Samenvatting ´´Staatsrecht´´: constitutioneel recht
Week 1:
Staat als object: staatsrecht
Recht dat ziet op inhoud en functioneren van de instellingen van de staat, regels over
bevoegdheden om regels te stellen en besluiten te nemen. Alleen met
bevoegdheidsgrondslag cruciaal voor gedragingen door de staat.
Burger: alles mag wat niet verboden is
Staatsrecht gaat ook over normen die de macht van de staat en zijn organen aan banden
leggen
Basisvragen staatsrecht:
wie is bevoegd tot het stellen van regels en het nemen van besluiten?
Waarop is die bevoegdheid gebaseerd?
Wat is de grondslag in grondwet, wet of andere regels?
Wat zijn de grenzen van de toegekende bevoegdheid?
Welke normen beperken bevoegdheid?
Wie ziet erop toe dat de bevoegdheidsbeperkende regels correct worden toegepast?
Grondwet: bij meeste landen centraal staatsrechtelijk document, kan alleen gewijzigd
worden via speciale procedures.
Door Engelse spraakgebruik ‘’constitutioneel recht’’, door EU-inmenging ‘’institutioneel
recht’’. Vervlechting EU institutioneel recht en NL constitutioneel recht.
Voorbeelden: Rol Nederlandse parlement in EU-wetgevingprocedure en bevoegdheden
nationale rechter bij toepassing EU-recht.
Subdisciplines staatsrecht: politiek staatsrecht, decentralisatierecht, grondrechten:
normen die het optreden van de staat aan banden leggen en reguleren.
Bestuursrecht heeft een enger bereik omdat het primair ziet op de bestuursbevoegdheid
van de organen van de staat, executieve functie wetten.
Verband bestuursrecht en staatsrecht: beide gaat over bevoegdheden en normering van
deze bevoegdheden.
, Bestuursprocesrecht: de regeling van de (procedures van) rechtsbescherming tegen de
overheid.
in Frankrijk is het bestuursrecht een veel meer uitgezonderd gebied omdat er een aparte
rechterlijke macht is die hier over kan oordelen.
In het VK is de gewone rechter bevoegd.
Staat als subject
Staat:
1) Territoriale organisatie
2) Oefent gezag uit over een op het grondgebied woonachtige bevolking
3) Beschikt hierover over machtsmiddelen, bv geweldsmonopolie
Er is pas sprake van een nationale staat als de personen die vallen onder het gezag en het
grondgebied van de staat een zekere eenheid vormen, een natie zijn.
STATEN HOEVEN GEEN COHERENTE BEVOLKINGEN TE HEBBEN OM STATEN TE ZIJN.
Rechtsgevolgen kwalificatie staat: je wordt gezien door de wereld als erkend onafhankelijk politiek en
maatschappelijk wezen dat vrijwillig bij de VN kan komen.
Slecht georganiseerde staten zijn ook staten.
Wanneer regering wordt erkend als legitiem: in 2011 was rebellenbeweging van Libië ook erkend als
legitiem, ondanks dat het niet het gezag over het volledige grondgebied had veroverd.
EU is geen staat: ontstaan door verdragen, VEU en WVEU, waarbij soevereine staten unaniem over
verdragswijzigingen besluiten.
Recht van secessie: sinds Verdrag van Lissabon, art. 50 VEU, stelt dat staat gekoppeld is aan eenheid
van volk (vele staten zijn dit niet)
EU heeft bevoegdheden en grondrechtencatalogus, trias politica bestaat in EU, er is een EU
burgerschap, EU kan besluiten nemen die burgers te binden. Sommige Europese taken en
bevoegdheden moeten gezamenlijk door de lidstaten maar in de context van de Europese instituties
worden aangepakt. Uitvoering ligt bij de lidstaten, EU-verdragen en wetten moeten zonder ‘’EU-
politie’’ worden gehandhaafd.
EU-verdragen geven wel in toenemende mate regelingen op politiegebied.
,Soevereiniteit
De staat oefent gezag uit en heeft geweldsmonopolie
1) Staat heeft op zijn grondgebied exclusieve geweldsmonopolie en andere staten
mogen zich niet bemoeien met interne aangelegenheden van een staat.
