Samenvatting literatuur E-health, Diversiteit en Ethiek
Boek (B)E-Health
H8: Technologieacceptatie- en implementatie
§8.2.2 Het MAO-model (Motivation - Ability - Opportunity)
Om te begrijpen waarom technologie al dan niet gebruikt wordt, is het van belang te begrijpen
waarom mensen een bepaald gedrag vertonen als het gaat om iets nieuws. Drie aspecten zijn daarbij
van belang: de motivatie om het gedrag te veranderen, het voorhanden zijn van de mogelijkheden om
dit te gaan doen, en de gelegenheid hebben of krijgen om het te doen.
→ Motivatie wordt bepaald door wat mensen nodig hebben om fysieke, sociale en psychische
behoeften te bevredigen.
→ Mogelijkheid refereert aan de mate waarin iemand de mogelijkheden en het zelfvertrouwen heeft
om het gedrag te kunnen vertonen.
→ Gelegenheid verwijst naar de mogelijkheden en kansen die zich voordoen om het nieuwe gedrag te
gaan vertonen. Sociale steun, maar ook tijd en middelen (gunstige context).
§8.2.3 TAM en UTAUT
Technology Acceptance Model en het Unified Theory of Acceptance and Use of
Technology-model. De kern van het TAM is het nut (perceived usefulness) en gebruiksgemak
(perceived ease of use). Tot 40% van de intentie om een technologie te gebruiken (de acceptatie ervan)
wordt hiermee verklaard. In het UTAUT-model is het TAM verder verfijnd en uitgebreid met de factor
sociale invloed (wat doen anderen en is er support aanwezig). Ook zijn beïnvloedende factoren
toegevoegd (geslacht, leeftijd, ervaring en al dan niet verplicht zijn van het gebruik). Hierdoor is
acceptatie van het gebruik tot 70% te verklaren. Waarin de modellen nog niet voorzien is dat
acceptatie van technologie niet meteen betekent dat de technologie ook daadwerkelijk gebruikt wordt
of ook toepasbaar is in de gezondheidszorg. Acceptatie kan ook door de tijd heen veranderen en de
modellen zijn niet specifiek genoeg voor ouderen
en/of mensen met vaak meerdere chronische
aandoeningen.
§8.2.4 Modellen uit gezondheidszorg
Bij het omgaan met een chronische aandoening
spelen zowel de zorgvrager als de zorgprofessional
een rol, waarbij eHealth voor beiden van
verschillende betekenis kan zijn. In het omgaan
met een chronische aandoening spelen
persoonsgebonden factoren een rol, zoals de
situatie, emoties, verwachtingen en denkbeelden
(cognities). De manier waarop mensen omgaan
met een stressvolle situatie wordt grotendeels
bepaald door de locus of control, ofwel waar de
patiënt de regie over de gezondheid ervaart of
legt: bij zichzelf of bij de zorgverlener. Dit komt tot uiting in de copingstijl en de stijl van attribueren.
Een bekende driedeling is die van probleemgeoriënteerde coping (gedrag erop gericht de
problemen op te lossen door handelen), emotiegerichte coping (gedrag dat erop gericht is de
interne spanning te verminderen) en vermijdingsgerichte coping (bv. geen verantwoordelijkheid
nemen voor de zelfzorg). Bij het overwegen van het toepassen van eHealth is het van belang rekening
te houden met iemands copingstijl.
§8.2.5 Techonologieacceptatie bij ouderen
Factoren die hier een rol bij spelen:
- Hulp die ouderen van de omgeving krijgen
- Mate waarin de fysieke omgeving en organisaties zoals winkels or zorgorganisaties
ondersteunend zijn
1
, - De eigen houding en gedachten over technologie
- Mate waarin men zichzelf vaardig acht in het gebruik van de technologie
§8.2.6 Acceptatie van eHealth door zorgprofessionals
De bedreiging voor de relatie met de patiënt wordt vaak als voornaamste belemmering genoemd. Vaak
verandert deze mening echter na een eerste ervaring met eHealth. Een andere belemmering betreft de
verandering in werkroutines en werklast. Vrees dat het leidt tot een toename van de werklast. Een
derde belemmering betreft de noodzaak tot ‘heronderhandelen’ van de patiënt-professionalrelatie als
gevolg van de extra data die uit eHealth-contact naar voren komt. Ten slotte worden ook technische
issues als belemmerend ervaren.
