
o Het gebruik van psychofarmaca geeft geen consistente aanwijzingen voor
structurele afwijkingen (aanleg van organen) bij het kind (met uitzondering van
stemmingsstabilisatoren en kalmeringsmiddelen). Er is nog onvoldoende bekend
over functionele afwijkingen, zoals emotionele en gedragsproblemen.
Ouder-kindinteracties: hoe jonger het kind, hoe meer het aangewezen is op de ouders in
de regulatie van emoties en gedrag. Ouders met psychopathologie zijn vanwege de eigen
emotionele problemen vaak minder in staat om adequaat in te spelen op de behoefte
van hun kinderen.
2
, o Bij een kwantitatief verminderde afstemming bestaat het risico dat het kind te
veel op zichzelf aangewezen is bij het reguleren van gedrag en emoties. De
kinderen hebben een verminderd basisvertrouwen wat hen kwetsbaar kan
maken in relaties met anderen.
o Bij een kwalitatief verminderde afstemming, waarbij ouders meer reageren
vanuit hun eigen emoties dan op basis van de behoeften van het kind, bestaat
het risico van een verstoorde zelfontwikkeling. Door imitatie (spiegelneuronen)
kunnen jonge kinderen dezelfde pathologie als ouders gaan vertonen.
o Er kan ook sprake zijn van een omgekeerde relatie in de overdracht en
instandhouding van psychopathologie: emotionele en gedragsproblemen bij
kinderen kunnen psychiatrische problemen bij de ouders veroorzaken of
versterken.
o Vaak is er sprake van een dubbele kwetsbaarheid: ouder en kind kunnen op basis
van hun genetisch profiel en de verstoorde ouder-kind-interactie in een vicieuze
cirkel raken waardoor de intergenerationele psychopathologie in stand wordt
gehouden.
o De match tussen het kind en de omgeving spelen ook een rol. Goodness of fit:
een goede afstemming tussen het kind en de ouders/omgeving. Een andere
match met de omgeving kan verklaren waarom sommige kinderen uit een gezin
wel psychopathologie ontwikkelen en andere kinderen niet. In het optimale geval
komen de persoonlijkheid, verwachtingen en mogelijkheden van de ouders
overeen met het temperament, de ontwikkelmogelijkheden, en het gedrag van
het kind.
Contextuele factoren: bij een psychiatrische stoornis bij een ouder is er vaak sprake van
een verminderd functioneren op sociaal, relationeel of beroepsmatig gebied. Hierdoor is
er een verhoogde kans op relationele problemen, werkeloosheid, financiële problemen,
slechte huisvesting, minder contacten en slechte voeding. Deze factoren zijn bedreigend
voor de fysieke en geestelijke ontwikkeling van het kind.
o Relatieproblemen is een grote voorspeller voor het functioneren van het kind.
Naast de verstoorde interactie ervaart het kinds stress door blootstelling aan
ruzies en conflicten. Dit kan bij het kind leiden tot agressief gedrag, deels als
gevolg van imitatie en deels als manier om conflicten tussen ouders te
doorbreken.
o Wanneer er bij een ouder sprake is van psychopathologie is de kans groter dat er
bij de andere ouder ook sprake is van psychopathologie. Dit komt doordat de
klachten elkaar kunnen versterken.
3
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper socialewetenschappeneur. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €4,99. Je zit daarna nergens aan vast.
