GROEPSOPDRACHT FIA 2.1. INTERVIEW WETENSCHAPPER
Wetenschap in de maatschappij
Periode 2.1: Uit de Ivoren Toren
Groepsopdracht ‘Wetenschap is mensenwerk’
Maastricht University
Gezondheidswetenschappen GGZ
Groep 1, subgroep 2
Introductie Kay Deckers
Hij is wetenschapper, onderzoeker in het werkveld dementie en winnaar van de young
outstanding research award. In onze presentatie passen wij de filosofische perspectieven
van Latour en Kuhn toe op het werk van Kay Deckers.
,Kay Deckers is neuropsycholoog en epidemioloog bij het vakgebied psychiatrie en
neuropsychologie aan de universiteit van Maastricht. Hier doet hij onderzoek naar de
preventie van dementie door middel van het focussen op leefstijlfactoren.
De filosofie van Kuhn
Een paradigma is volgens Kuhn (1962) een perspectief waar vanuit onderzoek wordt verricht
in een bepaalde vakgroep. Een paradigma bestaat uit vakwetenschappelijke theorieën,
filosofische veronderstellingen, waarden en exemplarische voorbeelden (Kuhn, 1962). Het is
dus het uitgangspunt van een wetenschappelijke groep. In het interview met Kay Deckers
(2021) kwam dit duidelijk naar voren. In zijn onderzoeksveld, psychiatrie en
neuropsychologie, werken onderzoekers via de richtlijnen van good clinical practice. “Er zijn
een heleboel strenge richtlijnen en handelingen die gevolgd moeten worden.” Koningsveld
(2010) spreekt in zijn artikel over revolutionaire periodes waarin een vervanging van
paradigma plaatsvindt. In het interview met Deckers (2021) werd dit mooi geïllustreerd:
“Lang hebben onderzoekers gedacht dat dementie wordt bepaald door de eiwitophoping,
amyloïde. Nu weten we dat 40% van de mensen met een eiwitophoping in de hersenen geen
dementie krijgt. We hadden beter kunnen focussen op zorg voor dementie of de preventie
ervan.” Deckers (2021) vertelt dat er nog steeds onderzoekers zijn die dit paradigma
aanhangen. Hijzelf hangt een ander paradigma aan, hij ziet veel potentie voor preventie. “In
het beste geval zouden mensen meer dan 40% van de kans op het krijgen van dementie zelf
kunnen beïnvloeden, puur door leefstijl.” Er zijn een aantal mensen die kritisch zijn over dit
preventie paradigma, dat komt volgens Deckers (2021) doordat gegevens worden verzameld
door middel van observationele studies. Onderzoekers hebben toch een voorkeur voor een
randomized controlled trial. In de film Dallas Buyers Club (2013), was ook te zien dat iets pas
als bewezen wordt gezien nadat het met een randomized controlled trial is aangetoond. Als
dit wordt vergeleken met de revolutie in het artikel van Koningsveld (2010) is er dus een
periode van grote stabiliteit en overeenstemming, hiermee wordt de oorzaak van dementie
door middel van eiwitophopingen bedoeld en het verhelpen door medicatie. Door de komst
van de preventie-tak ontstaat er een andere stroming in de wetenschappelijke groep.
Deckers (2021) zegt over deze revolutie het volgende: “Een van de paradigmashiften die er
is, is dat er altijd werd geloofd dat dementie werd veroorzaakt door eiwit opklonteringen,
daar zijn we wel echt vanaf gestapt.” De twee groepen die ontstonden door deze twee
paradigma’s volgen allebei een eigen manier van onderzoek doen, ze zijn niet verenigbaar
met elkaar, dit is wat Kuhn bedoelde met incommensurabiliteit. Deckers (2021) zegt
hierover: “Er is een grote medicijn-tak in de wetenschap, maar tegenwoordig ook een grote
stroming voor de preventie-tak.”
Kuhn vergelijkt de wetenschap met een legpuzzel. Op het onderzoek van Kay Deckers kun je
dit ook toepassen. De afbeelding die op de puzzel staat is vergelijkbaar met het grotere
beeld, preventie van dementie. Daar voegt elke wetenschapper binnen de onderzoeksgroep
zelf zijn eigen bijdrage aan toe en legt dus een stukje van de legpuzzel. Zo wordt er steeds
een completer beeld verkregen van preventie van dementie. Ook zijn er regels bij het
puzzelen, je er mag geen stukje bij knippen of weggooien. Deckers heeft niet in het interview
vertelt wat zijn onderzoeksgroep doet met gevonden anomalieën. De waarden van
wetenschappelijk onderzoek worden binnen de onderzoeksgroep van Deckers aangeleerd
als een onderzoeker de onderzoeksgroep betreed. “Elke onderzoeker moet een cursus
,volgen waarin hij/zij leert ethisch om te gaan met data en deelnemers.” (Deckers, 2021). De
filosofische veronderstellingen komen minder duidelijk terug bij Deckers (2021):
“Onderliggend zijn er veel theorieën, waar we ons weinig bewust van zijn”. Met
exemplarische voorbeelden wordt het toepassen van theorie op problemen bedoeld. De
theorie van Deckers heeft hij toegepast in de MijnBraincoach-app. De verschillende hiervoor
genoemde onderdelen vormen samen het paradigma van Deckers en zijn vakgroep.