Als bevorderende factoren voor acceptatie van eHealth komt naar voren dat leiderschap hierbij
essentieel is. Een andere bevorderende factor blijkt het betrekken van zowel zorgprofessionals als
patiënten in het ontwerp van eHealth. Het wederzijdse leerproces vergroot het inzicht in hoe
patiënten geholpen kunnen worden bij zelfmanagement. Ten slotte heeft training, ondersteuning en
aanmoediging een positieve invloed op de acceptatie van eHealth en de effectiviteit van eHealth voor
zelfmanagement.
§8.2.7 Normalisation Process Theory: eHealth-implementatie in de zorgorganisatie
Om innovaties in het algemeen te kunnen toepassen binnen een zorgorganisatie, is een goed
samenspel van de verschillende belanghebbenden een voorwaarde. Normalisation Process
Theory is een theorie die inzichtelijk maakt wat er speelt bij het implementeren van innovaties in het
algemeen, en eHealth in zorgorganisaties in het bijzonder. De theorie omvat vier constructen:
gedeelde betekenis (coherence), meedenken (cognitive participation), samen doen (collective
action) en terugkijken, leren en aanpassen (reflexive monitoring).
→ Onder gedeelde betekenis wordt verstaan hoe de professionals binnen een zorgorganisatie denken
over een te implementeren systeem.
→ Meedenken betreft alle inspanningen die worden verricht die te maken hebben met het
gemotiveerd raken en blijven bij het nieuw te implementeren systeem. Dit vraagt in de beginfase extra
inzet van een groep enthousiaste mensen, het betrekken van mensen en hen betrokken houden bij het
proces, waarbij ook hoort dat iedereen weet wat zijn rol is in het geheel.
→ Uiteindelijk gaat het om samen doen. Daarbij is van belang dat de context meewerkt en er
voldoende ondersteuning is vanuit het management om de nieuwe manier van werken te kunnen
leren. Ook is van belang dat het nieuwe systeem goed werkt, dat men voldoende getraind is en dat de
juiste mensen het juiste werk kunnen doen. Van belang is dat het nieuwe systeem goed in te passen is
in het werkproces. Ook belangrijk is weten waar de (nieuwe) verantwoordelijkheden liggen. Ten slotte
is evaluatie na implementatie belangrijk.
Boek Medische Communicatie en Etnische Diversiteit
H1 Definities en begrippen
Diversiteit = verscheidenheid, de brede definitie richt zich op primaire en secundaire dimensies van
verschillen. Primaire verschillen zijn kenmerken die zichtbaar zijn voor de omgeving zoals
etniciteit, gender, leeftijd. Secundaire verschillen zijn minder zichtbare verschillen zoals opleiding,
werkervaring, burgerlijke staat, seksuele voorkeur of geloof.
Denken over diversiteit brengt ook een risico met zich mee: namelijk dat overeenkomsten uit het oog
worden verloren, dat men doorslaat in het idee dat iedereen anders is en dat daar dus geen rekening
mee hoeft te worden gehouden, terwijl er toch onmiskenbaar specifieke problemen rondom diversiteit
in de samenleving en gezondheidszorg bestaan. Een ander risico is dat diversiteit wordt
gesimplificeerd. Dit gebeurt wanneer de verschillende categorieën als absolute contrasten worden
beschouwd, wat generalisering en stereotypering in de hand werkt.
§1.2 Cultuur en culturele diversiteit
Cultuur gaat over de betekenissen die mensen aan hun leven geven. Culturele diversiteit is de
verscheidenheid aan (sub)culturen binnen een specifieke regio of land. Mensen zijn zich vaak niet
bewust van hun eigen cultuur en zien slechts de cultuur van de ander voor zover die van de eigen
cultuur afwijkt.
