Week 7: Handel en Economie
Het Abbasidische rijk wat gevormd werd in de 8e eeuw viel in de 9e en 10e eeuw
uiteen. Echter werd de regio door elkaar verbonden, sterker dan ervoor, door een
bloeiende economie, ondanks het verlies van een centrale politieke controle. De
nieuwe vraag stimuleerde migratie, productie en handel. Er ontstond massa productie,
ofwel producten niet alleen meer voor de elite.
Landbouw vormde bijna overal de basis van de economie, en op vele plekken in de
Islamitische wereld betekende dit een belangrijke rol voor irrigatie. De steden hingen af
van een overschot geproduceerd door lokale boeren, wat naar de inwoners ging die
daarvoor in ruil geproduceerde producten maakten. Hun focus lag voornamelijk op het
produceren van textiel (zijde, wol, vlas), maar ook ceramiek, glas, metaalbewerking
en houtbewerking. Merkwaardig aan deze economie was de internationale handel.
Nieuwe gewassen en technieken verspreidden zich snel over het handel netwerk;
kooplui reisden veel en ver gedurende deze periode. Dit gebeurde zowel op het land
als over zee. Karavanen - een groep (handels)reizigers die achter elkaar aan rijden om
zo van de ene plaats naar de andere te komen, vaak per kameel - speelden een erg
grote rol in deze handel, in verband met de locatie waarin ze zich bovenden. Er waren
meerdere karavaanroutes die door de Sahara liepen. Initieel had Islam weinig impact
op het platteland van West Afrika, want de heersers probeerden zelden de religie bij
inwoners te forceren. De dinar werd de standard munteenheid; de van hoge kwaliteit
gouden en zilveren munten van de Moslims betekende dat ze overal vandaan goederen
konden krijgen. De ontdekking van zilveren Dirhams in Noord Europa laat zien hoeveel
handel er was tussen de regio en het verre noorden (en alles er tussen in). Er zijn
voornamelijk veel Arabische munten gevonden, en niet zozeer Arabisch/Islamitisch
materieel (e.g. potjes), waaruit we begrijpen dat juist zij degene waren die dingen
kochten vanuit het buitenland. Niet alleen maar handelaren reisden de wereld over, ook
pelgrims, avonturiers, soldaten, wetenschappers in deze tijd.
In het Oosten zorgde de welbekende zijderoute door Centraal Azië, een karavaan
route die Iran en China met elkaar verbond, ervoor dat ondanks moeilijkheden en
gevaren er toch lange afstand handel mogelijk was en onderneming van kooplieden
aangemoedigd werd. Zeehandel was alleen veel sneller en minder duur, waardoor de
meeste handel met China gebeurden over zee, alhoewel directe handel met China
eigenlijk niet vaak voorkwam. Er lag veel meer focus op de westerse helft van de
Indiase oceaan. Deze handel werd in gevaar gebracht door de Byzantijnse aanvallen
op de Islamitische havens, waardoor de handel verminderde in de regio. In de late 9e
27
,eeuw veranderde de focus naar handel in zuid-west Azië, wat ook grote gevolgen
had voor de handel met het Middellandse-Zeegebied. Kooplieden uit meerdere
Europese steden begonnen regelmatig handel contact met de moslims te voeren, wat
uiteindelijk zorgde voor een bloei van deze internationale handel in de 11e en 12e
eeuw. Voornamelijk steden als economische en culturele centrums speelden een
belangrijke rol in deze handel. Vanaf de 12e eeuw zien we groeiende economische
krachten als Italië en Byzantium een grotere invloed hebben op vraag en aanbod in het
Middellandse-Zeegebied. De intra-culturele zone gecreëerd die de oostelijke en
westelijke kusten met elkaar verbond gaf vorm aan een militaire, politieke en
economische kracht die bloeide te zien aan westers-Europese schilders aan het hof
van Sultans, slavenmarkten in Italië en Spanje die leverden aan de Moslims en
Ottomaanse keramieken, textiel en objecten gevonden in de Europese markt.
Concluderende quote: “Port cities and desert oases became outposts of Islamic
civilization. These communities became centers of Islamic culture, and they would
eventually radiate monotheism and Islamic law into their hinterlands.”
Vanaf 900 was er, zoals voorheen besproken, onrust in Bagdad door opstanden, Zanj,
slechte irrigatie, onafhankelijke provincies, minder geld voor kalief, en de Mamlukken.
Dit maakt dat Bagdad niet meer het ‘centrum van de wereld’ was maar betekende
zoals gezien niet automatisch een einde van de ‘Islamitische bloei.’ Het verschoof
alleen naar provinciale havens zoals Fatimidisch Cairo, het Iberisch Schiereiland,
Islamitisch Sicilië, en Italiaanse stadssteden ofwel richting het Westen.
Vanaf 1200 waren, door de Europese expansie, Italiaanse steden in een actieve
handelscompetitie met de Ottomanen. Toen de twee op een hoogtepunt van militair
conflict met elkaar zaten kwam er een bepaling van de Paus over handel met de
Islamitische wereld omdat hij deze handel niet wilde — “License to Venice to Trade
With The Saracens, 1198”.
“We have placed under sentence of excommunication all those who in future
consort with the Saracens (Arabieren/Moslims), directly or indirectly, or who
attempt to give or send aid to them by sea, as long as the war be tween them
and us shall last.”
“Venetiaanse uitzonderingspositie” — uiteindelijk werd handel toch toegestaan, met de
uitzondering van genoemde producten (voornamelijk waarmee wapens gemaakt
konden worden)
“By this decree your city was suffering no small loss, for she is not devoted to
agriculture but rather to shipping and to commerce. We, therefore, [..] not to aid
28
, the Saracens by selling or giving to them or exchanging with them iron, flax,
pitch, pointed stakes, ropes, arms, helmets, ships, and boards, or unfinished
wood, do permit for the present the taking of goods, other than those
mentioned, to Egypt and Babylon, whenever necessary.”
Gevolg van handelaren: verspreiding van Islam, kennis, en ideeën. Soms de
verspreiding van Islam het doel, maar vaak gebeurde het ook ‘onbewust’ door
verspreidingen die aantrekkelijk waren voor de bevolking.
Waarom werkte hun handel systeem over die hele grote regio zo goed?
• Eenheid in politiek, juridisch, economisch opzicht.
• Er was nieuw vraag en nieuw aanbod.
• Islamitisch recht: de financiële instrumenten die we kunnen achterhalen uit de
brieven van handelaren, waar het gaat over investeerders en waar juridische
constructie voor nodig is. Dit betekende dat mensen die niet zelf het kapitaal
hadden, ook onderdeel konden zijn van de handel omdat zij het ‘fysieke’ werk
deden wat de investeerders zelf niet wilde doen.
Primaire bron: In een genizah - een opslagruimte in een Joodse synagoge - in Cairo
(destijds Fustat) zijn grote hoeveelheden brieven gevonden door (latere) Europese
onderzoekers. Primaire bron over een van de brieven: brief van contact Egypte met
Aden (Yemen, ca. 1130). Aan deze brief zie je dat de Joodse gemeenschap van Fustat
contact had met de buitenwereld. Het is bewijs voor het uitgebreide netwerk en de
financiële instrumenten die vernoemt worden in de brief — verzekering, volmacht,
betalingsbewijs, en cheque gebruikt in de handel tussen met Indiase en Middellandse
zee. De schrijver schrijft over deze brief: “This letter presents an excellent illustration of
the activities of a Jewish trustee of merchants in a port city. He takes care of the estate
of foreign traders who perished in shipwreck and collaborates closely with the most
prominent Muslim merchant in town.” Anderen brieven laten de negatieve kanten van
het grote handel-netwerk zien, bijvoorbeeld over risico’s zoals schipbreuk
(gerefereerd naar overledenen uit Maghrib).
• Wetenschappelijke kennis: navigatie instrumenten zoals de kwadrant — in de
Antieke en Arabische wereld gebruikt om de tijd te bepalen, de breedtegraad te
berekenen (navigeren op zee) en om de hoogte van bergen en gebouwen te
berekenen. Pas in de 13e eeuw werd het kwadrant in christelijk Europa
geïntroduceerd.
29
, Verhalen die illustreren dat er contact/handel was tussen China en Arabieren:
• Belitung Scheepswrak: 60.00 stuks ceramiek uit China voor de Abbasidische markt
gevonden (826 CE). We weten dit omdat de ceramiek gemaakt was met Chinese
techniek maar naar Abbasidische smaak (‘Islamitische smaak’). Boot was 6.5m breed
en 18m lang met genaaide planken (dus niet gehamerd) en dat is een techniek uit de
golf (Oman?).
• Ding porselein: gedurende 8e tot de14e eeuw werd er veel geïmporteerd naar
Islamitische wereld vanuit noord-China. De Abbasieden konden porselein niet maken
dus imiteerden ze het porselein en voegde wat blauw eraantoe. Hierna vroegen ze
aan de Chinezen of ze op hun porselein ook blauwe elementen konden toevoegen.
De gebruikte blauwe verfstoffen kwamen vanuit Afghanistan, en staat in Chinees
bekend als “Arabisch blauw.” De ontwikkelingen gebeurden initieel door het contact
tussen China en de Islamitische wereld; het ceramiek centrum beland later
(1550-1750) in Turkije, Iznik (Nicaea) en wordt vanuit daar geëxporteerd naar landen
zoals Nederland in de 17e eeuw, waar destijds grootste rijkdom en bloei ontstond.
Invloeden Islamitische Rijk op wereld erbuiten:
• Om te illustreren dat Islamitische gemeenschappen al heel vroeg in
India waren, lang voor de veroveringen, kunnen we kijken naar de
“eerste” moskee in India (uit 629) genaamd de Cheraman Mosque.
• Invloed van Islamitische stijl en architectuur in Italiaanse steden,
bijvoorbeeld in Venetië te zien aan het Dogepaleis. Het werd gebouwd
tussen 1309 en 1424, maar de fundamenten dateren uit de 9e eeuw.
De ‘koepelvorm’ te zien op de foto komt vanuit Islamitische invloeden
Het Europese perspectief:
Men bekijkt deze periode vaak vanuit Eurocentrisch perspectief. Ofwel, het idee dat
Europa en de Islamitische wereld tegenover elkaar stonden als vijanden. De
Middeleeuwen worden beschouwd als een donkere periode waarin ‘niks gebeurde’ en
waarna de verlichting in Europa was (ofwel het idee van niks tussen klassieke en
moderne tijd in Europa). In werkelijkheid was er toen heel veel bloei in de Islamitische
wereld. Vanuit dit perspectief ontstaat het idee dat het wereldhandel systeem alleen
vanuit Europa komt, met de Europese expansie.
Pirenne These: de stelling van historicus Henri Pirenne die zegt, ter verklaring van het
grote verschil tussen oudheid en middeleeuwen, dat de culturele eenheid en het
economisch systeem rond de Middellandse Zee (tijdens de klassiek oudheid) niet door
30
