Samenvatting Burgerlijk recht 3
Week 1
Hoofdstuk 1 Inleiding
1. Afwentelingsmechanismen
Los van zuivere voorzorgsmaatregelen zoals een al dan niet geheime spaarrekening, zijn in der loop
der tijden vier mechanismen ontstaan waardoor benadeelden hun schade geheel of gedeeltelijk op
anderen kunnen afwentelen.
1. Sociale zekerheid
2. Particuliere verzekering
3. Fondsen
4. Aansprakelijkheidsrecht
2. Kenmerken en onderlinge verhouding
o De sociale zekerheid is een publiekrechtelijk geregelde vorm van collectieve solidariteit.
Kenmerkend voor sociale zekerheid is dat zij een bepaald bestaansminimum beoogt te
garanderen. Het doel is dus niet om iemand die door een ongeval blijvend arbeidsongeschikt
is geworden volledig te compenseren voor zijn gelede schade, maar om ervoor te zorgen dat
hij in zijn basisbehoeften kan voorzien.
Er zijn verschillende consequenties van deze doelstelling:
o Het slachtoffer heeft ook aanspraak indien hij zelf de schuld heeft aan zijn ongeval en
indien de schade door natuurgeweld is veroorzaakt.
o De sociale zekerheid verschaft geen compensatie aan mensen voor hun emotionele
leed door middel van toekenning van smartengeld.
o Door middel van een particuliere verzekering kunnen mensen zich verzekeren tegen onheil.
Bijvoorbeeld ziektekostenverzekering. In dit verband moet worden onderscheiden tussen
schadeverzekeringen en sommenverzekeringen.
Schadeverzekering (art. 7:944 BW) = het risico op bepaalde schadeposten is voor een zekere omvang
verzekerd.
Sommenverzekering (art. 7:964 BW) = Er is geen relatie tussen de schade en de uitkering, er wordt
een van tevoren afgesproken bedrag uitgekeerd, ongeacht de schade.
o In bepaalde gevallen heeft de overheid een fonds opgericht om slachtoffers gedeeltelijk te
compenseren voor het hen overkomen leed. Het gaat dan om situaties wanneer het
aansprakelijkheidsrecht niet gebruikt kan worden omdat er geen aansprakelijkheid is of omdat
de aansprakelijke onvindbaar of insolvent is.
o Het aansprakelijkheidsrecht stelt het slachtoffer in staat om, indien aan bepaalde
voorwaarden is voldaan, zijn schade af te wentelen op de veroorzaker daarvan, waardoor de
schade in principe verplaatst wordt van de benadeelde naar de aansprakelijke. Het doel van
het aansprakelijkheidsrecht is om het slachtoffer volledig te compenseren.
o Voordeelstoerekening (art. 6:100 BW): Als een gebeurtenis voor de benadeelde
naast de schade tevens veel voordeel oplevert, moet hier bij de vaststelling van de
schade rekening mee gehouden worden
o Subrogatie (art. 7:963 BW): De verzekeraar neemt als het ware de schade van de
verzekerde over en dit heet subrogatie.
, 3. Bronnen van verbintenissen en samenloop
Een verplichting tot betaling van schadevergoeding kan uit verschillende bronnen voortvloeien. De
vijf bronnen van verbintenissen die naar burgerlijk recht worden onderscheiden, zijn:
o Zaakwaarneming (art. 6:198 BW)
o Onverschuldigde betaling (art. 6:203 e.v. BW)
o Ongerechtvaardigde verrijking (art. 6:212 BW)
o Overeenkomst (art. 6:74 BW)
o Onrechtmatige daad (titel 6.3) de enige die we behandelen bij dit vak
Beginsel van cumulatie: er kan aan de voorwaarden van meerdere rechtsgronden zijn voldaan, dan
mag de benadeelde kiezen welke hij wil.