§1.3 Etniciteit
2
,Terwijl cultuur verwijst naar een systeem van waarden en normen, heeft etniciteit te maken met de
identificatie van mensen met een bepaalde groep. Etniciteit is een sociaal-culturele identiteit, die een
bepaalde groep mensen of bevolkingsgroepen verbindt. Het concept wortelt in het idee dat leden van
bepaalde bevolkingsgroepen zich identificeren met gezamenlijke factoren. In Nederland wordt
etniciteit bepaald aan de hand van land van herkomst. De eerste generatie: personen die zelf in het
buitenland geboren zijn en waarvan ten minste een ouder ook in het buitenland geboren is. Tweede
generatie: personen die zelf in Nederland geboren zijn waarvan ten minste één ouder in het
buitenland geboren is. Hiermee worden verschillen binnen de landen van herkomst onzichtbaar
gemaakt. Ook voelen we ons meer bedreigd door een groep waar we niet bijhoren dan een groep die
op ons lijkt. Het gevaar van denken in groepen is dat het stigmatisering in de hand werkt.
§1.4 Integratie
Integratie betekent aanpassing over en weer. Aanpassing van de minderheidsgroep aan de cultuur
van de dominante groep is geen integratie maar assimilatie.
Vier vormen van adaptatie door minderheden:
Behoefte aan contact met Behoefte aan behoud van eigen culturele identiteit
dominante groep
ja nee
ja integratie assimilatie
nee separatie marginalisatie
§1.5 Cultuurrelativisme en §1.6 Universalisme
Absoluut universalisme: gaat ervan uit dat de gevestigde opvattingen voor iedereen moeten
gelden.
Absoluut (cultuur)relativisme: deze benadering is gestoeld op het principe dat ieder mens zijn
eigen normen en waarden heeft, die nooit voor 100% samenvallen met die van een ander.
Meningsverschillen op basis van cultuurverschillen zijn daarom principieel onoverbrugbaar. Doet
men dit toch, dan legt men ten onrechte zijn eigen normen en waarden aan anderen op.
Communicatief relativisme: legt meer de nadruk op de relativiteit van zaken. De beoordeling van
opvattingen is betrekkelijk omdat elk mens vanuit zijn of haar cultuur eigen codes en regels hanteert.
Dat betekent echter niet dat de kloof tussen de opvattingen van mensen uit verschillende culturen
onoverbrugbaar is.
Communicatief universalisme: hoewel deze benadering stelt dat bepaalde opvattingen universeel
zijn, kan een individu nooit claimen dat zijn of haar denkbeelden voor iedereen moeten gelden, ook
hier geldt dat beide partijen door dialoog tot een consensus willen komen.
Een cultuurrelativistische houding kan wel bruikbaar zijn bij het exploreren van de hulpvraag van de
patiënt en van zijn opvattingen over het ontstaan van klachten.
H2 Kwaliteit van zorg en interculturele zorg
§2.1 Visie op zorg
Diversiteit in de bevolkingssamenstelling brengt een varieteit aan ziektebeelden met zich mee die
zowel genetisch gerelateerd - genotypisch - kunnen zijn, dan wel het gevolg van verschillen in -
fenotype - leefstijl.
Uitgangspunten
Uitgangspunten voor een visie op zorg:
● Iedere patient is uniek met een eigen levensgeschiedenis in een unieke context
● Iedere patient heeft recht op kwalitatief goede zorg
● Een professioneel zorgaanbod impliceert een zorghouding waarin rekening wordt gehouden
met de uniciteit van iedere patient en met diens recht op zorg
● Een gezond primair proces vereist een goed geoutilleerde patient
→ Eigen verantwoordelijkheid van de patient in het primaire zorgproces is cruciaal.
3
, §2.2 Verschillen in gezondheid
Migranten ervaren hun gezondheidstoestand slechter dan autochtone Nederlanders en hebben ook
vaak een slechtere gezondheid. Er bestaat ook een omgekeerde relatie tussen SES en
gezondheidsproblemen.
§2.3 Ziekte en sterftecijfers
Morbiditeit
Universeel voorkomende ziektebeelden (hart- en vaatziekten, diabetes en vitamine D-deficientie)
worden vaker gezien bij etnische minderheden.
