Hersenen en gedrag
Bijeenkomst 1: introductie
Docent: Mark Kortbeek -> markkortbeek@hu.nl
Introductie op de cursus en op het biologisch perspectief. We kijken vanuit biologische processen op
het gedrag. Er is biologische psychologie en evolutionaire psychologie.
Opdrachten
- Kennisclip
- Posterpresentatie
- Tentamen: 25 mc-vragen en 5 open vragen
Goede bronnen
- Hersenstichting, blad. https://www.hersenstichting.nl/
- Psyche en brein, blad. https://www.eoswetenschap.eu/psyche-brein
- Mind and brain, scientific American, blad
Pareidolie: het herkennen van gezichten in objecten. Dit zit geprogrammeerd in ons. Waarom zijn wij
gericht op gezichten en wat is het nut?
Prosopagnosie: gezichtsblindheid. Je herkent gezichten niet -> geen persoonsherkenning, geen
emoties zien. Je herkent niemand, je bouwt geen (vertrouwens)band op, films zijn moeilijk te volgen.
Er zijn facebook pagina’s voor mensen met prosopagnosie.
Centrale vragen bij de psychologie
- Wat gebeurt er in de hersenen? En waarom? (biologische psychologie)
- Heeft het nut? (evolutionaire psychologie)
Ingesleten geautomatiseerde handelingen, zoals een appel schillen of fietsen, zijn niet zo makkelijk te
beschrijven. Waar haal je de appel vandaan, wat is een appel? Zulke dingen kan je ook niet
(makkelijk) afleren! Voorbeeld: backwards bike. Het kostte die man maanden om te leren en het kind
dagen. Dit komt omdat kinderen een grotere neuroplasticiteit hebben; ze leren sneller omdat de
hersenen sneller kunnen vervormen. Nut: baby’s en kinderen kunnen nog niks dus ze moeten het wel
leren. Dit toont aan dat er verschillende soorten geheugen zijn waardoor een apart deel voor
spieren.
Victor Mits -> verkoopt een waardeloze knikker voor €40 terwijl ze het zelf niet eens wilde. Dit is het
beïnvloeden van klantengedrag volgens de principes van Cialdini. Dit doet hij bijvoorbeeld met
wederkerigheid (gratis sticker), sympathie (moeder heeft zelfde naam), sociale bewijskracht (andere
kochten het voor meer) en schaarste (laatste 2).
Zakkenrollen -> meneer op station steelt stropdas en alles wat in zijn zakken zit.
- Hoe komt het dat we: overal gezichten in zien, we ons makkelijk laten verleiden tot
aankopen die we niet wilden, we makkelijk te beroven zijn, we soms levensgevaarlijke dingen
doen, etc.
- Waarom doen we wat we doen? War zijn overeenkomsten en verschillen in jouw gedrag en
die van een ander? Hoe kan je dit verklaren? Is jouw gedrag nog hetzelfde als dat van
gisteren of van 10 jaar geleden?
1
, - Waarin verschilt het gedrag van mensen en dieren? En van mannen en vrouwen? Kunnen we
ons in een ander verplaatsen? Waarom worden we verliefd?
Er zijn oneindig veel vragen over gedrag en oorzaken. Psychologie houdt zich hiermee bezig. Er zijn
veel verschillende stromingen met een eigen visie op gedrag en hoe je dat kan verklaren.
Voorbeelden van stromingen
- Biologisch (nature) -> genetisch, hormonaal, neuro-chemisch
- Psychoanalyse -> aangeboren seksuele en agressieve driften (nature) en opvoeding (nurture)
- Cognitieve psychologie -> aangeboren structuren zoals schema’s, perceptie en geheugen die
continu veranderen door je omgeving
- Humanisme (Maslow) -> basisbehoeften, omgeving beïnvloedt je zelfbeeld
- Behaviorisme (nurture) -> alle gedrag is aangeleerd door je omgeving door conditionering
Deze cursus richt zijn op de neuropsychologie en de neurowetenschappen. Dit is verwant aan de
biologisch en evolutionaire psychologie. We gaan op zoek naar de relatie tussen de werking van ons
brein en onze gedragingen, gewaarwordingen, gedachten, gevoelens, etc.
Er zijn 3 niveaus voor jouw kijk op gedrag
- Persoonlijk: hoe kijk je naar gedrag van jezelf en belangrijke anderen in je privéleven?
- Werk: hoe kijk je naar gedrag als professional? Naar communicatie en samenwerking met
anderen? Naar je rol als bijv. hulpverlener of docent?
- Maatschappij: wat betekent een en ander voor je kijk op maatschappelijke kwesties? Denk
aan rechtspraak, onderwijs, verzorging, etc.
Biologische psychologie
Zou waar je opgroeit uitmaken voor hoe je je ontwikkelt als persoon met al je gedachten, gevoelens
en gedragingen? Welke gedragingen zijn genetisch te verklaren en welke door omgeving?
Uitgangspunten volgens Rigter, 2014: De mens is een beschreven blad -> bij de conceptie wordt het
DNA al vastgelegd. Dit beïnvloedt de gedragsmogelijkheden van de mens. Gedrag, gedachten,
emoties en motieven hangen samen met biologische processen in het lichaam. Je gedrag kan worden
bepaald door een virus, erfelijk gen, neurotransmitters en hormonen. Je hersenen zijn belangrijk bij
het sturen van gedrag, emoties en gedachten. Zonder hersenen is er geen gedrag. Gedrag kan
begrijpelijk gemaakt worden door de evolutie.