4. Onrechtmatigde daad: persoonlijke en kwalitatieve aansprakelijkheid en vestigings-en
omvangsfase
4.1. Algemeen
Afd. 6.3.1. en 6.3.2. bevatten diverse grondslagen voor aansprakelijkheid:
o Onrechtmatige daad (art. 6:162 BW)
o Groepsaansprakelijkheid (art. 6:166 BW)
o Aansprakelijkheid voor kinderen (art. 6:169 BW)
o Aansprakelijkheid voor ondergeschikten (art. 6:170 BW)
o Aansprakelijkheid voor niet-ondergeschikten (art. 6:171 en 6:172 BW)
o Aansprakelijkheid voor gebrekkige roerende zaken (art. 6:173 BW)
o Aansprakelijkheid voor een gebrekkige opstal (art. 6:174 BW)
o Aansprakelijkheid voor gevaarlijke stoffen (art. 6:175-178 BW)
o Aansprakelijkheid voor dieren (art. 6:179 BW)
Hoewel in bepaalde gevallen de bovenstaande regeling naar elkaar verwijzen, vormen zij elk voor
zich een afzonderlijke grondslag voor aansprakelijkheid.
4.2. Persoonlijke en kwalitatieve aansprakelijkheid
Onderscheiden wordt tussen persoonlijke en kwalitatieve aansprakelijkheid.
o Persoonlijke aansprakelijkheid (schuldaansprakelijkheid): je kunt aansprakelijk zijn in
eigen persoon omdat je zelf de schade hebt veroorzaakt.
o Kwalitatieve aansprakelijkheid (risicoaansprakelijkheid): Je kunt aansprakelijk zijn in een
bepaalde hoedanigheid/kwaliteit omdat je in moet staan voor:
o (Het gedrag van) personen waar je tot in bepaalde betrekking staat (als ouder, voogd
of werkgever)
o (De veilige toestand of werking van) zaken waarvan je eigenaar, bezitter, beheerder,
producent of gebruiker bent.
Kwalitatieve aansprakelijkheid kan tot gevolg hebben dat iemand aansprakelijk is, terwijl hij part
noch deel heeft aan het ontstaan daarvan. De term hiervoor is risicoaansprakelijkheid.
4.3. Vestigings- en omvangsfase
Indien voldaan is aan de vereisten van een bepaalde grondslag voor aansprakelijkheid is de
aansprakelijkheid gevestigd.
Vestigingsfase: de fase waarin onderzocht wordt of er een grondslag is voor aansprakelijkheid, zodat
de aansprakelijkheid gevestigd kan worden.
,Omvangsfase: de fase waarin vastgesteld wordt dat de aansprakelijke de schade in volle omvang
dient te vergoeden.
5. Verbod en aansprakelijkheid voor rechtmatige daad
In geval van een dreigende onrechtmatige daad of herhaling van een onrechtmatige daad kan degene
wiens belang dreigt te worden aangetast een verbod bij de rechter vorderen (art. 3:296 BW).
Voor een verbodsactie is vereist dat:
a. Er sprake is van een reële dreiging,
b. De eiser belang heeft bij een verbod, en
c. Dat het verbod voldoende is bepaald.
Nodig is dus niet dat er reeds onrechtmatig is gehandeld, dat de schuld wordt aangetoond en dat er
schade is geleden. Een verbodsactie heeft alleen zin als het kwaad nog niet is geschied.
Het is niet ondenkbaar dat een gedraging vanuit maatschappelijk oogpunt zeer wenselijk of zelfs
noodzakelijk is, maar schade toebrengt aan een beperkte groep mensen. Een verbod zou strijdig zijn
met het algemeen belang, maar het toestaan van de gedraging zonder meer zou betekenen dat de
belangen van enkele individuen worden opgeofferd ten behoeve van de meerderheid. De oplossing
bestaat uit het toestaan van de gedraging met de verplichting benadeelden te compenseren. Deze
compensatie hoeft niet volledig te zijn. Het gaat erom dat benadeelden hun onevenredige schade
vergoed krijgen.
Wat is de grondslag van dit recht op schadevergoeding? Theoretisch kan men twee kanten op
redeneren:
o Ondanks de weigering van het verbod, beschouwt men de gedraging onrechtmatig. De
grondslag voor schadevergoeding is dus de onrechtmatige daad
o Omdat de gedraging moet worden geduld, ziet men haar als rechtmatig. De grondslag voor
schadevergoeding kan dan niet meer worden gevonden in de onrechtmatige, maar in de
rechtmatige daad.
6. Aansprakelijkheidsverzekering en verzekerbaarheid
Het oorspronkelijke doel was bescherming van het vermogen van de aansprakelijke, maar in de loop
van de tijd is het accent steeds meer komen te liggen op bescherming van de benadeelde.
