1 – Het belang van menselijke relaties – Dijkstra, P.
1.1 De need to belong
Mensen hebben van nature een sterke ‘need to belong’, oftewel een sterke behoefte om ‘erbij te
horen’. Deze behoefte is te verklaren vanuit de evolutionaire sociale psychologie, de tak van de
sociale psychologie die menselijk gedrag verklaart uit de functie die het heeft of had voor het
overleven van de menselijke soort.
Samenwerken aan een taak levert, in zijn algemeenheid, meer op dan als mensen alleen werken,
zeker onder moeilijke omstandigheden. Mensen kunnen elkaar aanmoedigen, motiveren en
inspireren.
Vanuit de evolutionaire psychologie kan worden gesteld dat sociale contacten en relaties bijdroegen
aan het overleven van de menselijke soort om, in ieder geval, de volgende drie belangrijke redenen:
1. Ze zorgen voor sociale steun
2. Ze maken samenwerking bij belangrijke taken
3. Ze maken voortplanting mogelijk
Mensen zijn met elkaar verbonden via allerlei psychologische en emotionele ‘bindmiddelen’, zoals
gevoelens van empathie, verliefdheid en vriendschap.
Mensen hoeven in ten opzichte van vroeger niet meer bang te zijn dat ze niet overleven. Dit
betekent niet dat mensen anderen niet meer nodig hebben.
Sociale contacten en relaties zijn tegenwoordig nog steeds van groot belang voor de lichamelijke en
psychische gezondheid. Een van de belangrijkste redenen is dat sociale contacten en relaties een
buffer vormen tegen stress: contacten en relaties met anderen zorgen ervoor dat stress minder vat
op mensen heeft. Met andere over je problemen kunnen praten zorgt ervoor dat mensen hun
problemen kunnen relativeren of oplossen.
De verschillende oorzaken van stress zijn:
- De snelle manier waarop onze maatschappij werkt
- De hogere eisen die er aan mensen worden gesteld
- Economische recessies (bijv. geld)
Relaties kunnen een buffer tegen stress zijn. Maar niet elke relatie is even stress reducerend. Sterker
nog, relaties en contacten die niet goed lopen kunnen veel stress met zich meebrengen.
Kortom, misschien hebben mensen tegenwoordig niet zozeer meer anderen nodig voor de
bevrediging van primaire behoeften als honger, dorst en de bescherming tegen gevaren, maar wel
voor hun psychische en ook lichamelijke welzijn.
1.1.1 Sociale steun als overlevingsmechanisme
In het kader van sociale relaties wordt ook wel gesproken van sociaal kapitaal. Sociaal kapitaal zijn
de bronnen waartoe mensen via hun relaties met anderen toegang tot hebben. Sociale steun is daar
een van en kan vier vormen aannemen
, 1. Emotionele steun
2. Informationele steun
3. Instrumentele steun
4. Waarderende steun
Sociale steun kan openlijk plaatsvinden maar ook onzichtbaar. Openlijke steun houdt in dat zowel
degene die helpt als degene die wordt geholpen, zich realiseert dat er steun plaatsvindt. Onzichtbare
steun wil zeggen dat er steun is zonder dat de ontvanger het doorheeft.
Alleen het idee van steun in geval van nood kan zorgen voor minder stress. Het idee dat er mensen
zijn op wie men kan terugvallen en die kunnen helpen als dat nodig is, doet mensen zelfs beter
presteren.
Sociale steun is vooral belangrijk in tijden van onzekerheid,
tegenslag en stress. Niet alleen gebeurtenissen die als
negatief worden ervaren maar ook gebeurtenissen die als
positief worden ervaren kunnen stressvol zijn. Elke
verandering kan voor stress zorgen. Naast de ernst van een
gebeurtenis is ook de frequentie van belang.
Hoe meer levensgebeurtenissen mensen in korte tijd
meemaken, hoe groter de kans is dat ze stress ervaren en
(ernstig) ziek worden. Hoe ernstig mensen getroffen
worden door stress, hangt ook af van hun coping stijl. In
het algemeen:
→ Hoe meer ingrijpende levensgebeurtenissen mensen meemaken, hoe slechter hun
gezondheid is.
→ Hoe meer sociale steun mensen ervaren, hoe minder vatbaar ze zijn voor de negatieve
invloed van ingrijpende levensgebeurtenissen.
Een andere term voor het helpen is prosociaal gedrag of altruïsme. Er zijn verschillende redenen
waarom mensen dit soort gedrag kunnen vertonen.
