Forensische psychopathologie
samenvatting
Stoornis & delict
Hoofdstuk 1: Psychische stoornis in strafrecht
BLZ 12 T/M 28
Rapportage pro Justitia (PJ)
= wordt gemaakt wanneer er bij een strafzaak vermoeden is van het bestaan van een stoornis die
een rol zou kunnen hebben gespeeld ten tijde van het tenlastegelegde
30 % van de strafzaken heeft zo een
Uitleg raakvlak strafrecht & psychiatrie
Psychische stoornissen kunnen leiden tot afwijkend gedrag, in sommige gevallen strafbaar gedrag
Er wordt dan gekeken door specialisten of dit het geval is en kijkt naar 2 aspecten:
> invloed stoornis op tenlastegelegde (toerekeningsvatbaarheid)
> inschatting van toekomstig risico
Artikel 39 Sr: “niet strafbaar is hij die een feit begaat dat hem wegens de psychische stoornis
psychogeriatrische aandoening en/of verstandelijke handicap niet kan worden toegerekend”
Dit is de nieuwe wetgeving, waarin de terminologie is gewijzigd, echter is dit niet in elke
wetten gedaan waardoor:
> nieuwe stoornisbegrip als gaat om (advies over) toerekenen
> oude stoornisbegrip waarin (advies voor) tbs of een PIJ-maatregel overwogen word
Rechter mag bij een geweigerde onderzochte bij wie gedragsdeskundigen geen stoornis konden
vaststellen, zelf wel een stoornis vaststellen. Dit komt voor uit de rapportage die wel is gedaan maar
waar de gedragsdeskundige niets uit vonden, dus dan alsnog bij rechtelijk oordeel bijdragen.
Hier is discussie over of ze dit zelfstandig moeten doen
In Nederland is ontoerekenbaarheid een open criterium niet duidelijk onder welke condities een
stoornis tot de conclusie om niet toe te rekenen leidt
Schulduitsluitingsgronden
= iemand heeft een strafbaar feit gepleegd zonder dat hij daarvoor in strafrechtelijke zin schuld
draagt. Er zijn hier vier van:
1. Ontoerekenbaarheid > hoeft niet volledig, kan ook deels
2. Psychische overmacht
3. Noodweerexces
4. Onbevoegd gegeven ambtelijk bevel
Hierbij kan er wel tbs opgelegd worden, geen straf verder. Het is niet hetzelfde als
vrijspraak doordat er wel wordt bewezen dat hij delict heeft gepleegd
Rechtvaardigingsgronden
= niet opgelegd krijgen van straf doordat het te rechtvaardigen is hoe de persoon heeft gehandeld
(bijv. noodweer)
Samen wordt gesproken van strafuitsluitingsgronden
,Meervoudige kamer beoordeelt de zwaardere en ingewikkeldere zaken
Veruit de meeste zaken waarin PJ rapportage plaats vindt, zijn hier
Niet elke zaak komt bij de rechter terecht. Wanneer dit wel gebeurt dan moet de rechter naar de
volgende zaken kijken, de voorvragen:
1. Of de dagvaarding geldig is
2. Of de rechter bevoegd is
3. Of het OM ontvankelijk is
4. Of de vervolging zonder schorsing daarvan kan worden doorgezet
Als hier “nee” op wordt geantwoord komt de rechter (vooralsnog) niet aan de
inhoudelijke behandeling toe, de hoofdvragen.
> waarheidsbevinding, is er voldoende wettig en overtuigend bewijs?
> strafbaarheid bewezenverklaarde
> PJ-rapportage, is verdachte strafbaar?
Er wordt onderscheid gemaakt tussen ontkennende verdachten (ook hier zijn gradaties in) en de
bekennende verdachten. Dit laatste hoeft niet te zeggen dat verdachte daadwerkelijk dit misdaad
heeft gepleegd.
Een psychische stoornis betekent niet meteen dat er geen opzet bij kwam kijken. Iemand met een
waan kan een misdaad plegen en ontoerekeningsvatbaar worden verklaard, maar dat betekent niet
dat hij geen opzet had. als er sprake is van acute dissociatie (geen herinneringen delict) dan wil
rechter nog wel afwezigheid opzet aannemen.
Procesonbekwaamheid = indien de verdachte aan een zodanige psychische stoornis,
psychogeriatrische aandoening of verstandelijke handicap lijdt ,dat hij niet in staat is de strekking van
de tegen hem ingestelde vervolging te begrijpen, schorst de rechter de vervolging, in welke stand zij
zich ook bevindt.
Discussiepunten
* Weigeraars: nemo tenetur-beginsel > niemand is gehouden bewijs te leveren tegen zichzelf
en dat niemand kan worden gedwongen om aan zijn eigen veroordeling mee te werken.
Ook geldt er beroepsgeheim medische gegevens en kunnen dus niet zonder toestemming
verdachte worden ingebracht in strafproces
Dus weigeren PJ-rapportage komt vaak voor
* Ontoerekeningsvatbaarheid
> operationalisatie: kritiek op open criterium ontoerekeningsvatbaarheid
> retrospectief oordelen: uitspraak over toerekeningsvatbaarheid over psychische
toestand in het verleden (teruglezen)
> juridisch begrip: vaststellen ontoerekingsvatbaarheid door gedragsdeskundigen. Ze
hebben namelijk niet het juridische begrip, mogen zij dit dan vaststellen?
* Stoornis & gevaar: lage recidieve, hoe gerechtvaardigd is het om tbs op te leggen die ten
tijde van delict een psychische stoornis had.
