In dit document is een complete samenvatting van nectar biologie vwo 4 opgenomen. Hierin zijn behandeld de hoofdstukken: gedrag, soorten en populaties, ecosystemen, cel en leven, onderzoek, voorplanting, erfelijkheid en evolutie. Ook belangrijke binas tabel nummers zijn toegevoegd. De theorie is op...
Organisatieniveau’s
Organel
→ deel van een cel dat naar bouw en functie te onderscheiden is
Cel
→ kleinste ‘levende’ deel
Weefsel
→ groep cellen met dezelfde vorm en functie
Orgaan
→ deel van een organisme met speci eke bouw en functie
Organenstelsel
→ groep samenwerkende organen
Organisme
→ een levend wezen
Populatie
→ groep individuen van dezelfde soort die onderling voortplanten
Levensgemeenschap
→ populatie van verschillende soorten die samenleven
Ecosysteem
→ afgebakend gebied met organismen en biotische en abiotische factoren als complexe
zelfstandige eenheid
Biosfeer
→ leefbare laag om aarde / alle ecosystemen samen
Atmosfeer
→ laag met druk / zwaartekracht
fi
,Hoofdstuk 1 Gedrag
§1.1 Dierenwelzijn
Gedrag => alles wat dieren of mensen doen of laten
→ gedragsonderzoek (= ethologie) onderzoekt reacties van dieren in verschillende situaties
→ natuurwetenschappelijk met stappenplan
Gedrag ontstaat → reactie op inwendige of uitwendige prikkels
- Inwendige prikkel = van binnenuit (bv hormonen, honger- en dorstgevoel)
- Uitwendige prikkel = van buitenaf (bv bewegingen, geur en geluiden)
→ inwendige en uitwendige prikkels vormen motiverende factoren
→ als motivatie hoog genoeg is → drempelwaarde bereikt
Gedrag bestaat uit verschillende delen:
• Gedragseenheden (of -elementen) → verschillende aparte handelingen
• Gedragsketen (of subsystemen) → vaste volgorde gedragseenheden
• Gedragssysteem → meerdere samenhangende gedragsketens
- gedragssysteem = grote eenheden
- subsysteem = onderdeel van gedragssoort
- gedragselement = kleinste eenheden van gedrag
Onderzoekers onderzoeken de functies van gedrag
=> Overleven van individu / overleven van soort
§1.2 Gedrag bestuderen
Gedragsonderzoekers onderzoeken objectief
- Bekijken welke prikkels dier ontvangt (= input) + en welk gedrag dan optreed (= output)
- Ze zorgen dat antropomor sme geen rol speelt
=> subjectieve menselijke benadering van diergedrag
Beschrijvend onderzoek dmv ethogrammen en protocollen
• ethogram = lijst van gedragselementen
• protecollen = overzicht gedragselementen die uitgevoerd worden (tijd, hoeveelheid, volgorde)
Invloeden die gedrag oproepen zijn prikkels
- sleutelprikkels (essentiële prikkel die steeds eenzelfde gedrag oproept)
→ drempelwaarde = laag
- supernormale prikkels (versterkte sleutelprikkels die zorgen voor versterkte reacties)
→ drempelwaarde = nog lager
In gevoelige periode wordt bepaald gedrag makkelijk aangeleerd/ of moet dan worden aangeleerd
→ inprenting (= leren dat alleen kan in die gevoelige periode)
→ er zit een tijdsaspect in
§1.3 Communicatie en gedrag
Signalen = prikkels die andere soorten niet snappen)
→ ethologen gebruiken antropomorfe termen niet → wel beschrijvende termen
Rituelen = serie gedragseenheden die van tevoren vaststaan en dienen als voorbereiding als
eigenlijk gedrag)
- Bij dieren: geven van signalen die als sleutelprikkels dienen
- Ritueel gedrag dat leidt tot paringsgedrag → balts
Verschillende soorten con ictgedrag → als intern con ict
• Overspronggedrag → er is een innerlijk con ict tussen twee tegengestelde gedragssystemen
waardoor je gedrag vertoont dat niet bij de situatie past
flfi fl fl
, • Ambivalent gedrag → gedrag dat is samengesteld uit handelingen van twee of meer
gedragssystemen, om de beurt ‘wint’ een van de gedragssystemen het
• Omgericht gedrag → hierbij wordt de agressie gericht op iets anders dan de oorspronkelijke
persoon/soortgenoot waar iets of iemand boos op was
Misverstanden in communicatie wanneer zender onjuist signaal geeft/ ontvanger verkeerd
interpreteert → kan fout gaan door ruis, zintuigen en hersencentra
§1.4 Aangeboren of aangeleerd
Gedrag kan aangeboren of aangeleerd zijn:
- Aangeboren gedrag = is vanaf geboorte aanwezig → niet leren
- Aangeleerd gedrag = is niet aangeboren → ontwikkelt door leerproces
Aangeleerd gedrag:
- gewenning = aangeleerd gedrag → je leert niet meer te reageren op een bepaalde prikkel
- imitatie = dieren leren gedrag van soortgenoten na te bootsen
- inprenting = leren dat alleen kan in die gevoelige periode → er zit een tijdsaspect in
- associatief leren = leren door het verband leggen tussen twee verschillende prikkels
• trial-and-error gedrag (proefondervindelijk leren)
• conditionering (= koppelen van prikkels aan gedrag waar 1 vd elementen kunstmatig is)
1. Klassieke => onnatuurlijke prikkel aan natuurlijk gedrag
2. Operante => onnatuurlijke prikkel aan onnatuurlijk gedrag (dresseren)
→ mbv stra en en belonen
Ook bestaat:
• sociaal gedrag (leren door te spelen → leren omgaan met groepsgenoten)
→ sociaal onaangepaste dieren → sociale problemen (met bv voortplanting, verzorging etc)
→ sociale dieren → vaak een rangorde tussen soortgenoten → leider = hoogste hiërarchische
niveau (rangorde zorgt dat gevechten niet nodig zijn
• inzichtelijk leren (leerervaringen combineren)
§1.5 Gedrag van primaten
Cultuur = individuen binnen een groep vertonen vergelijkbaar gedrag door imiteren
→ overdracht van regels, normen, waarden, activiteiten en gewoonten van ouders op kinderen
→ twee voorwaarden nodig:
1. Individuen moeten kunnen imiteren
2. Leven in groepen
Eerste bedenker: inzicht nodig → leren door verbanden tussen gebeurtenissen en situaties
→ dieren bezitten ook inlevingsvermogen → zorgt dat mensen en dieren samen kunnen werken
en dat ze sociaal gedrag vertonen
ff
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper asamenvattingen. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €7,99. Je zit daarna nergens aan vast.
