Motiverende Gespreksvoering.
Hoofdstuk 1
Waarom veranderen mensen?
Iemand doet iets wat in jouw ogen niet werkt, of wat ten koste gaat van hemzelf, jij
ziet een betere manier, en toch houdt de ander vast aan hetzelfde gedrag. In zekere
zin wordt deze frustratie weergegeven in de woorden ‘Je zou toch denken…’. Je zou
het allemaal denken, en toch houdt een enorme groep mensen vast aan ‘oude
gewoonten’, zelfs er sprake is van een levensbedreigende toestand. Naar onze
overtuiging is de vraag, waarom mensen wel veranderen, productiever en
fascinerender, want ook verandering komt veel voor.
Puzzelstukjes
Hulpverleners zijn dikwijls geneigd om te geloven dat verandering wordt veroorzaakt
door de verleende hulp, of die nu bestaat uit counseling, behandeling, advies of
onderwijs. Onderzoek op dit gebiedt heeft ons aangezet om veel van het hoe en
waarom van veranderingen ter discussie te stellen.
Natuurlijke verandering
Tegenwoordig wordt algemeen aangenomen dat veranderingen ten goede op veel
probleemgebieden vaak plaatsvinden zonder dat er officiële behandeling aan te pas
komt. Toch lijken de stadia en processen waardoor mensen veranderen, er met en
zonder behandeling hetzelfde uit te zien. In die zin zou behandeling kunnen worden
opgevat als het faciliteren van een natuurlijk veranderingsproces.
Effecten van korte interventies
Het is ook duidelijk dat verandering bespoedigd of gefaciliteerd kan worden. Een vrij
consistente waarneming is, dat zelfs relatief korte interventies onder bepaalde
omstandigheden veranderingen teweeg kunnen brengen. Een beetje hulp kan leiden
tot aanzienlijke veranderingen.
Effecten van dosering
Naast trouw aan de behandeling en positieve resultaten speelt er ook een derde
factor; motivatie om te veranderen. In gecontroleerde experimenten hebben mensen
vreemd genoeg ongeveer evenveel profijt, ongeacht of ze een langere of kortere
behandeling hebben gehad. Deze waarnemingen wijzen erop, dat we op andere
manieren moeten nadenken over de kritische voorwaarden voor het optreden van
verandering.
Effecten van geloof en hoop
Vraag iemand hoe groot de kans is dat hem of haar zal lukken om een bepaalde
verandering te bewerkstelligen en het antwoord is een redelijke goede voorspelling
van de kans dat deze verandering inderdaad zal optreden (zelfwerkzaamheid).
De counselor, arts of leraar koestert ook geloofsovertuigingen over iemands
geschiktheid om te veranderen, en deze overtuigingen kunnen selffulfilling
prophecies worden. Een prognose in het hoofd beïnvloedt de resultaten in de
werkelijkheid.
,Effecten van de hulpverlener
Wanneer iemand de hulp zoekt van een behandelprogramma, welke factoren bepalen
dan of hij blijft of uitvalt, en hoe het hem na de behandeling zal vergaan? Volgens
onderzoek brengen psychotherapeutische scholen over de hele linie bepaalde
kenmerken van therapeuten in verband met een geslaagde behandeling. De wijze
waarop iemand met mensen omgaat, lijkt minstens even belangrijk te zijn als de
specifieke methode of school of opvatting waarop hij zijn werk baseert.
Carl Rogers beweerde dat een cliëntgerichte interpersoonlijke relatie de ideale
atmosfeer biedt voor het optreden van veranderingen. De rol van de hulpverlener is
in zijn ogen niet directief, in plaats daarvan hoeft de hulpverlener alleen de volgende
drie beslissende voorwaarden aan te bieden waardoor de weg naar natuurlijke
veranderingen wordt bereid: nauwkeurige empathie, belangeloze warmte en
echtheid.
Later onderzoek ondersteunt het belang van deze voorwaarden voor verandering, in
het bijzonder nauwkeurige empathie wat te maken heeft met deskundig reflectief
luisteren, waardoor de eigen ervaringen en bedoelingen van de cliënt worden
verhelderd en verruimd, zonder dat hij wordt belast met het eigen verhaal van de
hulpverlener.