Opzetclausule: de verzekeraar is niet verplicht tot uitkering wanneer de verzekerde opzettelijk
onrechtmatig schade toebrengt.
o Voor opzet moet de verzekerde zijn onrechtmatige gedraging gewild hebben en het concrete
gevolg van die gedraging
Of een bepaald risico verzekerbaar is of niet hangt van een aantal factoren af. Van grote invloed is of
de verzekeraar een indicatie heeft van de kans dat het risico zich verwezenlijkt en de omvang van de
schade die dan ontstaat. Zonder deze gegevens is het niet goed mogelijk om de hoogte van de premie
te bepalen.
Bepaalde ontwikkelingen in het aansprakelijkheidsrecht kunnen de verzekerbaarheid ook negatief
beïnvloeden.
, 1. De toepassing van de hedendaagse zorgvuldigheidsnormen op gedragingen uit het verleden
kan verzekeraars plotseling confronteren met een uitkeringsplicht waarmee zij destijds geen
rekening hadden gehouden.
2. Het is voor verzekeraars lastig wanneer zij schade moeten vergoeden die niet door hun
verzekerde is veroorzaakt.
Action directe = Dit wil zeggen dat de benadeelde een zelfstandig vorderingsrecht heeft jegens de
verzekeraar.
7. Van schuld naar risico
In het aansprakelijkheidsrecht heeft zich een ontwikkeling van schuld naar risico voorgedaan. Dat wil
zeggen dat ook buiten gevallen van persoonlijke verwijtbaarheid aansprakelijkheid wordt
aangenomen. Deze ontwikkeling is zichtbaar in objectivering van het begrip ‘schuld’ in art. 6:162 lid
3 BW.
De ratio voor risicoaansprakelijkheid voor een gevaarlijke activiteit is verwant aan het beginsel van
gelijkheid voor de openbare lasten dat ten grondslag ligt aan aansprakelijkheid voor de rechtmatige
overheidsdaad. Op grond daarvan wordt overheidsaansprakelijk aangenomen omdat het niet juist
geoordeeld wordt om de belangen van een enkel individu op te offeren aan het algemene belang.
Ter rechtvaardiging van risicoaansprakelijkheden is met name gewicht toegekend aan de volgende
argumenten:
o Het gevaar dat van een zaak uitgaat;
o Het feit dat iemand profijt heeft van een bepaalde zaak of activiteit;
o Vermogen om de schade te dragen (‘capacity to bear the loss’);
o Verzekerbaarheid.
Gevaar: Wie gevaar vermeerdert, vermeerdert zijn aansprakelijkheid
Profijt: Dit argument gaat uit van de stelling ‘wie de lusten heeft, moet ook de lasten dragen’ en is
met name erop gericht om de aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door ondergeschikten,
tamme dieren en gebouwen te rechtvaardigen.
Verzekerbaarheid: Dit argument is ondeugdelijk indien het de enige grond voor aansprakelijkheid is.
8. Functies van het aansprakelijkheidsrecht
Het aansprakelijkheidsrecht heeft in ieder geval twee functies: compensatie en preventie
o Compensatie: Bepalen in welke gevallen er wel, en in welke gevallen er geen recht op
compensatie bestaat.
o Preventie: Voorzichtig gedrag wordt gestimuleerd, de dekking hangt af van het in acht
nemen van veiligheidsvoorschriften, er ontstaat geen ‘hit and run-srategie’. Deze functie staat
vooral in economische analyses van het aansprakelijkheidsrecht centraal.
o Defensieve/handhavende functie: Mensen die onrechtmatig in hun gezondheid of vermogen
zijn aangetast kunnen hun schade vergoed krijgen, waardoor de bestaande verhoudingen
worden beschermd.
o Offensieve functie: De onrechtmatige daad beschermt niet slechts een van tevoren vastgelegd
aantal rechten. Het beschermingsbereik van de onrechtmatige daad ligt niet vast.
o Ventielfunctie: door het aansprakelijkheidsrecht kunnen (onrechtmatige) politieke kwesties
op het bord van de rechter komen, die daar dan uitspraak over doet (bijv. Urgenda zaak)
