Leerdoelen gezondheidseconomie
De student kan:
- De economische concepten van de vraagzijde toepassen en analyseren.
- De economische concepten van de aanbodzijde toepassen en analyseren.
- De basisprincipes van economische evaluaties toepassen en analyseren.
- De rol van (socio-economische) determinanten van de productie van gezondheid en
de vraag naar gezondheidszorg analyseren en evalueren.
- Gezondheidsmarkten analyseren.
- Verzekeringstheorie toepassen en zorgverzekeringsmarkten analyseren.
Tentamen:
- We zullen elk leerdoel toetsen waarbij wij per leerdoel tenminste 1 vraag zullen
stellen en, afhankelijk van de weging, eventuele sub vragen.
- De gestelde vragen bestaan uit een combinatie van kennisvragen (bv definities),
eenvoudige berekeningen (bv elasticiteiten), identificatievragen (bv wat is het
verschil tussen 2 concepten) en inzicht vragen (bv wat gebeurt er met het
optimum).
- Complexere berekeningen (bv numeriek bepalen van het optimum) wordt niet
getoetst. Je dient de benodigde stappen wel te kunnen beredeneren.
- Tijdens het mondeling dien je de antwoorden zoveel mogelijk uitleggen: met
andere woorden, waarom denk je dat? Hoe heb je dit berekend?
,HC 1: Inleiding cursus
Leerdoelen
De student kan:
- Het belang van het vak economie van de gezondheidszorg aangeven.
- De kenmerken aangeven van de situatie waarin sprake is van volkomen concurrentie
(perfecte competitie).
- De diverse karakteristieken aangeven waarin de gezondheidszorg van een
doorsneemarkt verschilt.
- Aangeven wat er verstaan wordt onder een vraagcurve.
- Aangeven wat er verstaan wordt onder een aanbodcurve.
Gezondheidseconomie
Definitie gezondheidseconomie:
Vakgebied dat zich bezighoudt met economische determinanten gezondheid, en werking
van de gezondheidszorgmarkt (GZM) en o.a. het bestuderen van gedrag van de belangrijk
actoren op de GZM en de interactie daar tussen.
Belangrijke actoren:
- Zorgverzekeringsmarkt tussen verzekerden/patient en zorgverzekeraar/inkoper.
- Zorgverlener markt tussen verzekerden/patient en gezondheidszorgaanbieder.
- Zorginkoopmarkt tussen gezondheidszorgaanbieder en zorgverzekeraar/inkoper.
Gezondheidseconomie bevat de volgende onderwerpen:
- Meten van gezondheid
- Productie van gezondheid en preventie van ziekte
- Vraag en gebruik van gezondheidszorg
- Productie van gezondheidszorg
- Financiering van gezondheidszorg
- Gedragsmodellen van vraag, aanbod en andere gezondheidszorginstanties
- Kosten-baat, kosten-efficiëntie en kosten-gebruik analyses
- Efficiëntie en distributie aspecten van gezondheidsbeleid
Wat is economie?
1. Analyseert het gedrag van actoren zoals huishoudens, bedrijven en (lokale)
overheden.
2. Analyseert hoe het gedrag van deze actoren de werking van de markten
beïnvloeden.
, 3. Analyseert gedrag en interacties in een wereld waar de middelen schaars zijn en
waar de behoeftes onbeperkt zijn ten opzichte van de middelen.
Gezondheidseconomie = economie op de gezondheidszorgmarkt, waarvoor economische
kennis vereist.
Belang gezondheidseconomie voornamelijk het aandeel van de GZM in totale economie
en het is een belangrijk hulpmiddel voor beleid. Dit wordt nog belangrijker naarmate de
uitgaven groeien.
Gezondheidsmarkt
Aandeel gezondheidszorgmarkt in de totale economie
- Groot aandeel in BBP beslissingen hebben steeds meer een economisch karakter
en verdringingseffect.
- Efficiënt produceren in GZ is net zo belangrijk als in andere sectoren.
- “Opportuniteitskosten” (de ‘kosten’ van het beste alternatief) worden steeds
belangrijker. Voorbeeld opportuniteitskosten is IVF behandeling.