Onderzoek wijst uit dat de empathie van de hulpverlener van doorslaggevend belang
kan zijn voor de respons van de cliënt op de behandeling. Omgekeerd:
confronterende hulpverlening is in verband gebracht met een hoog uitvalcijfer en
relatief slechte resultaten.
Een therapeutische relatie heeft de neiging om relatief snel te stabiliseren, en het
karakter van de relatie tussen cliënt en hulpverlener in de eerste sessies voorspelt de
intensiteit en de resultaten van de behandeling.
Al tientallen jaren wordt onderkend dat ‘non-specifieke’ factoren bijdragen aan de
behandeling; de mysterieuze gemeenschappelijke elementen van genezing, die in
alle vormen van therapie zouden voorkomen, of; ongespecificeerde principes van
verandering. De bewering dat deze principes belangrijk zijn, afgezien van specifieke
oriëntaties, houdt nog niet in dat ze zich bij alle behandelaars of in alle
behandelmethoden even sterk voordoen.
Effecten van wachtlijsten
Wachtlijsten zijn gebruikelijk in behandelprogramma’s waarin de vraag groter is dan
het aanbod. Vaak laten mensen die op een wachtlijst staan, gedurende de wachttijd
weinig tot geen verandering zien. Mensen daarentegen die zelfhulpmateriaal
aangereikt krijgen, met de opdracht om zelf aan verandering te werken, blijken dat
ook te doen. Hulpvragers hebben meestal de neiging ten goede te veranderen,
ongeacht welke behandeling zij krijgen. Blijkbaar wordt de kans dat iemand
verandert, vergroot of verkleind door de manier waarop je communiceert.
Effecten van verandertaal
Hoe meer iemand tijdens een hulpverleningssessie tegen verandering argumenteert,
des te kleiner is de kans dat er verandering zal optreden. Toch bestaat er in het
algemeen een verband tussen uitspraken die getuigen van motivatie (verandertaal),
en de kans dat er ook echt iets veranderd. Een zwaarwegend aspect dat lang niet
,door iedereen wordt onderkend, is dat verandertaal en weerstand sterk worden
beïnvloed door de hulpverleningsstijl.
De puzzelstukjes samenvoegen: verandering opvatten als de functie van
motivatie
Een manier om deze puzzel te leggen, is door motivatie op te vatten als het
fundament van verandering. Maar wat is motivatie?
Klaar voor de start, willen is kunnen
Er bestaat minstens drie belangrijke componenten van motivatie, namelijk
gereedheid, bereidheid en vermogen.
Willen: het belang van verandering
Een van de factoren is de mate waarin iemand veranderingen wil, wenst of nastreeft;
de discrepantie tussen toestand en doel, tussen wat er op dit moment gebeurt en
wat iemand van waarde acht voor de toekomst. Pas op het moment dat de stand van
zaken voldoende afwijkt van het gewenst of verwachte ideaal, ontstaat de motivatie
om te veranderen. Een gebrek aan de discrepantie die nodig is om tot actie te
motiveren, is een normaal stadium in het veranderingsproces. In dit geval moet
discrepantie ontwikkelen, het waargenomen belang van verandering moet vergroot
worden.
Kunnen: vertrouwen in verandering
Soms voelt iemand dat hij wel wil, maar niet kan veranderen; ‘Ik wou dat ik het kon’.
Wanneer de discrepantie groot genoeg wordt en verandering als belangrijk wordt
beschouwd, begint er een zoektocht naar mogelijke methoden voor verandering, mits
mensen een weg van verandering vinden waarvan ze geloven dat hij begaanbaar is
(algemene effectiviteit) en dat zij hem kunnen gaan (persoonlijke effectiviteit).
Anderzijds: wanneer iemand gealarmeerd is door een discrepantie, maar niet bewust
is van een manier om te veranderen, dan verminderd men de onvrede door de
denkprocessen en waarnemingen bij te stellen d.m.v. ontkenning (‘Zo erg is het toch
niet’), rationalisatie (‘Ik had er toch al geen zin in’) en projectie (‘Het is niet mijn
probleem, maar hun probleem’).