1. Mensen delen een genetische band
2. Het verbetert de eigen reputatie
3. Mensen voelen empathie voor de ander
4. Mensen zijn gemotiveerd om onlustgevoelens te verminderen
5. Mensen zijn gemotiveerd om zich goed te voelen
6. Mensen ervaren plichtsbesef
7. Mensen streven naar wederkerigheid
Empathie stimuleert hulp gedrag. Empathie is deels een
bewuste en een deels onbewuste aangelegenheid. Het
stimuleert de betrokkenheid bij anderen.
1.1.2 Samenwerking als overlevingsmechanisme
Sociale contacten en relaties maken samenwerking mogelijk.
Gezamenlijk bereik je meer dan alleen. Samenwerken kan in een kleine groep en in een grote groep
,plaatsvinden. Om samen te werken moeten mensen het idee hebben dat ze baat hebben bij de
samenwerking. Om samen te werken zal er, met andere woorden, sprake moeten zijn van positieve
interdependentie. Er bestaat ook negatieve interdependentie.
Groepsdoelen motiveren en scheppen eenheid, ze versterken de cohesie in een groep. Om goed te
blijven samenwerken is het belangrijk dat groepsleden het idee hebben rechtvaardig te worden
behandeld. Ze moeten het gevoel hebben dat iedereen ongeveer evenveel voordeel heeft bij de
groep.
Als het eigen belang en het collectief belang tegenover elkaar staan kan er sprake zijn van een
sociaal dilemma. Kenmerkend voor een sociaal dilemma is dat de keus voor het individuele belang
het individu op korte termijn altijd het meeste oplevert, maar als iedereen kiest voor het individuele
belang, is dat op lange termijn schadelijk voor het collectief belang.
Sociale normen zijn gedragsregels waarvan de meeste groepsleden op de hoogte zijn en die
aangeven wat er van groepsleden wordt verwacht. Sociale normen vormen een leidraad voor het
gedrag van groepsleden.
Er kan onderscheid worden gemaakt tussen descriptieve en injunctieve normen. Descriptieve
normen geven aan wat mensen denken dat andere mensen in een bepaalde situatie den of wat ze
andere mensen zien doen. Injunctieve normen geven aan wat door de groep als gewenst en
ongewenst wordt beschouwd.
1.1.3 Voortplanting als drijfveer
De drang om zich voort te planten zorgt ervoor dat mensen elkaar opzoeken, seks met elkaar
hebben, verliefd op elkaar worden, samen kinderen krijgen en voor deze kinderen zorgen. De
meeste mensen leven onbewust nog steeds hun voorplantingsdrang na, maar stellen daaraan wel
beperkingen.
1.2 Sociale netwerken
Het sociaal netwerk is het geheel van mensen met wie rechtstreeks min of meer duurzame banden
worden onderhouden voor de vervulling van dagelijkse behoeften, zoals de behoefte aan steun,
ontspanning en het gevoel ergens bij te horen.
De ene persoon heeft genoeg aan een klein aantal goede vrienden, de ander voelt zich pas prettig
als hij veel vrienden en kennissen heeft.
→ Steungroep
→ Sympathie groep
→ Weak ties
, Op zeker moment kan de behoefte aan professionele
hulpverlening ontstaan: mensen kunnen problemen zelf
niet meer aan en ook hun sociale netwerk kan hen daar niet
voldoende bij helpen.
1.2.1 Eenzaamheid
Eenzaamheid is een subjectieve ervaring. Eenzaamheid valt
dan ook het beste te definiëren als de discrepantie die
mensen ervaren tussen het aantal gewenste sociale
contacten en et daadwerkelijk aantal sociale contacten dat
men heeft.
- Sociale eenzaamheid
- Emotionele eenzaamheid
1.2.2 Aantasting van de zelfwaardering
Sociometerhypothese geeft aan hoe sterk het gevoel dat mensen over zichzelf hebben, is verweven
met hun positie in een groep en de kwaliteit van hun relaties met anderen.
Belangrijk begrippen:
Need to belong Onzichtbare steun Injunctieve normen
Evolutionaire sociale Prosociaal gedrag / altruïsme Sociaal netwerk
psychologie Empathie Eenzaamheid
Bindmiddelen Positieve interdependentie Sociale eenzaamheid
Stress Negatieve interdependentie Emotionele eenzaamheid
Relativeren Sociaal dilemma Sociale identiteit
Sociaal kapitaal Sociale normen Uitsluiting
Openlijke steun Descriptieve normen
2 – Functies van groepen en groepsontwikkeling – Alblas, G. & Vos, W.
2.1 Waarom leven mensen in groepen?
Er zijn verschillende verklaringen voor het leven in groepsverband: een evolutionair-biologische
verklaring, een psychologische verklaring, een culturele en een cognitieve verklaring.
2.1.1 Evolutionaire en biologische verklaring