Doorwerkingen op arbeidsmarkt en totale economie van GZM:
- Toenemend aandeel beroepsbevolking op GZM: zorgaanbieders,
onderzoeksinstituten, leveranciers van zorgaanbieders, farmaceutische industrieën,
bouwmarkt.
- Gezonde werknemers zijn productiever en gelukkiger.
- Grote consequenties voor inkomen consumenten, bedrijven en internationale
concurrentiepositie.
De zorgsector is met 1,2 miljoen arbeidskrachten de grootste werkgever van Nederland.
Specifieke karakteristieken van de GZM
1. Prijzenmechanisme grotendeels uitgeschakeld door:
Prive zorgverzekering en sociale verzekering (toegespitst op gedrag consumenten en
aanbieders)
Overheidsingrepen
Geen keuzemogelijkheid (voornamelijk bij noodsituaties)
2. Veel onzekerheid vraag- en aanbodkant
(wanneer ziek, hoe erg, gevolgen van GZ, kwaliteit GZ, verzekering?)
3. Informatie is beperkt en ongelijk verdeeld
Zorgaanbieders hebben informatievoorsprong, aanbod geïnduceerde vraag
4. Vraag naar GZ is afgeleide vraag naar gezondheid
5. Externaliteiten (consumptie ene beïnvloedt andere)
6. Rol van de overheid
(preventieve interventies, inentigen, numerus fixus, wetgeving ethiek en kwaliteit
van zorg)
7. Wat is gezondheid en hoe meet je gezondheid?
8. Solidariteit/ethiek
Bijzondere karakteristieken van de GZM
1. De combinatie van deze bijzondere karakteristieken maakt het bestuderen van de
GZM gecompliceerd en interessant en rechtvaardigt het bestaan van de GE.
2. Deze bijzondere karakteristieken vragen aanpassingen en uitbreidingen van de
standaard economische theorieën en instrumenten.
,Hulpmiddelen beleid
Op macro niveau (overheid): helpt beleidsmakers beleid te ontwikkelen en te evalueren.
- Veranderingen institutionele kader (huidige zorgstelsel, AWBZ).
- Prijsregulering.
- Preventie interventies.
- Investeringsbeslissing.
Op meso niveau (helpt managers zorginstellingen en zorgverzekeraars keuzes te maken).
- Investeringsbeslissing (kapitaal, personeel).
- Productieomvang, fusies.
- Gevolg (basis)verzekering voor vraag en aanbod zorg.
- Gevolg verplicht en vrijwillig eigen risico.
HC2: Vraag- en aanbodtheorie
Leerdoelen
De student kan:
- Aangeven hoe een prijs tot stand komt op basis van vraag naar en aanbod van een
goed toegepast op de gezondheidszorgmarkt.
- Aangeven wat er wordt verstaan onder marktevenwicht.
- Aangeven wanneer er een verschuiving plaatsvindt langs en van de vraagcurve.
- Aangeven wanneer er een verschuiving plaatsvindt langs en van de aanbodcurve.
- Het begrip eigen prijselasticiteit definiërend en eigen prijselasticiteit berekenen.
- Het begrip inkomenselasticiteit definiëren en inkomenselasticiteit berekenen.
- Het begrip kruislingse prijselasticiteit definiëren en kruislingse prijselasticiteiten
berekenen.
- De begrippen consument- en producent surplus en total welfare definiërend en
toepassen.
Interactie tussen actoren (verzekerden, gezondheidsaanbieder en zorgverzekeraar) zorgt
ervoor dat de GZ een andere markt is dan normaal.
- Er staat bv een betaler tussen aanbieder en consument in. Waar jij normaliter direct
betaalt voor jouw consumptie, betaal je nu je verzekeringspremie en daarna ben je
verzekerd en ervaar je geen prijs meer voor de zorg die je consumeert.
- Daarnaast is de zorg geen doel op zich, maar wil je gezond worden. Vraag naar zorg
is dus een afgeleide van de vraag naar gezondheid.
Kenmerken GE:
1. Onzekerheid en asymmetrische informatie
2. Uitschakeling van het prijsmechanisme
3. Aanbieders met verschillende petten
4. Aanbodgeinduceerde vraag
5. Heterogeniteit van het product
6. Moral hazar
7. Kosten voor baten
8. Externe effecten
9. Solidariteit
10. Ethische vraagstukken
,Marktvormen
- Concurrentie/perfecte competitie = heel efficiënt en zeer wenselijk.
