Introductie van het straf(proces)recht
Strafrecht:
- Het formuleren van strafbare feiten;
- Opsporen van strafbare feiten;
- Vervolgen van verdachten;
- Berechten van verdachten;
- Uitvoeren van straffen en maatregelen.
Strafrecht is publiekrecht: burger vs. overheid. Dus een ontslag of stadionverbod is geen strafrecht.
Strafrecht is sanctierecht: gericht op opleggen van straffen en/of maatregelen.
Doelen en effecten van straf: vergelding, generale preventie (strafrecht en diens toepassing
weerhouden mensen ervan iets te doen), speciale preventie (iemand pleegt niet nog eens een
strafbaar feit als hij het al eens gedaan heeft) en reparatie.
Materieel strafrecht: strafbepalingen, uitbreiding en uitsluiting van strafbaarheid.
Formeel strafrecht: procedure die geldt wanneer een materieel-strafrechtelijke norm is overtreden.
Sanctierecht: voorwaarde voor opleggen van straffen, dus welke straf en wanneer die voorwaardelijk
mag zijn.
Commuun strafrecht: het (materiële) strafrecht in het Wetboek van Strafrecht.
Bijzonder strafrecht: strafbepalingen in bijv. WvW, Opiumwet etc.
Strafwetten kunnen ook wetten in materiële zin zijn, bijvoorbeeld een APV.
Functies van strafprocesrecht:
- Hoofddoel: juiste toepassing van het materiële strafrecht op daders mogelijk te maken;
- Nevendoelen: preventie, voorkomen eigenrichting, orde scheppen, genoegdoening;
- Stelt behoorlijkheidseisen aan de wijze van opsporing, vervolging en berechting en schept
juridische waarborgen voor de justitiabele (secundaire controle: garandeert
rechtsbescherming tegen de overheid);
- Kanaliseren van maatschappelijke onrust.
Strafbaar feit: een gedraging die valt binnen de grenzen van een wettelijke delictsomschrijving
wederrechtelijk is en verwijtbaar is aan de verdachte.
Arrondissement: gebied van een rechtbank.
Ressort: gebied van een hof.
Kantonrechter: meeste overtredingen.
Politierechter: eenvoudige misdrijven.
Geen kanton- of politierechter, dan meervoudige kamer.
Kinderrechter kan alleensprekend of meervoudige kamer zijn.
Raadsheren: rechters in een hof of de HR.
Procureur-Generaal is het hoofd van de Advocaat-Generaal.
Rechter-/raadsheer-commissaris: belangrijk in het vooronderzoek.
Parket: bureau van het OM in een arrondissement:
- Rechtbanken: OvJ onder leiding van Hoofd Officier van Justitie;
- Hoven: Advocaat-Generaal onder leiding van Hoofd-Advocaat-Generaal.
College van Procureur-Generaals heeft de leiding over het hele OM.
(zie ook p. 156 Grondtrekken)
,De Hulpofficier van Justitie kan plaatsvervangend optreden (bijv. bij verhoor) voor de OvJ.
Cautie: het wijzen op het zwijgrecht van de verdachte.
Een getuige kan niet verplicht worden te getuigen, maar wel door de rechter-commissaris en tijdens
de zitting.
Een rechter of OvJ kan deskundigen aanwijzen om onderzoek uit te voeren.
Rechtsmiddel (beroep of cassatie): mogelijkheid om uitspraak aan te vechten.
Vervolging begint op het moment dat de rechter bij de zaak betrokken raakt (dus bij verlenging van
de hechtenis of tijdens de terechtzitting).
Advocaat-Generaal (term voor twee verschillende ambten):
- Bij het hof: vervolger van het OM;
- Bij de HR: schrijft de conclusie.
Alle processtukken samen vormen het procesdossier (art. 149a, lid 2, Sv): alle stukken die voor de
uitspraak van de rechter relevant zijn.
Repressieve controle: controle zonder dat daarbij aanwijzingen voor onrechtmatig gedrag nodig zijn,
bijvoorbeeld alcoholcontrole langs de weg.
Opsporing (art. 132a Sv): het onderzoek in verband met strafbare feiten onder gezag van de OvJ met
als doel het nemen van strafvorderlijke beslissingen:
- Onderzoek in verband met strafbare feiten;
- Het nemen van strafvorderlijke besluiten: beslissingen die relevant zijn met het oog op de
naar aanleding van het strafbare feit op te leggen sancties;
- Onder gezag van de OvJ: dus alleen opsporing door opsporingsambtenaren.
