AYA AHLALOUCH
GESCHIEDENIS SAMENVATTING
SAMENVATTING VAN ALLE EXAMENSTOF
EEN SAMENVATTING VAN ALLE STOF VOOR HET PILOT-EXAMEN GESCHIEDENIS.
EEN CONCRETE UITWERKING VAN DE KENMERKENDE ASPECTEN VAN TIJDVAK 5 (ONTDEKKERS EN HERVORMERS) TOT
EN MET DIE VAN TIJDVAK 10 (TELEVISIE EN COMPUTERS). TOT EN MET PAGINA 30
EN EEN CONCRETE UITWERKING VAN DE HISTORISCHE CONTEXTEN BRITSE RIJK, DUITSE RIJK EN NEDERLAND.
DE CONTEXTEN BESTAAN UIT VEEL PAGINAS, MAAR DE STOF UIT DE CONTEXTEN IS AL VEEL UITGEWERKT IN DE
TIJDVAKKEN SAMENVATTING (HEEL VEEL IS DUS DUBBEL). PAGINA 31-52.
HEEL VEEL SUCCES MET LEREN EN MET HET EXAMEN!
1
, SAMENVATTING GESCHIEDENIS/HAVO 5/ALLE EXAMENSTOF/AYA AHLALOUCH
TIJDVAK 5 - TIJD VAN ONTDEKKERS EN HERVORMERS - VROEGMODERNE TIJD
OVERZEESE EXPANSIE
HUMANISME EN RENAISSANCE
PROTESTANTSE REFORMATIE
NEDERLANDSE OPSTAND
HUMANISME EN RENAISSANCE
Nadat het West-Romeinse Rijk was gevallen, viel het leger weg, de veiligheid viel dus ook
weg, handel viel weg en daardoor had men geen voedsel → dus iedereen ging naar het
platteland en werd autarkisch. In de late middeleeuwen verhuisden steeds meer
mensen terug naar de steden, hier kwamen ze in contact met de overblijfselen van de
Grieken en de Romeinen. Er kwam een nieuwe belangstelling voor de Grieken en
Romeinen zowel in de kunst als in de wetenschap. Mensen grepen terug naar de
klassieke oudheid in de kunst, men kreeg steeds meer bewondering voor de grieken en
de romeinen en er ontstond een streven om van alles te onderzoeken en opnieuw de
klassieke oudheid te beleven. Deze nieuwe belangstelling voor de klassieke oudheid
noemen we de renaissance. Ook de wetenschap van de Grieken en Romeinen kwam
terug, en hieruit ontstond een nieuwe belangstelling voor de mens: het humanisme.
In de middeleeuwen was het namelijk zo dat alles draaide om de kerk en om god. Dat
betekende dat men zelf er niet toe deed, tijdens de renaissance veranderde dit dus.
Men ging van Memento Mori (gedenk te sterven) naar Carpe Diem (pluk de dag).
Ook in de kunst zien we dit terug: er worden in de vroegmoderne tijd steeds meer
mensen afgebeeld in kunstwerken, zo ontstaan ook zelfportretten.
OVERZEESE EXPANSIE
Doordat men niet meer alles aannam van de Christelijke kerk kwam ook een nieuwe
belangstelling voor geografie naar voren. Mensen wilden nieuwe handelsroutes
ontdekken. Ook dacht iedereen in de middeleeuwen dat de aarde plat was, maar daar
kwamen nu ook twijfels over.
De eerste ontdekkingsreizen werden gevoerd door de Portugezen. Bartholomeus Diaz
voerde bijvoorbeeld om de zuidpunt van Afrika heen om zo Indië (het huidige Azië) te
bereiken. Hiervoor was een overzeese route naar Indië nog niet ontdekt.
Na afloop van de Spaanse reconquista (herovering van Spanje op de moslims) gingen
ook de Spanjaarden op ontdekkingsreis. Zo stuurde de nieuwe koningin Isabella van
Castilië, Christopher Columbus erop uit om te bewijzen dat de aarde plat was. Hij zou
namelijk vanuit Spanje, richting het westen, naar Indië varen. *Iedereen vond hem een
sukkel omdat het algemeen bekend was dat de aarde plat was* → uiteindelijk bereikt
Columbus land dus denkt hij dat hij in Indië is en bewijst daarmee dat de aarde toch
rond is.
2
, SAMENVATTING GESCHIEDENIS/HAVO 5/ALLE EXAMENSTOF/AYA AHLALOUCH
PROTESTANTSE REFORMATIE
Ondertussen in Europa deed zich op gebied van geloof iets anders voor: Er kwam steeds
meer kritiek op de kerk. Een aantal kritiekpunten waren: De paus had te veel wereldlijke
macht, de priesters hadden nauwelijks opleiding gevolgd, geestelijken woonden in luxe.
Maar de belangrijkste kritiekpunten waren: Heiligenbeelden in de kerk waren in strijd
met wat in de Bijbel stond, de Bijbel bestond niet in volkstaal maar alleen in het Latijn
(minder toegankelijkheid), en aflatenhandel was kritiek op. Al die
kritiekpunten en meer heeft Maarten Luther verwerkt in zijn 95-stellingen, zijn doel
hiermee was om de kerk te hervormen, niet om uit de christelijke kerk te stappen.