- Monopolie = een situatie waarin een product of dienst slechts door 1 partij wordt
aangeboden. Een aanbieder heeft alle macht en kan winst maximaliseren, bv patent
op geneesmiddel.
- Monopsonie = een markt waar slechts een koper, de monopsonist, aanwezig is. Er
zijn wel meerdere verkopers. Het is dus symmetrisch aan een monopolie, waar er
maar 1 verkoper is voor meerdere kopers. Bv defensie die vliegtuigen koopt,
overheid die dure geneesmiddelen inkoopt.
Gereguleerde concurrentie
Invoering huidig zorgstelsel in 2006 met meer marktwerking/competitie op de zorgmarkt
(gereguleerde concurrentie). Invoering WLZ in 2015. Toezicht overheid voor:
- Waarborging toegankelijkheid
- Kwaliteit van de zorg
- Betaalbaarheid van de zorg
d.m.v. basisverzekering en eisen aan zorgverzekeraars (iedereen accepteren, geen
premiedifferentiatie, risicoverevening, etc.),
Doel: beter presterende zorgmarkt door versterking prikkels voor doelmatigheid
zorgverzekeraars en zorgaanbieders en meer klantgerichtheid.
Perfecte competitie
1. Veel vragers en aanbieders van een product, die ieder afzonderlijk geen invloed op
de prijs heeft en waar de prijs bepaald wordt door aanbod en vraag.
2. Homogene goederen identieke producten of producten die door de consument
gezien worden als identiek.
3. Volledige informatie over prijs en kwaliteit van een product.
4. Weinig toetreding barrières.
Vraagtheorie
Gevraagde hoeveelheid van een goed is afhankelijk van (alleen van toepassing bij volledig
rationele beslissingen):
1. Voorkeuren van consumenten.
2. Inkomen van consumenten.
3. Prijs van het goed en van andere relevante goederen.
Definitie vraag van een goed:
, De relatie tussen maximale gevraagde hoeveelheid en de prijs, waarbij andere relevante
factoren constant verondersteld zijn (ceteris paribus hypthesis).
- Gevraagde hoeveelheid is niet het zelfde als gekochte hoeveelheid.
- Op de markt gaat het om de som van de vraag uitgeoefend door alle consumenten,
in de vraagcurve gaat het over 1 consument.
Economisch model/wiskundige vergelijking
Als vraag voor periode T:
qVA= 171 - 20pA + 20pB + 3pC + 2y
Waar “v” vraag, “pA” prijs merk A, “pB” prijs merk B,
“pC” prijs merk C, “y” inkomen
Stel pB = 4, pC= 3,33, y = 12,5, dan vraagcurve is:
qVA= 171 - 20pA + 20x 4 + 3x 3,33 + 2x12,5
qVA= 286 – 20 pA (hier lineair maar hoeft niet)
Hogere prijs leidt bijna altijd tot minder of gelijke vraag naar een product.
- Law of demand: richtingscoëfficiënt (helling vraagcurve) altijd negatief.
- Behalve voor Giffen en Veblen/prestige goederen.
Betaal je in de GZ een prijs?
- Ziektekostenverzekering geldprijs = stukje premie + eigen bijdrage.
- Ook tijdprijs, waar tijd = reistijd, wachttijd, behandeltijd en reiskosten.
- Prijs van tijd kan worden bepaald met bv salaris per uur van de consument.
Wat bepaalt de vraag naar zorg?
- Onderscheid tussen het economisch concept vraag en behoefte/gebruik.
- Het medisch-technische vraagmodel veronderstelt dat de vraag gelijk is aan de door
professionals vastgestelde behoefte van zorg.
- Behoefte is dan gelijk aan de hoeveelheid medische zorg die nodig is om iemand
weer op een ‘standaard gezondheidsniveau’ te brengen.
Dit leidt tot een volledig inelastische vraag die ongevoelig is voor veranderingen in prijs.
Volgens experimenten blijkt dat de vraag naar zorg wel prijsgevoelig is, met gemiddeld
prijselasticiteit gelijk aan -0.22.
Meest prijsgevoelig GZ zijn preventieve zorg en tandheelkundige zorg.