2) Aanduiding waar in een staat het hoogste gezag ligt
NL: GRONDWETGEVER: hij is gehouden aan de grondwet en kan deze alleen
veranderen via speciale procedure met een aanzienlijke meerderheid van de
bevolking
VK: PARLEMENT ALS WETGEVER
3) Pakket aan bevoegdheden dat in het algemeen cruciaal wordt gevonden om
te kunnen spreken van een ‘’soevereine’’ staat: geweldmonopolie, belastingheffing,
defensie, buitenlandse betrekkingen etc.
4) Filosofische en theoretische grondslag die zich buigt over de vraag aan
wie de staat haar gezag ontleent. Volkssoevereiniteit. In de praktijk maakt het volk
niet de grondwet maar de wetgever. Het principe is filosofisch gegrond.
Grondwetswijziging hoeft NIET door directe democratie gedaan te worden. In NL
ontbreekt fundering volkssoevereiniteit
Ook in Frankrijk en de VS is het hoogste gezag de grondwetgever.
In Duitsland ontbreekt ook verwijzing wil van het volk. Wel is er een bepaling dat
grondwet kan worden vervangen door constitutie als het grootste deel van de
bevolking daar mee instemt.
In VK geen expliciete verwijzing volkssoevereiniteit, wel soevereiniteit van het
parlement: het parlement (=wetgever) komt een onaantastbare wetgevende
bevoegdheid toe. Parlement kan wetgeving over ieder onderwerp maken, kan
opvolgers niet binden en niet door een andere staatsmacht worden gecorrigeerd. DE
SOEVEREINITEIT PARLEMENT STAAT IN DE WEG VAN HET RECHTERLIJK
TOETSINGSRECHT. Hier is parlement ultiem soeverein omdat het de finale
zeggenschap heeft over de organisatie van de staat.
Internationaalrechtelijk perspectief zijn alle staten soevereine staten geen enkele
staat of groep van staten is bevoegd zich te mengen in de zaken van een andere
staat. Staat is bevoegd op internationaal vlak rechtshandelingen te verrichten:
verdragen sluiten, bijdragen vorming gewoonterecht, internationale organisaties
oprichten.
, Sommige internationale rechtsnormen beperken soevereiniteit staat. Soevereiniteit
blijkt uit het feit dat een staat elk moment uit kan treden uit een organisatie en de
overgedragen bevoegdheden terug te nemen.
Geweldsverbod is kenmerkend voor internationale soevereiniteit, geen enkele staat
mag dreigen met geweld of elkaar geweld aan doen.
Soevereiniteit ten aanzien van een staat:
Andere staten mogen zich niet met interne aangelegenheden bemoeien
Aanduiding constituante van het statelijke gezag
Welk orgaan binnen de staat de hoogste bevoegdheid toekomt.
Bij EU kan je zeggen dat de lidstaten gezamenlijk de constituerende macht zijn.
Constitutie, grondwet en staatsrecht
Constitutie: geheel van regels en beginselen dat een staat constitueert en ordent
Grondwet: document waarin de meest belangrijke regels over staatorganisatie zijn vastgelegd en
verhouding tussen staat en burgers.
Een staat kan niet zonder constitutie, wel zonder grondwet.
Rigide constitutie: wijzigingen aan de grondwet is aan specifieke waarborgen onderworpen en veel
moeilijker dan wijziging gewone wetgeving.
Flexibele constitutie: juridisch vrij eenvoudig te veranderen door middel van gewone wetgeving.
NL: 1. Aanvaarding in het parlement in twee lezingen, tussen beide lezingen moet een verkiezing
voor de Tweede Kamer hebben plaatsgevonden, 2. In de tweede lezing moet er een tweederde
meerderheid zijn voor de wijziging.
Eis 2/3 meerderheid staat voor bescherming minderheidsbelangen en waarborging grondwettelijke
stabiliteit.
Gedachte twee lezingen: kiezer kan zich over grondwetswijziging uitspreken
Flexibele en rigide constituties zijn in de praktijk genuanceerd en gevarieerd. Bijv. VK is rigide in de
zin dat de constitutionele instellingen al eeuwen bestaan. De flexibiliteit zit er voornamelijk in de