Reactie kerk → very boos → Luther werd opgeroepen voor de Rijksdag in Worms. Hier
moest hij toegeven dat hij fout zat, en anders werd hij in de ban gedaan. Dat laatste
gebeurde. Luther werd dus uit de kerk gezet en had dus automatisch geen toegang
meer tot de hemel. → Samen met zijn volgelingen richtte hij zijn eigen kerk op →
Lutheranisme. Dit viel onder het protestantisme
Johannes Calvijn → ging door humanisme kritisch bronnen onderzoeken. → Kwam tot
verschillende opvattingen die in strijd waren met het Lutheranisme en ook hij richtte
zijn eigen kerk op: Het Calvinisme.
Calvinisme Lutheranisme
Predestinatieleer x
x Altijd vorst gehoorzamen.
Gevolgen → veel vorsten gingen over op het protestantisme (vanuit geloofsovertuiging,
maar ook economische motieven omdat de kerkelijke bezittingen dan in handen
kwamen van de staat. Ook politieke motieven, want de vorst zou meer macht hebben
als niemand in de katholieke kerk geloofde want dan had de paus dus geen macht over
de mensen en had de vorst automatisch meer macht).
Ook de contrareformatie kwam op → Hervorming van de katholieke kerk van
binnenuit (strengere inquisitie bijvoorbeeld). Het doel was om mensen binnen het
katholicisme te houden.
In het Heilig Roomse Rijk (nu Duitsland) ontstonden godsdienstoorlogen → de
overheerser Karel V was zwaar katholiek en vocht tegen protestantse vorsten. In 1555
eindigde dit in de Godsdienstvrede van Ausburg. → Cuius regio, eius religio (wiens
gebied, diens gebed). → De vorst mocht bepalen welk geloof in het gebied gevestigd zou
worden. → Als je protestants was kon je dus verhuizen naar een protestants gebied en
vice versa.
3
, SAMENVATTING GESCHIEDENIS/HAVO 5/ALLE EXAMENSTOF/AYA AHLALOUCH
NEDERLANDSE OPSTAND
Nederland was voor 1515 een geheel van zelfstandige gewesten die allemaal eigen
privileges hadden. In 1515 kreeg Karel V van Habsburg, Nederland bij zijn rijk
toegevoegd → hij voerde centralisatie in → land besturen vanuit 1 punt. Dit deed hij
door middel van: 1) Een hoofdstad 2) Een landvoogd (plaatsvervanger vorst in het land)
en een stadhouder (plaatsvervanger vorst per gewest) en 3) De collaterale raden
(bestaande uit de Raad van Financiën, waar belastingen werden geregeld, de Raad
van State, waar advies werd gegeven door edelen aan de vorst, en de Geheime raad,
waar wetten werden gemaakt). 4) uniformering → overal moesten dezelfde wetten
gelden, bijvoorbeeld het ketterplakkaat → deze zei dat alle ketters (ongelovigen)
vervolgd mochten worden, was natuurlijk een reactie op de reformatie.
De bevolking vond deze centralisatiepolitiek natuurlijk niet chill, want ze verloren
daarmee hun eigen privileges. Daarnaast was het voor ketters ook niet fijn (want
werden gewoon vermoord). Op een gegeven moment volgde Filips II zijn vader op, en hij
verhuisde vervolgens definitief naar Spanje.
De kritiekpunten leidden tot het Smeekschrift der Edelen. → Hierin smeekten de
edelen met name of de landvoogdes (Margaretha van Parma) wilde stoppen met
kettervervolging, en of ze wilde luisteren naar de adviezen van de adel.
Margaretha: ´Ik kan niets toezeggen, maar totdat ik antwoord krijg van Filips, zal ik stoppen
met protestantenvervolgingeń → protestanten konden nu bovengronds komen → ze
organiseerden Hagenpreken → die hagenpreken leidden tot de Beeldenstorm (het
ontdoen van heiligenbeelden in de katholieke kerken omdat zij vonden dat heiligen niet
afgebeeld mochten worden). → Filips reactie → SUPER BOOS → stuurt Hertog van Alva.
Alva voert raad van Beroerten in (daders beeldenstorm straffen) → daders
beeldenstorm vluchten (Ook WvO). WvO verzamelt leger → valt aan in 1568 → 80-jarige
oorlog.
1576 → schatkist Filips II leeg → soldaten no money → soldaten gaan plunderen en
muiten (noemen we de Spaanse Furie) → gewesten vinden dit niet kunnen en stellen in
de Pacificatie van Gent vast dat zij (samen, dus niet alleen opstandige noordelijke
gewesten) tegen de Spaanse soldaten zouden vechten. Hierin spreken zij ook
gewetensvrijheid af.
De calvinistische noordelijke gewesten hielden zich niet aan afspraak van
gewetensvrijheid → katholieken sloten zich aan bij Spanje in de Unie van Atrecht want
katholicisme werd niet geaccepteerd. → reactie: Unie van Utrecht.
1584 → Willem van Oranje vermoord → geen legerleider/leider Nederlanden dus. → Op
zoek naar nieuwe vorst (want als bijvoorbeeld de graaf van Anjou de nieuwe vorst werd,
dan zouden de gewesten meer militaire kracht hebben) (beetje raar tho want de hele
reden van de opstand was de centralisatie van de koning). → Vorsten weigerden → de
Unie van Utrecht ging verder als een zelfstandige republiek: De Republiek der zeven
verenigde Nederlanden. (1588)
4