De filosofie van Latour
Latour is een antropoloog (een tak van de wetenschap die de mens in al zijn aspecten
bestudeerd) en gaat verder waar Kuhn eindigt. Latour gelooft niet in demarcatie maar juist
in verwevenheid. Wetenschap kan alleen wat worden met een heleboel anderen die erbij
geselecteerd worden (Latour, 1988). Ook geeft Kay Deckers ons informatie over hoe groot
zijn netwerk eigenlijk is. Hij heeft met veel instanties en instellingen bondgenootschappen
gesloten, zoals verschillende faculteiten op de universiteit, academisch centra van
Wageningen, Nijmegen en Groningen, maar ook bijvoorbeeld het RIVM. Wetenschappers
moeten zich volgens Latour verbinden met de wereld en netwerken opbouwen. De
onderzoeksmaterialen en technieken van Deckers zijn heel breed. Denk bijvoorbeeld aan:
vragenlijsten, datasets, bloed samples en MRI scans.
De black box is het mensenwerk en de bondgenootschappen achter een relatief normaal
concept (Latour, 1988). Het is een begrip van Latour waarmee hij bedoelt dat iets algemeen
bekend is en een geaccepteerd feit. Er wordt niet meer nagedacht over hoe dit feit
geconstrueerd is.
Een toepasselijke quote van Deckers (2021) bij black box is: “Alles in de wetenschap staat
open voor vernieuwing, als er nieuwe bevindingen zijn moeten we alles onder de loep
nemen”. Deckers vindt dat zijn eigen theorie geen black box is, omdat hij dus zegt dat alles in
de wetenschap open staat voor vernieuwing. De ideeën van Deckers kunnen uiteindelijk wel
bijdragen aan een theorie die misschien een black box wordt. Deckers gebruikt voor zijn
onderzoek wel bestaande theorieën, zoals de theory of planned behaviour. Dat is voor hem
wel een black box, omdat hij dit ziet als een vaststaand feit.
Bij Latour is er geen sprake van een gegeven wereld die ontdekt moet worden. Je begint
namelijk altijd met een claim, je hebt een idee, vervolgens ga je een pad bewandelen om
bondgenoten te verzamelen. Daarmee ga je onderhandelen (dat betekent verplaatsen en
vertalen). De claim waar je mee begon, moet worden vertaald in interesses van andere
bondgenoten. Aan het eind van het onderzoek heb je misschien een feit. In het eind heb je
de claim waargemaakt. Je hebt waarheid geconstrueerd (Latour, 1988).
De claim van Deckers is eigenlijk dat leefstijlfactoren invloed hebben op de ontwikkeling van
dementie. Bondgenoten die samen werken in het onderzoek zijn bijvoorbeeld het RIVM, de
universiteit van Maastricht en Wageningen, Alzheimer Nederland en softwareontwikkelaars.
Samen met die bondgenoten voert hij onderzoek uit, wat bijvoorbeeld bestaat uit
vragenlijsten afnemen en statistische metingen uitvoeren. Daar komen conclusies uit waar
ze een theorie mee kunnen vormen.
, Daarnaast is het vertalingsmodel ook een belangrijk concept van Latour. Latour is het niet
eens met het verspreidingsmodel, die hier tegenin gaat. Het verspreidingsmodel zegt dat als
iets goed genoeg is, zoals een resultaat van een onderzoek, het zich vanzelf verspreid onder
de gehele samenleving. Latour houdt juist het vertalingsmodel aan.
Dit model houdt in dat een theorie alleen een succes kan zijn als wetenschap, technologie en
de samenleving verweven zijn.
Latour wil met de term co-productie aangeven dat de wetenschap, de samenleving en de
technologie geen afzonderlijke domeinen zijn. In tegenstelling tot het technologisch
determinisme, die er vanuit gaat dat de wetenschap en techniek de samenleving
beïnvloeden en het sociaal constructivisme, die er van overtuigd is dat de samenleving de
wetenschap en de technologie beïnvloedt, is Latour van mening dat alles elkaar beïnvloedt.
Dit betekent dat er geen duidelijke scheidslijn valt te herkennen tussen technologie,
wetenschap en de samenleving (Latour, 1988). Uit de quote van Deckers (2021): “We
hebben op basis van de wetenschap het libra algoritme ontwikkeld, die hebben wij in een
app gegooid, dus de techniek. Die app hebben we ingezet in de public health campagne, een
campagne voor het algemene publiek in Limburg, dus onze samenleving.” lijkt het dat
Deckers wel een duidelijke scheidingslijn ziet tussen de wetenschap, technologie en de
samenleving, echter is het lastig om dit met zekerheid te zeggen aangezien Deckers juist
enthousiast leek over de samenwerking tussen wetenschap, technologie en samenleving.
Bijvoorbeeld wanneer Deckers sprak over de samenwerkingsverbanden, noemde hij naast
heel veel wetenschappers ook softwareontwikkelaars.
Referentielijst
Latour, B. (1988) Wetenschap in Actie. Amsterdam: Boom. Hoofdstuk 111, Machines (p. 134-
186).
