PGZ2022 Planmatige
Gezondheidsbevordering
Uitgwerkte taken en colleges inclusief bronvermelding
Jaar 2 Gezondheidswetenschappen/Health Sciences
Richting Preventie en Gezondheid/Specialisation
Prevention and Health
Academisch jaar 2021-2022
,Inhoud
,Taken
Taak 1 – Killer knakworst
Probleemstelling: wat is het verschil tussen wetenschap en sensatie?
Leerdoelen:
1. Wat zijn de vijf stappen van planmatige gezondheidsbevordering en wat
houden ze in?
Het Model voor Planmatige Gezondheidsvoorlichting en Gedragsverandering
Wanneer gezondheidsvoorlichting stapsgewijs en planmatig wordt ontwikkeld,
geïmplementeerd en geëvalueerd is de kans op succes groter. Er zijn verschillende
modellen ontwikkeld die de gezondheidsbevorderaar kunnen helpen bij de
ontwikkeling van interventies. Onderstaand model is sterk geïnspireerd op inzichten
uit het Precede-Proceed Model.
Stappen van planmatige gezondheidsvoorlichting en gedragsverandering:
1. Analyse van volksgezondheid/gezondheidsproblemen
Wat zijn de belangrijkste gezondheidsproblemen? Hoe is de kwaliteit van leven?
Wat is allemaal van invloed op de gezondheidsproblemen/kwaliteit van leven?
- Gebruik van verschillende indicatoren, zoals sterfte, prevalentie, incidentie en
ernst van ziekten, QALY.
2. Analyse van gedrag
Gedragsoorzaken van het gezondheidsprobleem en gedragsoplossingen. Gedrag
van het individu kan bijdragen tot gezondheid, zoals: gezond eten, niet roken,
genoeg bewegen, deelname aan programma’s voor bevolkingsonderzoek, of
adviezen opvolgen over hoe gevolgen van ziekte zo veel mogelijk zijn in te
perken. Het belang van gedrag voor het gezondheidsprobleem en mogelijk
oplossingen moeten worden geanalyseerd. Ook gedrag van beslissers (politici,
werkgevers etc.) kan via omgevingscondities van invloed zijn op het risico en
risicogedrag van individuen.
3. Analyse van determinanten van gedrag
Determinanten van gedrag worden geanalyseerd:
- Persoonlijke determinanten, zoals kennis, risicoperceptie, attitude en
eigen-effectiviteitsverwachtingen;
- Omgevingsdeterminanten, zoals beschikbaarheid en bereikbaarheid
van gezonde keuzes, sociale steun of druk, en onvoorziene barrières.
4. Interventieontwikkeling
, Op basis van voorgaande stappen wordt een interventie ontwikkeld om
determinanten van gedrag en het gedrag zelf te veranderen. Het uiteindelijke doel
is een verbetering van gezondheid en kwaliteit van leven. In deze stap staat het
Intervention Mapping-protocol centraal.
5. Interventie implementatie en disseminatie
De interventie wordt uitgevoerd (implementatie) en planmatig verspreid of
ingevoerd (disseminatie = verspreiding).
6. Evaluatie
Ten slotte worden interventies geëvalueerd om te beslissen of de interventie de
gewenste resultaten heeft (effectevaluatie) en of deze is uitgevoerd zoals gepland
(procesevaluatie).
In de praktijk begint met niet altijd bij stap 1 van de planmatige aanpak.
1.3 Valkuilen voor gezondheidsvoorlichting
De essentie van het model ligt in het kunnen stellen van de juiste vragen en het
stapsgewijs komen tot de juiste beslissingen. Het planningsmodel kan gezien worden
als een richtlijn en een checklist. Hoe nuttig het gebruik van het planningsmodel is,
kan geïllustreerd worden met een aantal veelvoorkomende valkuilen.
- Een niet bestaand probleem;
Soms wordt een interventie ontwikkeld voor en probleem dat bij nader inzien
niet of nauwelijks bestaat. Het blijft essentieel om zorgvuldig na te gaan hoe
ernstig een probleem is en hoe vaak het voorkomt (analyse van
gezondheidsproblemen)
- Het verkeerde gedrag
Soms worden interventies ontwikkeld gericht op gedrag waarvan de relatie
met het probleem onbekend of onzeker is. Interventies moeten echter gericht
worden op gedrag waarmee het probleem samenhangt (analyse van gedrag).
- De verkeerde gedragsdeterminanten
Soms worden interventies gericht op determinanten die voor de doelgroep niet
belangrijk zijn. De determinanten die voor de voorlichter belangrijk zijn (risico,
veiligheid, gezondheid) zijn zelden voor de doelgroep zelf het belangrijkst.
Interventies die zich richten op de verkeerde determinanten hebben geen of
ongewenste effecten (analyse van determinanten van gedrag).
- De verkeerde interventie
Soms is de keuze voor een soort interventie niet adequaat voor het
onderliggende probleem en determinanten.
- De verkeerde implementatie
Soms is er onvoldoende aandacht voor de implementatie.
- Evaluatie
Evaluatiematen moeten op het juiste niveau gekozen worden, aansluitend bij
de doelstellingen.
1.4 Gereedschappen voor planmatige gezondheidsvoorlichting en het belang van
theorie
Gezondheidsbevorderaars maken bij verschillende analyses en de daarop
gebaseerde interventieontwikkeling gebruik van drie gereedschappen:
- Literatuur;
- Theorieën over gedrag en gedragsverandering;
- Aanvullend onderzoek.
Hierbij kan de volgende procedure doorlopen worden:
