Samenvatting Antropologie & Levensbeschouwing
Periode 3
Hoofdstuk 2
Antropologie
“Antropologie is de studie van menselijke culturen, waarbij de onderzochte cultuur meestal een
andere cultuur is dan die van de antropoloog zelf. Antropologen willen graag begrijpen hoe
samenlevingen geordend zijn en hoe mensen betekenis geven aan zichzelf en de wereld om hen
heen. En dat doen ze door te proberen zo dicht mogelijk ‘in’ die cultuur te komen.” (Bakker et al.,
2020).
Holistische benadering; Die integrale aanpak gericht op samenhang tussen verschillende elementen
heet een holistische benadering. Antropologen doen dit met een reden: het dagelijks leven van
mensen is nu eenmaal niet beperkt tot een enkel domein als economie, politiek of recht; allerlei
aspecten van het leven hebben invloed op elkaar en lopen in elkaar over.
Ontwikkeling naar de mensheid door langdurig contact (bv. participerend observeren) leert
de antropoloog begrijpen en invoelen hoe anderen leven: nadruk op beleving, ervaring,
percepties, constructies: bottom-up perspectief
Unieke rol van cultuur
Vaardigheden antropoloog
Chaos ordenen en betekenis geven: interesse om te leren begrijpen waarom interpretaties
op de werkelijkheid zo verschillen.
Het onzichtbare zien: ongeschreven regels zien (het sociale weefsel in groepen), de
onderstroom bespreekbaar maken. Observeren: lichaamstaal, energie in groep, inrichting
fysieke ruimte, wie is er wel/niet aanwezig, informele netwerken.
Interne logica begrijpen: Eigen oordeel uitstellen, emic-perspectief; vanuit de mensen zelf
begrijpen en van daaruit patronen duiden over waarden, normen, relaties, processen en
structuur.
Etic perspectief: het mozaïek van microverhalen binnen macropatronen plaatsen (sociale
structuren). Van bomen (details) naar bos (het systeem).
Verandering begeleiden: helpen nieuwe betekenis zichtbaar te maken.
Antropologen willen weten wie vaak niet gehoord wordt of niet eens meer iets zegt. Op zoek
naar de verschillende perspectieven, juist ook naar de stem van de minderheid. Als je luistert
naar alle stemmen in een sociale context, heb je een veel diepgaander begrip van de sociale
werkelijkheid. Zo verbeter je de dialoog en ontstaat er een rijkere besluitvorming wat de
samenwerking verbetert, vergemakkelijkt en verduurzaamt.
Cultuur
Cultuur is …
Het geheel van veronderstellingen, opvattingen, waarden, normen en de materiële
uitdrukking ervan die in de samenleving of groep gedeeld en overgeleverd worden.
De mentale programmering = ‘de software of the mind’.
Met een ‘eigen’ cultuur vormen mensen zich een eigen identiteit en onderscheiden ze zich
van andere groepen.
Cultuur als zuurstof: “it sustains us. We live and breathe through it”
, 1. Cultuur is de context die mensen vormt zonder zich er bewust van te zijn.
2. Het bevat niet één vaste kern: het bestaat uit verschillende componenten.
3. Cultuur beïnvloedt mensen, maar mensen kunnen de cultuur zelf ook beïnvloeden.
4. Verschillende culturen kunnen met elkaar botsen maar kan ook dat mensen zaken van elkaar
overnemen of mengen.
Het ontstaan van de diverse samenleving
Globalisering: proces van wereldwijde economische, politieke en culturele integratie.
Glokalisering: lokale identiteit wordt steeds belangrijker: stad als thuisbasis, wereld als
speelveld.
Informatisering en technologisering bevordert diversiteit door context met de ‘hele’ wereld.
De communicatie wordt ook beïnvloed door de transculturaliteit. Dit houdt in dat er woorden,
digitale icoontjes en afkortingen worden overgenomen en toegepast uit andere talen.
Het ontwikkelen van een interculturele attitude is een proces dat zich zowel bewust als onbewust
afspeelt. Alle contacten zijn immers intercultureel of transcultureel te noemen.
Als je de wereld om je heen alleen maar waarneemt vanuit je eigen normen en waarden, noemen we
dat etnocentrisme. Hier neem je andere culturen ook waar vanuit de normen en waarden van jouw
cultuur.
Vanuit het etnorelativisme wordt er gesteld dar alle culturen gelijk zijn aan elkaar. Normen en
waarden krijgen namelijk alleen betekenis binnen de eigen culturele context.
Universalisme: een manier van kijken die probeert de overeenkomsten tussen culturen te
benadrukken en niet de verschillen.
Salience: mensen die opvallen omdat ze zich anders gedragen dan wat ‘normaal’ is in een bepaalde
context.
Voorbeeld: migranten en vrouwen in een werkomgeving vol met mannen.
Etnisch profileren: professionals zoals politieagenten of beveiligers die bepaalde etnische groepen
aanhouden op straat, zonder dat daar een directe aanleiding of verdenking voor is.
Diversiteit: “De verscheidenheid van mensen gevormd door aspecten als: taal, leeftijd, afkomst en
verblijfsduur, sekse, woonplaats, sociaaleconomische positie, status, unieke eigenschappen,
levensbeschouwing”
Onze samenlevingen zijn nooit homogeen geweest, migratie is van alle tijden. Migratiestromen
kleuren onze hedendaagse samenleving, 223 herkomstlanden in NL.
Vormen van migratie
Vrijwillige migratie; dit is het permanent verwisselen van vaste verblijfsplaats door huwelijk,
gezinshereniging of behoefte aan verandering.
Semivrijwillige migratie; hier migreert iemand vanwege gebrek aan werk of
toekomstperspectief, uit onvrede met de bestaande situatie in zijn land.
Onvrijwillige migratie; men wordt gedwongen om zijn eigen land te verlaten omdat er een
dreiging heerst, politiek of anderszins.
Voorbeeld: vluchtelingen en gastarbeiders
Het Verdrag van Genève; wanneer vluchteling en wanneer asielzoeker?
, Dit verdrag is een vluchtelingenverdrag wat in 1951 is ondertekend door meer dan 150 landen en
was gericht op de vluchtelingen als gevolg van de Tweede Wereldoorlog. Deze is in 1967 aangepast
door een protocol.
Een persoon die het thuisland ontvlucht en asiel aanvraagt in Nederland of België is in eerste
instantie een asielzoeker. Na onderzoek kan de status van vluchteling worden toegekend op grond
van dit verdrag. Een vreemdeling die asiel zoekt, heeft geen recht om zich te vestigen in het land van
aankomst, maar hij kan op grond van het verdrag wel beroep doen om uitgezet te worden naar zijn
land van herkomst.
In de jaren 50 kwamen er veel gastarbeiders vanuit anderen landen om hier te werken. De overheid
verwachtte dat deze arbeiders na een langere periode weer terug naar hun Moederland zou gaan,
maar dit was vaak niet het geval. Op dat moment werden de gastarbeiders immigranten. Hierna
werden de eerste aanvragen voor gezinshereniging gedaan en na de jaren 70 vond er gezinsvorming
plaats.
Kennis- en diplomamigranten: hoogopgeleide migranten of topsporters die vanwege hun
wetenschappelijke kennis of prestaties zich in Nederland konden vestigen. Hiervoor golden vaak
minder strenge regels en zij hoefden zich niet te inburgeren.
Ook studenten hebben een belangrijk aandeel geleverd in de internationale verplaatsing.
Voorbeeld: studenten die in het buitenland stage lopen, hier een bijdrage leveren, en meestal weer
teruggaan naar huis na hun stage.
Het nieuwe migratielandschap
Vroeger werd migratie gedefinieerd als het permanent verwisselen van verblijfplaats. Echter, de
nieuwe socio-economische en technologische ontwikkelingen hebben de realiteit van migratie
veranderd.
De toenemende interconnectiviteit van migranten met hun geboorteland heeft als gevolg
dat steeds meer mensen niet langer door één nationaliteit of identiteit worden gedefinieerd.
In dit geval spreken we van een transnationaliteit. Dit concept past bij migranten die in een
grote stad in Europa wonen en die dagelijks sociale contacten onderhouden met hun familie
of vrienden in een ander land. Daarnaast onderhouden ze economische contacten met hun
land van herkomst en de politieke ontwikkelingen daar.
Transmigratie: complexe patronen van meervoudige migratie. Dit betekent dat een migrant
niet alleen een transnationaal netwerk heeft, maar ook contacten in verschillende landen
behoudt en onderhoudt.
WRR (Wetenschappelijke Raad van het Regeringsbeleid) spreekt van ‘nieuwe bril’ voor
toenemende complexiteit, omdat de diversiteit van herkomst in Nederland toeneemt.
Voorbeelden emancipatiebewegingen
Feminisme
LHBTI+ beweging
Etnische zelforganisatie
Feminisme
Feminisme als ‘beweging’ streeft naar maatschappelijke veranderingen om de positie van vrouwen te
verbeteren. Feminisme als ‘strijd voor gelijkheid van mannen en vrouwen’ verzet zich tegen het
patriarchaat en seksisme.
De geschiedenis van het feminisme in de westerse samenleving kent meerdere ‘golven’: