Kennis Geestelijke Stromingen
, Hoofdstuk 1. HINDOEÏSME
1.1. Naam en oorsprong
Het hindoeïsme is buitengewoon veelkleurig en veelvormig, waardoor je eigenlijk
nauwelijks van 1 religie kunt spreken.
De naam hindoeïsme komt van de rivier de Indus, die in Pakistan uitmondt in de zee.
Het gebied ten oosten van de Indus werd India genoemd en de inheemse religies in
het oude India kregen van buitenstaanders de naam hindoeïsme. Zelf noemen Indiërs
hun religie sanatana dharma, de eeuwige leer of bestemming.
Het hindoeïsme kent geen stichter of vaste organisatie, maar is meer het resultaat
van een ontwikkelingsproces, waarin telkens weer nieuwe sociale of religieuze
elementen zijn opgenomen. Alle religieuze wegen brengen je naar hetzelfde doel, de
uiteindelijke verlossing.
In het hindoeïsme zijn twee lagen te onderscheiden:
1. De oeroude natuurreligie van de oorspronkelijke bewoners van India. Allerlei
natuurkrachten werden als goden (deva’s) of geesten gezien.
2. De religie van de Ariërs, volksstammen die na 2000 voor gjt langzamerhand
heel India zijn gaan beheersen en hun stempel hebben gezet op de sociale
orde, uitgegroeid tot het latere kastenstelsel.
1.2. Dharma – bestemming – komische orde – kaste
De uiteindelijke bestemming van de mens ligt niet in deze materiële wereld, maar in
het goddelijke, dat je door het vervolmaken van jezelf kunt bereiken of waarmee je je
in overgave kunt verenigen. In de wereld heerst een soort komische orde, die alles in
evenwicht houdt. Door geboorte kom je in een kaste of varna (kleur). De kaste geeft
dus kleur (varna) aan je leven. De vier hoofdkasten zijn:
- Brahmanen; priesters, zieners en filosofen
- Ksatriya’s; strijders
- Vaisya’s; boeren, kooplieden, handelaren en geschoolde arbeiders
- Sjoedra’s of dasa’s; ongeschoolde arbeiders, slaven en bedienden.
Een deel van de oorspronkelijke bevolking van India kwam in de vierde kaste terecht,
een ander deel viel buiten het systeem. Zij worden de ‘onaanraakbare’ (dalits)
genoemd en verrichten vooral ‘onreine’ werkzaamheden. De vier kasten kennen ook
nog duizenden subkasten of jati’s (geboorte) met hun eigen sociale regels en
beroepsgroepen. Wil je de uiteindelijke verlossing bereiken, dan moet je je houden
aan de regels van je kaste. Je primaire bestemming ligt dus binnen de horizon van je
kaste. Zo behoor je ook binnen je eigen kast te trouwen. Via wedergeboorte kun je
een hogere bestemming bereiken.
In de dharma gaat het niet alleen om de orde van de natuur, maar ook om de morele
orde van de samenleving met de leefregels en reinheidvoorschriften die behoren bij
he kaste en levensstadium.
Naast de regels van je kaste zijn er ook belangrijke meer algemene principes van de
dharma voor de morele orde; geduld en tevredenheid, gelijkmoedigheid,
vergevensgezindheid, matigheid, het respecteren van andermans bezit, een rein
leven naar lichaam en geest, de beheersing van de zinnen, het ontwikkelen van
wijsheid, het verwerven van kennis en liefde voor de waarheid.
