H1 Consumentengedrag
Consumenten krijgen talloze producten en diensten aangeboden. Daar komen steeds weer
nieuwe zaken bij, op uiteenlopende gebieden zoals mobiliteit, voeding, werken en wonen,
vrijetijd etc.
1.1 Consumentengedrag in het dagelijks leven
Onze voorkeuren spelen ook rol als het gaat om de aankoop van zaken die geen alledaagse
routine zijn. Mensen kopen vaak dingen waarmee zij iets van zichzelf aan anderen kunnen
laten zien.
Consumenten kunnen tegenwoordig kiezen uit vele goederen en diensten die hun behoeften
voorzien. Je kunt je afvragen of consumenten om dit grote aanbod hebben gevraagd. Een
begrip wat de laatste jaren in zwang is geraakt, is customer insights. De marketeer moet
inzicht verwerven in het werkelijke gedrag van de consument.
1. De eerste stap is het zo precies mogelijk beschrijven van het gedrag. Dan weten we
waarover we praten en kunnen we die definitie verder uitwerken in begrippen,
thema’s en technieken.
2. De tweede stap is het toepassen van ons inzicht. Dat kan door gerichte informatie te
verzamelen met behulp van marktonderzoek, het nadenken over kansrijke
productinnovaties, een geschikte prijs- en communicatiestrategie etc.
1.2 Inzoomen op consumentengedrag
Consumenten zijn mensen die door andere mensen gemaakte producten aanschaffen,
gebruiken en afdanken. Producten kunnen goederen en diensten zijn die eenmalig worden
benut of die jaren meegaan. Consumentengedrag is dynamisch. Het is het resultaat van
interacties tussen mentale processen en gedrag van individuen enerzijds en gebeurtenissen
in de omgeving anderzijds. Bovendien betreft het uitwisseling tussen mensen. Bij
consumentengedrag gaat het dus om alle handelingen van mensen die te maken hebben
met het verwerven, gebruiken en afdanken van goederen en diensten van hun behoeften.
Het gaat bij consumentengedrag niet alleen om de handelingen die met de directe koop te
maken hebben, zoals het betalen aan de kassa. Van even groot belang is het
beslissingsproces. Het kan zijn dat iemand eerst vergelijkende tests heeft gelezen op een
aantal vergelijkingssites voordat hij een televisie of computer gaat kopen. De alledaagse
opvatting over consumentengedrag heeft juist betrekking op de fase ná de koop: de
gebruiksfase. Het is voor marketeer belangrijk om te weten hoe de consumenten omgaan
met de gekochte goederen.
Als consumenten zonder meer weggooien wat zij niet meer gebruiken, kan dat risico’s
inhouden voor het milieu.
Consumentengedrag betreft niet alleen het gedrag ten aanzien van goederen en diensten
waarvoor men een marktprijs moet betalen. Men is ook consument als bezoeker van een
buurtcentrum, stadspark etc.
In de bestudering van consumentengedrag beperken we ons tot de finale consument, de
eindgebruiker. Dat is de persoon die goederen en diensten voor zichzelf koopt of voor zijn
directe sociale omgeving: gezin, familie, vrienden. Het koopgedrag van mensen die namens
,een organisatie of bedrijf goederen en diensten kopen voor eigen productie of voor de
handel, noem je industrieel koop- of afnemersgedrag.
1.2.1 Indeling van consumentengedrag
Op basis van de omschrijving van consumentengedrag en de opmerkingen die naar
aanleiding daarvan zijn gemaakt, kunnen we in het gedrag van de finale consument vier
hoofdcategorieën onderscheiden:
1. Communicatiegedrag en beslissen over een aankoop
Het communicatiegedrag omvat het opnemen, verwerken en eventueel doorgeven
van informatie. Voorbeelden hiervan zijn het lezen van advertenties, kijken van tv.
Communicatiegedrag heeft dus alles te maken met het omgaan van informatie.
In een aantal gevallen neemt de consument op grond van die informatie al thuis een
beslissing om iets wel of niet te kopen. Welk product, welk merk, op welk tijdstip,
met welk budget etc.
2. Koopgedrag
Hieronder wordt het verstaan van de consument op de plaats van de aankoop of op
weg daarnaartoe verstaan. Hoe, waar, waarom etc. Er kunnen vele vragen worden
gesteld over het koopgedrag, met waarschijnlijke interessante antwoorden voor
ondernemers/ marketeers.