Bestuursrechtelijke ‘opsporing’ valt hier dus buiten.
Vooronderzoek (art. 132 Sv):
- Getemperd inquisitoir: de overheid heeft de macht omdat zij vervolgt, maar de verdachte
heeft rechten;
- Verzamelen bewijsmateriaal, voorbereiden vervolgingsbeslissing.
o Vervolgingsbeslissing: dagvaarding, sepot, buitengerechtelijke afdoening
(opportuniteitsbeginsel: OM is de poortwachter tot de rechter):
Opsporingsonderzoek (art. 132a Sv): vervolging moet een algemeen doel dienen,
anders wordt hij geseponeerd.
Eindonderzoek: gematigd accusatoir: verdachte en OM staan op gelijke voet met elkaar. Fase van het
onderzoek waar de beschuldiging naar voren komt, maar de verdacht mag zich verdedigen. De fasen
zijn:
- Dagvaarding, bevat tenlastelegging: uitnodiging voor zitting en de verdenking;
- Voorzitter vertelt meest relevante feiten;
- OvJ: requisitoir: strafeis;
- Verdachte/raadsman: pleidooi;
- OvJ: repliek;
- Verdachte/raadsman: dupliek;
- Laatste woord aan verdachte.
Beraadslaging en uitspraak
- Is de verdenking bewezen?
- Zo ja, wat is de passende straf?
Accusatoir: onderzoek waar beide partijen op gelijke voet met elkaar strijden. De rechter houdt
slechts in de gaten of de regels gevolgd worden. Eindonderzoek is gematigd accusatoir, want het OM
heeft meer macht (kan middelen inschakelen) en de rechter doet onderzoek.
, Inquisitoir: waarheidsvinding door justitie. Verdachte is object en ongelijkwaardig t.o.v. het OM. Er
kan sprake zijn van inbreuk op rechten. Vooronderzoek is getemperd inquisitoir, want de verdachte
kan hulpmiddelen inroepen.
Deelnemers aan het strafproces:
- Vooronderzoek:
o Opsporingsonderzoek: opsporingsambtenaren: politie en boa;
o Verdachte met zijn raadsman/-vrouw (advocaat);
o Hulpofficier van Justitie (is een opsporingsambtenaar);
o Officier van Justitie;
o Rechter-commissaris;
o Raadkamer van de Rechtbank (bij verlening voorhechtenis).
- Eindonderzoek in eerste aanleg:
o Officier van Justitie;
o Rechtbank;
o Slachtoffer;
o Getuige(n);
o Deskundige(n);
o Verdachte met zijn advocaat;
In het strafproces hebben veel personen bevoegdheden om grondrechten in te perken.
Bestanddelen van de bevoegdheidverlening zijn:
- Welke handeling is toegestaan?
- Wie mag die handeling uitvoeren?
- Onder welke voorwaarden mag de handeling uitgevoerd worden?
Discretionaire bevoegdheden: de bevoegde is vrij, dus niet verplicht om de bevoegdheid uit te
oefenen.
Uitgangspunten en beginselen van het straf(proces)recht:
- Beginselen van een behoorlijke procesorde:
o Beginsel van redelijke en billijke belangenafweging: het ingrijpen moet subsidiair zijn
én proportioneel;
o Détournement de pouvoir;
o Vertrouwensbeginsel: in principe moet het door een ambtenaar van de overheid
opgewekte vertrouwen gehonoreerd worden, tenzij er andere zeer zwaarwegende
belangen zijn;
o Gelijkheidsbeginsel;
o Jurisprudentiële erkenning: opsporingsambtenaren moeten zich niet alleen aan de
wet houden, maar ook aan het ongeschreven recht en jurisprudentie.
- Uitgangspunten:
o Onafhankelijke rechter;
o Onpartijdige/niet-vooringenomen rechter;
o Geen leken in de rechtspraak;
o Vervolgingsmonopolie OM;
o Opportuniteitsbeginsel: kiezen welke zaak vervolgd wordt;
o Het belang van slachtoffers kan boven de keuze van het OM gaan om te seponeren:
dan moet de zaak voor de rechter komen;