Klaar voor de start: een kwestie van prioriteiten
Iemand kan bereid en in staat zijn om te veranderen, maar er niet klaar voor zijn: ‘Ik
wil wel, maar niet nu’.
Waardoor komt verandering op gang?
Er lijkt in sommige culturen en subculturen een soort volksgeloof ingebed te zijn: als
je er maar voor zorgt dat mensen zich slecht genoeg voelen, dan veranderen ze wel.
In deze opvatting veranderen mensen niet omdat ze nog niet genoeg hebben
geleden. De ironie wil dat zulke ervaringen een mens juist kunnen verlammen,
waardoor verandering minder voor de hand ligt. Constructieve gedragsverandering
daarentegen lijkt op gang te komen wanneer iemand die kan verbinden met iets van
intrinsieke waarde, wat op gang komt in een ontvankelijk, bevestigend klimaat, dat
de veiligheid biedt die een mens nodig heeft om het wellicht pijnlijke heden te
onderzoeken, met het oog op wat hij nastreeft en waardeert.
, Hoofdstuk 2
Ik wil en ik wil niet
Helemaal zeker van iets belangrijks zijn, is meer uitzondering dan regel. Het
verschijnsel ambivalentie staat in psychologische moeilijkheden vaak op de
voorgrond. Men erkent de risico’s, kosten en schadelijke effecten van hun gedrag wel,
maar voelt zich om diverse redenen ook sterk gehecht aan en aangetrokken door de
gewoonte.
Een van de redenen waarom korte interventies vaak lukken is nu juist, dat ze mensen
helpen om zich uit hun ambivalentie lost te maken: ze stellen hen in staat om een
besluit te nemen en tot verandering te komen. Het verkennen van ambivalentie pakt
het probleem bij de kern aan.
Conflict en ambivalentie
Volgens psychologische theorieën zijn er drie manieren waarop conflicten ontstaan:
- Aantrekking en aantrekking; een mens moet kiezen tussen twee alternatieven die
allebei even aantrekkelijk zijn. (‘Het probleem van de snoepwinkel’)
- Vermijding en vermijding; twee mogelijkheden, die aanzienlijke angst, pijn of
andere negatieve consequenties met zich meebrengen. (‘Tussen twee vuren
zitten’)
- Aantrekking en vermijding; door hetzelfde object aangetrokken als afgestoten
worden. (‘Ik kan er niet mee leven, en ik kan niet zonder’) » Jojo-effect.
- Dubbelconflict; verscheurd worden tussen twee alternatieven, die allebei zowel
verleidelijk positieve als sterk negatieve aspecten hebben.
De beslissingsbalans
Een bruikbare manier om ambivalentie te illustreren is de metafoor van een
weegschaal of wip. Nog een manier om dit te conceptualiseren is een balans, die kan
worden gebruikt om de waargenomen voordelen en kosten in verband met gedrag op
een rijtje te zetten. Kenmerken voor het dubbelconflict tussen aantrekking en
vermijding, is dat de betrokkene ambivalentie kan ervaren ongeacht welke optie op
een bepaald moment wordt gevolgd. Een balans zit bijna per definitie vol
tegenstrijdigheden. De ervaring van ambivalentie kan verwarrend, verbijsterend en
frustrerend zijn.
De sociale context
Sociale en culturele factoren beïnvloeden de manier waarop mensen tegen hun
gedrag aan kijken, evenals de manier waarop ze de kosten en voordelen ervan
bepalen. Het is onmogelijk om iemands motivatiebalans en ambivalentie te begrijpen
buiten de sociale context van familie, vrienden en gemeenschap om.
Paradoxale reacties
Wat ook opvalt, is dat ambivalente mensen vaak geen reacties vertonen die een
logische indruk maken. Wanneer we uitgaan van een beslissingsbalans zou de
toevoeging van zwaardere negatieve consequenties aan één kant een verschuiving
naar de andere kant moeten bevorderen. Zo gaat het echter niet altijd. In
werkelijkheid kan het tegenovergestelde gebeuren. Soms lijken pijnlijke
consequenties een gedragspatroon alleen nog maar te versterken en te verankeren.
