1 Tijd van jagers en boeren
Prehistorie: 3000 v.chr.
Prehistorie: Tijd waarin geen geschreven bronnen voorkomen.
Migraties uit Afrika
De mens komt uit Oost-Afrika (5 tot 4 miljoen jaar geleden)
1. Homo erectus (recht oplopende mens)
a. 1,5 miljoenjaar geleden verlieten zij Afrika.
2. De Neanderthaler (Europa)
3. Homo Sapiens (denkende mens)
a. Zij konden zich sneller aanpassen, andere soorten stierven uit.
b. 35.000 jaar geleden verschenen ze in Europa.
Mensen trokken verder voor nieuwe voedselgebieden. Eerst naar het Midden-Oosten, vanuit
daar naar de rest. De leefwijze werd sterk beïnvloed door het klimaat.
De nomadische samenleving van jagers-verzamelaars
Jagen en verzamelen is voor mensen de oudste vorm van bestaan.
Nomadisch bestaan: Rondtrekken op zoek naar voedsel. (In het Amazonegebied leven nog
mensen volgens nomadisch bestaan)
Rendierjagers
IJstijd: 10.000 jaar v.chr. in Noord-Europa.
Toendraklimaat (gebied zonder bomen met mos, gras en struiken) heerste in West-Europa.
Hier leefden Rendierjagers.
Grootharige dieren als mammoeten en wolharige neushoorns waren hier uitgestorven.
Hulpmiddelen rendierjagers: Vuur (warm worden, slecht verteerbaar voedsel eetbaar
maken, roofdieren op afstand houden), gereedschappen (bijlen, schrapers, boren, messen
en naalden), vuursteen ook voor speren en pijlen, botten en hout.
Jagers en vissers
Rond 7000 v.chr. hoefden jagers in West-Europa niet meer te vertrekken door een warmer
klimaat, er was volop voedsel te vinden.
Men gebruikte jacht boomstamkano’s met peddel en visfuiken om te vissen.
De overgang van jagen en verzamelen naar landbouw
Door waarschijnlijk overbejaging, werden mensen gedwongen om op een andere manier aan
voedsel te komen.
,De Vruchtbare Halvemaan
- 1e boeren leefden 10.000 jaar v.chr. in het Midden-Oosten (grensgebied Turkije, Irak
en Syrië).
- Natuurlijke graanvelden
Men ontdekte dat je akkers zelf met graan kon inzaaien.
De grond werd niet meer vruchtbaar door erosie.
Dieren werden in gevangenschap opgefokt. Ze gingen letten op tamheid van dieren.
Door de wilde dieren en afval kwamen ziekten als het griepvirus, pokken en Q-koorts over
naar mensen.
Landbouw verspreidde zich (Agrarische Revolutie).
Men bleef wonen bij zijn akker in een boerderij of nederzetting. Er kwam veel voedsel, niet
iedereen hoefde zich met landbouw bezig te houden, er kwamen specialisaties als
pottenbakker.
Uitvindingen:
- Spinnen en weven van wol
- Gebruik metalen als koper, brons en later ijzer
- Trekdieren als runderen, ezels en paarden
- Vruchtbaar houden van de grond door bemesting en ploegen
Verschillen tussen jager-verzamelaars en landbouwsamenleving
Jagers hadden meestal weinig bezittingen, daarom zijn er weinig archeologische sporen van
hem teruggevonden in tegenstelling tot de boeren.
De eerste boeren in ons gebied
1e landbouwcultuur:
Bandkeramiekcultuur
- 5300 v. Chr.
- Versiering in de vorm van een band op het aardewerk
- Teruggevonden in grafkuilen
- Zuid-Limburg, lössgrond (kleiachtige grond)
- Grote boerderijen van wel 30 meter lang.
- Akkers op gekapte bossen
2e landbouwcultuur:
Trechterbekercultuur
- 3500-2700 v.Chr.
- Trechtervormige potten, bekers en schalen
- Overledenen kregen potten, sieraden en wapens mee in hun hunebed
Hunebed:
- Prehistorische monumenten in Nederland
- Gebruikt als grafkelders
- Gebouwd van grote zwerfstenen uit de IJstijd
- Bouw: Rollers op een ondergrond van balken of sleden, trekkracht van ossen
, - Positie brengen: aarden dam, houten palen en kleinere stenen.
- Geheel bedekt met een heuvel.
Steen, brons en ijzer
Steen is de langste tijd het belangrijkst geweest (Steentijd), later werd dat brons en ijzer.
Rond 4000 v.Chr. werd vuursteen door mijnbouw opgegraven in het Krijtland van Zuid-
Limburg.
Vuursteen werd tot op honderden km afstand verhandeld.
Voorwerpen werden later van puur koper gemaakt. Echter was dit te zacht en buigzaam.
Door koper te mengen met tin ontstond er het brons in 2100 v.Chr. Voorwerpen werden
gegoten in gietmallen:
- Sieraden
- Bijlen
- Speerpunten
Vanaf 700 v.Chr. werd ijzer gebruikt. Het was op veel plaatsen te vinden. Echter moest het
hoge temperaturen bereiken om te smelten.
Religieuze uitingen: grottekeningen, beeldjes en grafgiften
Er zijn geen schriftelijke bronnen, we weten niet wat men dacht. Er wordt toch aangenomen
dat men religieuze opvattingen had door:
- Grottekeningen van dieren (wisenten, bizons), herten en paarden) en handafdrukken
in Frankrijk en Spanje van ruim 30.000 jaar geleden.
Wellicht hoopten jagers hierdoor hun goden gunstig te stemmen.
- Beeldje Mannetje van Willemstad. Houten beeldje van 15 cm werd gevonden tussen
de wortels van een boom.
Wellicht geofferd bij een heilige boom.
- Grafgiften in Hunebedden.
Wellicht voor het hiernamaals, reis naar het dodenrijk.
Bronnen
De kennis over de prehistorie is vooral gebaseerd op archeologische vondsten
(bodemvondsten) het bodemarchief.
Opgravingen worden alleen gedaan als de grond dreigt te verdwijnen.
Oudheid is te meten door:
- De grondlaag
- C14-methode: gehalte radioactieve koolstof.
- Jaarringen hout
Palen in de grond zeggen iets over de huizen.
Vuurplaatsen en afvalhopen zeggen iets over voedingsgewoonten.
, In het veen is veel bewaard gebleven. Bijv: meisje van Yde (Drenthe).
Culturele antropologie: Manier van denken verschilt waarschijnlijk niet veel als nu.
2 Tijd van Grieken en Romeinen
Oudheid: 3000 v.Chr.-500 na Chr.
De eerste beschavingen: het ontstaan van stadstaten
Stadstaten in het Midden-Oosten
3000-600 v.Chr.
Boeren woonden samen dichtbij rivieren als de Eufraat, Tigris (Irak en Syrie) en de Nijl
(Egypte). Ze waren afhankelijk van irrigatie (zelf kanaaltjes maken).
Om de oogst te laten lukken moesten de goden goed gestemd worden, daarom werden er
tempels gebouwd.
Vruchtbare grond moest verdedigd worden of juist veroverd. Hiervoor kwamen er
gewapende soldaten. Als je grond won kreeg je ook slaven.
Dit moest georganiseerd worden door ambtenaren en bestuurders, die weer geleid werden
door een koning. Zo ontstonden stadstaten of beschavingen.
Belasting moest betaald worden over de verbouwde producten en vee om iedereen van
eten te kunnen voorzien.
Door dit bij te houden ontstonden de eerste geschreven tekstjes (kleitablet plaatje schaap).
Ook ontstonden er de eerste wetten.
Egypte was een erg succesvol rijk door veroveringen dat door Farao’s werd geleid.
Griekse stadstaten
800-300 v.Chr.
Griekse stadstaten:
- Athene
o Democratie ontwikkeld, vrije mannen hadden recht op bestuur.
o Filosofie ontwikkeld: Socrates, Plato en Aristoteles ontwikkelde ideeën voor
een ideaal bestuur.
- Sparta
- Thebe
Griekse geleerden probeerden wetenschappelijke verklaringen te geven
(natuurwetenschappen). Ook werd het verleden en hun omgeving beschreven
(geschiedschrijving en geografie)
Het Romeinse rijk
200 v.Chr.-400 na Chr.