,Hoofdstuk 2: het deskundigenonderzoek
BLZ 34 T/M 48
Dubbele multidisciplinaire rapportage
= psychiater en psycholoog krijgen opdracht om de vraagstelling over beschuldigde te
beantwoorden. Er wordt voor zo’n rapportage gekozen omdat andere interventies niet hebben
gewerkt en er naar een breder scala aan oplossingen moet worden gedacht.
Verschillende varianten PJ-rapportage
* Ambulant > klein aantal in kliniek
* Klinisch > zijn het meest uitgebreid
De keuze voor welke wordt gebaseerd aan de hand van indicatiecriteria. Bij ernstige
delicten wordt vaak gekozen voor multidisciplinair, triple of klinisch onderzoek omdat
vaak tbs aan de orde is en hier meerdere samen uitspraak over moeten doen
Standaardvraagstelling vragenlijst die wordt ingevuld door de gedragsdeskundige. Deze bestaat
uit vier kernelementen van het PJ-onderzoek.
1. Diagnostiek: verschil in forensische diagnostiek en diagnostiek in gezondheidszorg
In zorg nadruk op probleemanamnese, forensische nadruk op delictanalyse. Ook
verschil is dat bij forensische altijd naar verleden wordt gekeken.
2. Doorwerking in tenlastegelegde en toerekenen: was stoornis aanwezig op moment van
delict? En zorgde dit dat hij niet anders kon handelen?
Betekenisverband > sprake invloed op gedragskeuzemogelijkheid
Er wordt naar 3 gradaties geadviseerd over toerekenen:
* Geen psychische stoornis die van invloed geweest op tenlastegelegde
* Er is een psychische stoornis die tenlastegelegde heeft veroorzaakt
* Sprake van psychische stoornis die weliswaar invloed uitoefende op
tenlastgelegde maar daar niet als enige factor toe heeft geleid
3. Risicomanagement: wat is kans op herhaling delict?
4. Advisering voor interventies en/of behandeling in strafrechtelijk juridisch kader
Recidiveanalyse is van doorslaggevend belang in het al dan niet geven van een tbs-advies
De wet vereist dat er twee rapporten beschikbaar zijn, waarvan een van de psychiater
Tbs maatregel geldt voor twee jaar en kan op vordering van de officier van justitie verlengd
worden voor één of twee jaar. Max. duur is in beginsel 4 jaar tenzij er sprake is van
geweldsmisdrijf, dan kan hij onbeperkt verlengd worden. Tbs met voorwaarden kent een
maximum van 9 jaar.
Zorgmachtiging op grond van de WVGGZ, niet een rechtelijke machtiging tot opname op en
verblijf op grond van de Wzd. Hierbij wordt een zorgverantwoordelijke aangewezen.
De gedrag beïnvloedende en vrijheidsbeperkende maatregel (GVM) toezicht kader, toepassing op
veroordeelden die de tbs-maatregel opgelegd hebben gekregen en op veroordeelden die tot een
(deels) onvoorwaardelijke gevangenisstraf zijn veroordeeld voor geweld of zedendelict waarop een
gevangenisstraf staat van 4 jaar of meer. Zorgt ervoor dat verdachte zich laat behandelen en heeft
een veel langere duur vanwege de mogelijkheid tot onbeperkte verlenging.
Forensische indicatiestelling: vindt plaats op onafhankelijke en objectieve wijze, onafhankelijk van
het zorgaanbod en de zorginkoop. Er wordt een zorgvuldige afweging gemaakt van wat nodig is,
, uitgaand van het niveau van zorg en de benodigde beveiligen en verblijfsintensiteit voor de
justitiabele.
Hoofdstuk 7: Schizofreniespectrumstoornissen en andere
psychotische stoornissen
BLZ 128 T/M 139
De klachten en symptomen van schizofrenie worden in 3 groepen opgedeeld
1. Positieve symptomen: hallucinaties & wanen
2. Negatieve symptomen: oa. afgevlakt affect
3. Desorganisatie
Het beloop van de ziekte verschilt sterk.
Er kunnen echter enkele stadia worden onderscheiden:
> Premorbide fase: discrete cognitieve stoornissen en vooral door relatief lichte sociale
beperkingen
> De uitbraak
> De actieve fase
> De late fase
Schizofrenie zonder comorbiditeit blijkt nu geassocieerd met een bescheiden maar significante
verhoging vavn kansen op gewelddadig gedrag. Dit risico is veel hoger wanneer er ook sprake is van
middelengebruik, vooral alcohol en stimulantia.
Misdaden die voortkomen uit wanen en hallucinaties, kunnen niet worden toegeschreven aan de
patiënt zelf. Om herhaling te voorkomen kan gedwongen plaatsing in psychiatrisch ziekenhuis
worden aangeraden. En in sommige gevallen kan antipsychotische medicatie en resocialisatie
voldoende verbetering bereiken.
Hoeft niet altijd uit wanen of hallucinaties voor te komen, kan ook sprake zijn van absentie
van noemenswaardige keuzevrijheid, ook dan toerekeningsvatbaar
Voorafgaand aan een eerste schizofrene episode gaat meestal een prodromale fase van enkele
maanden tot jaren vooraf (ziekelijke achterdocht, verhoogd zelfbewustzijn, waarnemingsstoornissen,
betrekkingsideeën en waanachtige denkbeelden)
Deze symptomen zijn een voorstadia van positieve psychotische symptomen
De mate waarin stoornissen van hogere cerebrale functies leiden tot beperkingen van de
gedragskeuzen en wilsvrijheid en daardoor tot vermindering van toerekeningsvatbaarheid, is mede
afhankelijk van de persoonlijkheid, het delict en de context maar eerst en vooral van de stoornis.
