Dit is een samenvatting van de tweede historische context, 'Verlichting ()'. Ik heb door deze samenvatting te leren een goed cijfer gehaald voor mijn toets. Deze samenvatting is perfect voor het leren voor zowel het schoolexamen als het centraal examen.
Deze samenvatting is gebaseerd op het les...
Verlichting (1650-1900)
2.1 Verlichte ideeën over een betere samenleving
Kenmerkende aspecten
- Het streven van vorsten naar absolute macht
- De wetenschappelijke revolutie
- Rationeel optimisme en een ‘verlicht denken’ dat werd toegepast op alle
terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale
verhoudingen
- Voortbestaan van het ancien régime met pogingen om het vorstelijk bestuur
een eigentijdse verlichte vorm te geven (verlicht absolutisme)
Vooruitgang van de wetenschap
17e eeuw: wetenschap vooruit met grote sprongen
Deze vooruitgang kwam door een aantal ontwikkelingen uit het begin van de Vroegmoderne
Tijd
Humanisten: spoorden Griekse en Romeinse werken op en gaven het uit en voorzagen het
van commentaar
→ Stimuleerden een nieuwe wetenschappelijke belangstelling
Hernieuwde belangstelling voor klassieke cultuur → nieuw mens- en wereldbeeld van de
renaissance
→ God en het hiernamaals staan niet langer centraal → het ging om het individu en het
leven op aarde
Ook de ontdekkingsreizen dragen mee aan de wetenschappelijke vooruitgang
Europese expansie → handelscontacten over de hele wereld
→ Europeanen krijgen kennis over de wereld en verschillende culturen
→ Beïnvloedde de manier waarop zij naar zichzelf en hun plaats in de wereld keken
→ Vooruitgang ambachtelijke techniek (bijv. de aanleg van verdedigingslinies,
vestingwerken: wiskundige en natuurkundige inzichten) → wetenschappelijke bloei
Rationalisme
17e eeuw: vooruitgang wetenschap in stroomversnelling
→ Wetenschappelijke revolutie
- Geleerden deden niet alleen onderzoek, maar dachten ook na over hoe men dat
moest doen
- Rationalisme en Empirisme
René Descartes: grondlegger rationalisme
- Betwijfelde of de mens met zintuiglijke waarneming de natuur en de wereld kon
begrijpen (waarnemingen waren subjectief, dus onjuist)
- Men moet vanuit aangeboren zekere ideeën, via logisch en intuïtief redeneren tot
kennis komen (ratio staat voorop)
,John Locke: empirisme
- Oneens met Descartes, zintuiglijke waarneming is wel nuttig
- Door veel waarnemingen te combineren ontstaat er betrouwbare kennis en komt met
tot inzichten
Natuurwetten en God
In de praktijk: rationalisme en empirisme moeilijk te scheiden
Isaac Newton: onderzoeksmethode die experimenten en logica combineert
- Begin onderzoek met waarnemingen → waarnemingen worden in wiskundige termen
beschreven → er wordt een mogelijke oorzaak voor het verschijnsel bedacht → de
oorzaak wordt met proefmetingen gecontroleerd
- Wet van zwaartekracht
Kerkelijke gezaghebbers zijn niet blij met de natuurwetten
- Zo’n wereldbeeld heeft geen ruimte voor God
- Een wereld die door rede en waarneming kon worden verklaard maakte gegevens uit
de Bijbel onverklaarbaar of misschien wel aantoonbaar onjuist
- De rol en de functie van de Kerk zou ter discussie gesteld kunnen worden
Veel wetenschappers en filosofen: beweren dat ze God niet in diskrediet willen brengen,
maar juist grootsheid willen benadrukken
- God had de natuurwetten bij de schepping ingesteld
→ sindsdien functioneert het heelal zelfstandig
→ Godsdiensten werden door steeds meer mensen gezien als een persoonlijke
aangelegenheid
- God alleen op de achtergrond, bemoeit zich niet met individu → vorsten hoeven niet
te waken over het geweten van onderdanen
→ Vorsten hadden niet meer veel invloed op de religieuze keuzes van onderdanen
Rationeel optimisme
Prestaties wetenschap en techniek → vertrouwen in menselijk verstand groeit
- De geschiedenis van de mensheid was er een van gestage vooruitgang, werd
onderbroken door periodes van terugvallen (oorlog, natuurramp enz.)