3. Gebruiksgedrag
Alles wat iemand doet met zijn aankoop. Opmerkelijke verschillenen worden
geconstateerd tussen consumenten betreft gebruiksgedrag.
4. Afdankgedrag
Wat doet de consument met de spullen waaraan hij geen behoefte meer heeft?
Bij consumentengedrag is het overigens niet zo dat er telkens slechts van een van de vier
categorieën sprake is. Vaak zijn meerdere categorieën tegelijkertijd waar te nemen. De
waarde van de beschreven indeling in vier categorieën ligt in het begripsmatig splitsen van
de grote bulk aan consumentengedragsuitingen. Er is echter één gemeenschappelijk punt in
het gedrag van consumenten en de vier soort categorieën: consumentengedrag is altijd
beslissen, het maken van keuzes.
1.2.2 Consumentengedrag is beslissen en kiezen
Het nemen van beslissingen c.q. tussen alternatieven is de basis van consumentengedrag. De
volgende vragen die de consumenten zich zou kunnen stellen komen hierbij aan de orde:
1. Waarom wil ik het product hebben?
2. Heb ik voldoende informatie of moet ik verder zoeken?
3. Wat doe ik met de informatie die ik van een kennis heb gekregen?
4. Vertel ik mijn vrienden van mijn miskoop?
5. Zal ik het nu kopen of nog even doorsparen?
6. Zal ik dit merk/ product kopen?
7. Als ik het koop, doe ik dat dan in deze winkel?
8. Koop ik het nu in mijn eentje?
, 1.3 Studie van consumentengedrag
Consumentengedrag wordt niet alleen met behulp van psychologie worden beschreven en
begrepen. Gedrag van consumenten wordt door vele factoren beïnvloed en hun
persoonlijkheid is daar maar één van, zij het wel een hele belangrijke. Hoe mensen op elkaar
reageren, is minstens zo belangrijk voor de verklaring van consumentengedrag. Van
inzichten uit de sociale psychologie wordt dan ook dankbaar gebruikgemaakt. Op een nog
hoger niveau gaat het niet meer om individuen of kleine groepen, maar om
samenlevingsverbanden. Het is niet interessant om te weten wie die ene consument is, het
gaat om een maatschappelijke trend. Willen we het gedrag van anonieme mensen verklaren,
dan begeven we ons op het terrein van sociologie.
Ook economie als wetenschap gaat niet uit van individuele personen, maar van collectief
gedrag. Consumenten willen hun financieel voordeel zo veel mogelijk vergroten en financiële
nadelen zo veel mogelijk verkleinen. Tenslotte noemen we het juridische vakgebied,
waarmee veel aanbieders van goederen en diensten, en dus ook consumenten, te maken
hebben.
1.4 Nut van de studie van consumentengedrag
Welke redenen zijn er om het consumentengedrag te bestuderen? Naast de studie van
consumentengedrag om de kennis en inzichten te kunnen toepassen in een werking, zijn er
nog meer redenen. Hiervoor hebben we al een reden gezien: de consument kan een
studieobject zijn in een wetenschap.
Het recht is een bij uitstek toegepast wetenschap die door middel van regels het
maatschappelijk leven in goede banen wil leiden. Daaronder valt ook gedrag van de
consument.
Psychologen kunnen specifiek consumentengedrag als studieobject nemen. En sociologen
interesseren zich voor algemeen maatschappelijke trends, voor ‘onpersoonlijk’ sociaal
gedrag. Economen die bestuderen het spaargedrag.
1.4.1 Nut voor de overheid
Het consumentengedrag is van groot belang voor het overheidsbelang. Al eerder hebben we
het gehad over onverstandig afdankgedrag en de milieurisico’s die het gedrag kan
opleveren. De beïnvloeding van de overheid kan op twee manieren plaatsvinden:
consumentengedrag stimuleren of consumentengedrag afremmen. Denk aan een
rookverbod in het openbaar.
1.4.2 Nut voor consumentenorganisaties
Marketeers zijn geïnteresseerd in de beïnvloeding van de consumenten en willen daarom
inzicht hebben in zijn motieven. De belangenorganisaties van consumenten zien erop toe dat
er geen misbruik wordt gemaakt van de consument door het geven van verkeerde
informatie. Bij vermeend onrecht spant de Consumentenbond een rechtszaak aan om de
consumenten in een bepaalde zaak te beschermen.