Mortaliteit
Mogelijke verklaring voor langere levensverwachting bij eerste generatie migranten uit Marokko zijn
de gehandhaafde oorspronkelijke eetgewoonten. Het mediterraanse dieet bevat veel onverzadigd vet,
groenten en vezels. De negatieve gezondheidseffecten die met de westerse leefstijl gepaard gaan
manifesteren zich al wel bij de jongere generaties. Bij kinderen zijn de sterftecijfers voor alle etnische
minderheden hoger. Vaak door infectieziekten en aangeboren afwijkingen. Mogelijke verklaring is het
binnen de eigen familie trouwen bij Turken en Marokkanen. Bij Surinamers en Antilianen groter
aantal vroeggeboorten bij jonge tienermoeders.
§2.4 Verschillen in zorggebruik en §2.5 Zorg in land van herkomst
Zwangerschap: Gebruik van kraamzorg blijft achter bij etnische minderheden. Er wordt minder
gebruik gemaakt van diagnostisch onderzoek. Ook minder specialistische zorg. Qua
ziekenhuisopnames zijn er tot het 50e levensjaar meer opnames bij Turkse en Marokkaanse
migranten, vaak ivm problematische zwangerschappen en diabetes. Na het 50e levensjaar is dit
omgekeerd, wss door de leefstijl zoals hierboven al eerder benoemd. Migranten gebruiken ook meer
medicatie. Er bestaat een sterke behoefte om zorg in het land van herkomst te zoeken.
§2.6 Zorginstellingen in beeld, §2.6.1 Preventieve zorg
Migranten hebben vaak een achterstand in gezondheidsvaardigheden (health literacy). Het ontbreekt
hen aan kennis over het functioneren van het eigen lichaam en kennis over chronische aandoeningen
is onvoldoende. Ook kunnen er misverstanden over preventie bestaan. Daarnaast zal het sociale
netwerk van migranten nauwelijks druk uitoefenen omdat ook daar nog weinig kennis over
preventieve programma’s bestaat. En in migrantengemeenschappen bestaan weinig toonaangevende
rolmodellen. Preventie hangt samen met voorlichting en het blijkt dat voorlichting vaak niet het
gewenste effect oplevert. Dit heeft te maken met het moment en de wijze waarop de informatie
verstrekt wordt.
§2.6.2 Ziekenhuiszorg
Mensen met een lage SES hebben meer kans om opgenomen te worden. In ziekenhuizen is de zorg wat
betreft organisatievorm en zorginhoud nog onvoldoende afgestemd op etnische diversiteit en het
ontbreekt aan voldoende kennis en expertise op het gebied van diagnostiek en behandeling voor deze
groep patiënten. Knelpunten zijn vooral de taalbarrière en een zekere geslotenheid die wordt ervaren
bij migrantenpatiënten. Ook bij ziekenhuizen dat de hotelfunctie voldoende rekening houdt met
etnische diversiteit.
§2.7 Tolken en zorgconsulenten en §2.8 KED
In de gezondheidszorg wordt gebruikgemaakt van verschillende soorten tolken. Professionele of
formele tolken en informele tolken. Zorgverleners die gewend zijn aan informele tolken zien er
vaak tegenop om een professionele tolk in te schakelen omdat dat extra tijd, inspanning en geld kost.
Uit onderzoek blijkt dat informele tolken weliswaar in het belang van de patiënt handelen, maar ook
inaccuraat kunnen vertalen, het gesprek naar hun eigen hand kunnen zetten of het gênant kunnen
vinden om over taboeonderwerpen te praten. Een betere maatregel is het inschakelen van
zorgconsulenten met een niet-Nederlandse achtergrond, die een brugfunctie kunnen vervullen tussen
zorgvrager en zorgverlener. Keurmerk Etnische Diversiteit (KED): om de kwaliteit en
toegankelijkheid van de zorgverlening in ziekenhuizen voor patiënten met een etnisch diverse
herkomst in beeld te brengen en op grond daarvan tot aanbevelingen voor verbetering te komen. Er
zijn zes ziekenhuizen in de Randstad onderzocht, de conclusie was dat hoewel er op bestuurlijk niveau
wel aandacht bestaat voor etnische diversiteit, dit ten tijde van visitatie in geen van de ziekenhuizen
4