Zijn wij ons brein? Is wat we doen onze keuze? Bestaat vrije wil? Houd je jezelf verantwoordelijk voor
alles wat je doet? En een ander? Kan een bacterie, mug, muis, aap, mens kiezen wat hij doet? Kan
iemand met een verstandelijke handicap dit? Kan een baby kiezen om te stoppen met huilen? Kan
iemand van 4, 8 of 18 dit? Kan je tegen iemand met autisme, Tourettes of ADHD zeggen om ermee te
stoppen? Ben je verantwoordelijk voor dementie of gedrag ten gevolge van een ongeluk/letsel?
We gaan er vaak vanuit dat iemand geen invloed kan uitoefenen op zijn gedrag -> bij hem zit een
draadje los. De mens wordt als machine gezien -> niet verantwoordelijk voor zijn gedrag. Soms lijkt
dit echt zo, bijv. met Parkinson en deep brain stimulation. Hij kan zijn trillingen en schudden aan- en
uitzetten. Er was eens iemand wiens geaardheid veranderde door een hersentumor. Een verlamde
vrouw kan een robotarm aansturen met haar hersenen.
In normale gevallen gaan we er juist van uit dat je je gedrag wel zelf kan bepalen en dat je er dus
verantwoordelijk voor bent. Heb je dan toch een vrije wil? In hoeverre ben je nog verantwoordelijk
als je onder invloed bent? Waarom ben je de ene keer wel en de andere keer niet verantwoordelijk
voor je gedrag? Als gedrag wordt veroorzaakt door eigenschappen van het organisme, kan iemand
dan verantwoordelijk gehouden worden voor zijn gedrag?
2
,3
, Evolutionaire psychologie
Jaloezie. Is het nuttig? Heeft het een functie? In een heteroseksuele relatie? Is de aard van jaloezie bij
mannen en vrouwen hetzelfde?
Hersenen zijn de uitkomt van een evolutionair proces. Dit betekent dat ieders geest kenmerken heeft
die iedereen heeft. Deze worden middels natuurlijke selectie doorgegeven om de kans op overleving
en voorplanting te vergroten. De universele kenmerken van de geest heten psychologische
adaptaties ofwel aanpassingen. Deze zorgen ervoor dat onze gedragsmogelijkheden gereduceerd
worden tot een beperkt aantal acties. Deze adaptaties zijn wel complex; ze bestaan uit diverse
onderdelen, zijn functioneel gespecialiseerd en talrijk, snel, automatisch en onbewust. Massive
modularity hypothesis: de geest is een verzameling van instincten aangepast om evolutionaire grote
problemen op te lossen. Bijvoorbeeld: snel en gepast reageren op een slang of op een ontrouwe
partner. In je hersenen zijn allerlei functies die wij als geheel beschouwen opgebouwd uit meerdere
deelprocessen.
Natuurlijke selectie: de best aangepaste organismen overleven en produceren meer gezonde
nakomelingen dan minder goed aangepaste soortgenoten.
Hoe onderscheid je adaptaties van eigenschappen die niet bijdragen aan overleving en voorplanting?
Ze zijn complex en bestaan uit verschillende onderdelen, ze werken automatisch en hebben een
duidelijke functie.
Seksuele selectie is een verklaring voor dat sommige dieren die niet goed zijn aangepast toch
overleven. Kenmerken die onhandig zijn worden alsnog doorgegeven omdat ze het goed doen bij het
andere geslacht. De baten wegen op tegen de kosten. Heeft meer invloed op het uiterlijk en gedrag
van mannetjes dan vrouwtjes -> seksueel dimorfisme. Dit komt door het verschil in tijd en energie die
ze in nakomelingen stoppen. Bij mensen is dit anders omdat mannen ook kieskeurig zijn en ook in het
nageslacht investeren.
Na Darwin kwam er meer inzicht in erfelijkheid (DNA, genen).
- Ethologie -> onderzoek naar de adaptieve waarde van diergedrag. War is de directe oorzaak
van gedrag? Hoe ontwikkelt gedrag? Wat is de functie voor overleving? Wat is de
geschiedenis van gedrag? Inclusive fitness: het gaat niet alleen om het individu, maar ook om
genetische verwantschap.
- Vergelijkende psychologie: gedrag van mens en dier vergelijken. Typisch voor mensen is
cumulatieve cultuur (dingen overnemen en verbeteren) en shared intentionality (samen iets
doen en bereiken).
- Cognitieve archeologie: een beeld vormen van voorouders door fossielen. Er zijn 5
belangrijke overgangen.
1. Rechtop lopen. 3 à 4 miljoen jaar geleden.
2. Gebruik handen (fijne motoriek). 2 miljoen jaar geleden.
3. Vuur maken en beheersen. Half miljoen jaar geleden.
4. Groeispurt brein. 200.000 jaar geleden.
5. Landbouw. 10.000 jaar geleden.
Kritiek op evolutionaire psychologie
- Star: alsof alles om aangeboren instincten draait
- Niet te toetsen
- Politieke agenda? Seksistisch? De denkfout hierbij is dat men denkt dat wat men in de
praktijk aantreft ook juist vindt.
4