1.3. De bronnen: de veda’s en de grote verhalen
1.3.1. Veda’s
De Ariërs hadden verzamelingen van gebeden, lofliederen en offerspreuken, die
eeuwenlang mondeling zijn opgeleverd. Tussen 1500 en 800 voor gjt zijn deze
woorden opgeschreven en vormen de oudste literatuur van de Indische godsdienst:
de veda’s (weten). De veda’s zijn geschreven in het Sanskriet en worden gezien als
goddelijke openbaring, geschouwd door de risji’s, de wijzen. Ze hebben in India een
groot gezag, maar alleen de brahmanen, de rituele specialisten, kunnen de veda’s
lezen en uitleggen. Dit gezag is meer formeel dan werkelijk, omdat in de praktijk de
,hindoe meer binding heeft met zijn goeroe (leraar) dan met het ‘heilige woord’ zelf.
Als in het moderne hindoeïsme een uitleg ‘vedisch’ wordt genoemd. Dan gaat het
meer om het gezag en het charisma van de veda dan dat de uitleg werkelijk
overeenkomt met wat in de veda’s staat.
1.3.2. Oepanisjaden
Aan het eind van de vedische periode ontstaan de geschriften van de Oepanisjaden
(zij die zitten aan de voeten van de leermeester). Zij zoeken naar de laatste waarheid
achter het bestaan van de wereld en haar goden. Brahman, de oergrond van al het
bestaan, en atman, de diepste essentie van mijn eigen bestaan, zijn in wezen gelijk
aan elkaar. De identiteit van Brahman en atman wordt aangeduid met de beroemde
woorden van ‘tat twam asi’ = ‘dat zijt gij’. Deze identiteit wordt monisme genoemd.
1.3.3. De grote verhalen
Na de vedische periode ontstaan de grote religieuze verhalen. Telkens worden deze
verhalen opnieuw verteld en uitgebeeld. Meer dan de veda’s vormen deze verhalen
de bron van inspiratie voor het leven van alledag.
1.3.3.1. Mahabharata
De mahabharata (het grote verhaal) is een mix van allerlei spannende verhalen en
diepzinnige gedachten. Het stamt ergens uit het begin van onze jaartelling en gaat
over de strijd tussen de Pandava’s en de Kaurava’s over de erfopvolging. Gaat over
de zoon van de koning en de zoon van de broer van de koning, die recht had op het
koningschap.
1.3.3.2 Bhagavadgita
De Bhagavadgita (de zang van de Verhevene) is een onderdeel van de Mahabharata.
Hij bevat de dialoog tussen Arjuna, een van de vijf Pandava’s en aanvoerder van de
strijd, met zijn wagenmenner Krisjna. Krisjna is een avatar (nederdaling) van de god
Visjnoe. De Bhagavadgita geldt als het hart van het hindoeïsme en heeft een gezag
dat te vergelijken is met de bijbel voor de christenen. Omdat Krisjna centraal staat in
de Gita is de verering van een persoonlijke godheid – en met name van Krisjna – de
belangrijkste verlossingsweg geworden in India.
1.3.3.3. Ramayana
In dit epos uit het begin van de gebruikelijke jaartelling spelen Rama en Sita de
hoofdrol. Rama is een avatar van Visjnoe. Als zijn vader Dasharatha afstand wil doen
van zijn troon, weet een van de andere vrouwen op grond van bepaalde beloftes uit
het verleden het gedaan te krijgen, dat haar zoon Bharata koning wordt. Rama zijn
vrouw Sita wordt ontvoerd en is volgens Rama ontrouw. Het verhaal is 1 grote
illustratie van hoe je volgens je dharma moet leven: je moet je houden aan je
beloftes, je moet je plicht doen, nooit eigen belang najagen en oprecht berouw tonen
als blijkt dat je fout was of ongelijk had. Sita is het ideaal van de ware vrouw,
volstrekt trouw aan Rama en is alles bereid zichzelf op te offeren.
1.3.3.4. Verhalen over Krisjna
Naast de rollen over Krisjna speelt in de Mahabharata en de Ramayana zijn er nog
allerlei andere verhalen over Krisjna in omloop. Populair verhaal is het verhaal van de
geboorte van Krisjna als voor van prins Vasudeva.
, 1.4. Wegen naar verlossing – karma en reïncarnatie
1.4.1. Karma en reïncarnatie
Het hindoeïsme gaat ervan uit, dat er achter de zichtbare materiële wereld een
transcendente of bovennatuurlijke werkelijkheid schuilgaat. De transcendente
werkelijkheid kan als abstract gezien worden (het Brahman) en als persoonlijk (een
godheid). Het Brahman staat voor het eeuwige goddelijke, het onstoffelijke, het
onveranderlijke, de onwankelbare orde van rust en harmonie. Uit Brahman komt alles
voort en in Brahman keert alles weer terug. Maar hoe alles ontstaan is, is voor de
hindoe niet van belang. Want we leven in eindeloze tijdperken van opgang,
ondergang en wederkeer.
Ieder mens huist de goddelijke essentie die atman genoemd wordt. Deze essentie
verhuist van bestaansvorm naar bestaansvorm. Deze reïncarnatie of zielsverhuizing
omvat niet alleen het menselijk bestaan, maar al het bestaan. Je komt altijd weer als
mens terug. Deze cirkelgang van leven en dood (samsara) betreft heel de wereld.
Maar alleen als mens kun je uit die cirkelgang verlost worden.
Hoe je wordt wedergeboren wordt bepaald door je karma. Letterlijk betekent het
woord karma ‘handeling’. Maar het gaat vooral om de intentie waarmee je handelt.
Na de dood wordt als het ware balans opgemaakt. De vruchten van je handelingen
(karmaphala) bepalen hoe je leven in je volgende bestaan zal zijn. Door telkens goed
te handelen – met de juiste intenties – kun je in een steeds beter leven worden
wedergeboren. Maar karma werkt ook binnen dit leven, want door goede of slechte
handelingen schep je in je bewustzijn goede of slechte gewoontes, die uiteindelijk nu
of later effect hebben.
1.4.2. Moksja
Hoewel je binnen deze wereld leeft en je daarin je plichten hebt is de materiële
wereld niet de uiteindelijke wereld. Omdat de mens telkens opnieuw geboren wordt,
is de hindoe opzoek naar een werkelijkheid die de gewone werkelijkheid overstijgt.
De spirituele werkelijkheid wordt beschouwd als de ware werkelijkheid. De materiële
werkelijkheid is uiteindelijk alleen maar illusie (maya). De eindeloze kringloop van de
wedergeboorte (samsara) is niet echt opwekkend. Je kunt er alleen uit ontsnappen
als je geen karma meer vormt, noch goed karma, noch slecht karma, want zowel
goed karma als slecht karma binden je aan de kringloop van het leven. Je diepste
essentie (atman) kan alleen loskomen van de gevangenis van het lichaam als je
eigenlijk geen karma meer produceert. Daar ligt de ware verlossing (moksja of
mukti).
1.4.3. Verlossingswegen
Er zijn drie klassieke verlossingswegen. Ze worden meestal marga’s genoemd, maar
soms ook yoga:
1. Karma-marga – de weg van het handelen
Op deze weg houd je je volledig aan je dharma. Je doet wat je doen moet. Je
dient de mensheid. Dit alles zonder enig eigenbelang of gehechtheid. Alleen
de juiste intentie maakt je vrij van de gevolgen van karma. Zonder karma
geen reïncarnatie meer. Je atman keert bij je dood terug in de oceaan van
Brahman.
2. Bhakti-marga – de weg van de liefdevolle overgave
Op deze weg richt je je helemaal op de godheid van je keuze. In de liefdevolle
overgave aan de godheid van je keuze ervaar je de mystieke vereniging van je
ziel (atman) met God. Het gaat om pure liefde zonder doel of bijoogmerk.
3. Jnama-marga – de weg van het inzicht
Op deze weg wil men door studie en meditatie komen tot een dieper verstaan
van de eenheid van Brahman en atman, de eenheid van het vergankelijke en
het overgankelijke, mens en koning.