- De mens ontwikkelde zich, leerde de natuur te beheersen
Verlichte denkers: methoden uit natuurwetenschappen kunnen gebruik worden bij de
bestudering van de samenleving (was volgens hen ook onderworpen aan natuurwetten)
→ Hoopten door patronen te ontdekken te kunnen bepalen wat de beste inrichting van de
samenleving was
Rationeel optimisme: met het verstand kon de mens alle maatschappelijke, economische
en politieke problemen oplossen
→ Kritische houding tegenover bestaande gezagsverhoudingen en religieuze praktijken
- Op traditie en geloof gebaseerde machtsaanspraken (koningen, geestelijken etc.)
werden in twijfel getrokken
, Opvoeding en grenzen aan de rede
Verlichte denkers: opvoeding en goed onderwijs zijn van groot belang
→ Kinderen moeten worden opgevoed tot redelijke denkers
- Rationeel denkende personen kunnen doorzien wat voor hen en voor de
maatschappij de beste keuzes waren
Verlichte denkers: hechten veel waarde aan de verspreiding van wetenschappelijke kennis
en verlichte ideeën over de inrichting van de samenleving
Niet alleen optimisme → sommige verlichte denkers zetten vraagtekens bij de reikwijdte van
het menselijke verstand
- Immanuel Kant: de mens kan geen objectieve kennis van de werkelijkheid hebben
- Onze zintuiglijke waarneming wordt gestuurd door de begrippen waarmee ons
verstand de dingen ordent en uitlegt
- Soms moet men iets doen voor het moreel
- Was wel een verlicht denker (‘Durf je verstand te gebruiken’)
Locke en Montesquieu
Natuurlijke rechten (de rechten die mensen vanaf hun geboorte hebben, los van de wetten
van de overheid) speelden een belangrijke rol in de nieuwe ideeën over de samenleving
John Locke: de voornaamste natuurlijke rechten zijn recht op leven, vrijheid, eigendom
- Mensen kunnen om hun leven en eigendommen te beschermen vrijwillig een
politieke gemeenschap (staat) vormen
- In zo’n gemeenschap: de meerderheid neemt te beslissingen, iedereen houdt zich
daaraan
- Kan ervoor kiezen de macht af te staan (volksvertegenwoordiging, vorst)
- Wanneer zij zich niet aan de afspraken houden, mag het volk hen afzetten en
vervangen
Sociaal contract: de afspraak om gezamenlijk een politieke gemeenschap te vormen
- Fictieve en stilzwijgende overeenkomst tussen inwoners, die voortkomt uit het besef
dat het voor iedereen beter is een deel van de eigen vrijheid in te leveren in ruil voor
bescherming van leven en eigendommen
Montesquieu: voorstander van monarchie, om machtsmisbruik te voorkomen moest de
macht van de koning in evenwicht staan met andere instanties
→ Machtenscheiding/trias politica: uitvoerende, wetgevende en rechterlijke macht
Het sociaal contract volgens Rousseau
Jean-Jacques Rousseau: ging verder dan andere verlichte denkers
Andere politieke denkers dachten aan de bourgeoisie als het ging om vrijheid en inspraak,
Rousseau dacht aan de hele bevolking
Het ‘gewone’ volk was volgens hem onbedorven en van nature geneigd tot het goed, het
volk verwoord het best de algemene wil: het gemeenschappelijke belang
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper marinroodzant. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,99. Je zit daarna nergens aan vast.
