1.1 Advance organizer: oriënteer je op dit
thema
Actoren = concrete personen, de organisaties die ze vertegenwoordigen of de organisaties
zelf. Processen = zaken die over de tijd heen verlopen. Variabelen = kenmerken die
verschillende 'waarden' kunnen hebben
In de context van onderwijskunde hangt alles samen, wat centraal staat in onderwijs wordt
sterk beïnvloed door de context. Centrale actoren in een onderwijskundige setting hebben
kenmerken die doorwerken in hun functioneren. Actoren kunnen heel concreet zijn, maar ook
heel abstract. De organisatie binnen de onderwijskundige context heeft een sterke invloed.
1.2 Aggregatieniveaus: een eerste
organisatiedimensie in het onderwijskundig
referentiekader
Actoren worden ook wel 'stakeholders' genoemd, zij zullen zich bij een probleem, afhankelijk
van de belangen die op het spel staan, anders opstellen.
Aggregatieniveaus: 1 - Microniveau → heeft betrekking op een concrete leer- en
instructiesituatie. 2 - Mesoniveau → heeft betrekking op een school, faculteit, instelling,
organisatie, bedrijf, gemeente, stad. 3 - Macroniveau → omvat alles wat een compleet
systeem beïnvloed (onderwijsbeleid, regelgever, wetgever, etc.) en dus een invloed heeft op
het meso- en microniveau.
1.3 Andere organisatiedimensies in het
onderwijskundig referentiekader
Actoren Kenmerken: zijn geen neutrale spelers in het referentiekader. Begeleiding:
formele of informele voorzieningen die actoren ondersteunen in hun taak bij het
primaire leer- en instructieproces.
Aggregatieniveaus Microniveau, mesoniveau, macroniveau.
Organisatie Organisatieaspecten, zoals beschikbare tijd, fysieke ruimtes, beschikbaar
budget, infrastructuur, enzovoort. Dit beïnvloed de impact van actoren, variabelen en
processen bij leren en instructie.
Didactisch handelen De concrete activiteiten die actoren opzetten om leeractiviteiten
uit te lokken. Componenten: doelstellingen, leerstof, instructieactiviteiten/didactische
werkvormen, media, toetsing.
Leeractiviteiten Deze sluiten aan bij het didactisch handelen en kunnen impliciet of
expliciet uitgelokt worden.
Context Alle invloeden die buiten de instructiesetting staan, maar rechtstreeks of
onrechtstreeks onderwijskundige thema's beïnvloeden.
,1.4 Het referentiekader
Onderwijskunde heeft veel subdisciplines. Dit kader is een voorstel van ordening van actoren,
processen en variabelen. Het referentiekader helpt de focus op onderwijskunde als
wetenschapsgebied te versterken en werkt ook als beslissingsmodel om keuzes te maken bij
het ontwerpen van onderwijs. Het referentiekader is gebaseerd op wetenschappelijk
onderzoek.
1.5 Een evidence-based onderwijskundig
referentiekader
Er bestaan veel meta-analyses die zich focussen op specifieke actoren, processen of
variabelen. Er zijn ook een aantal meta-analyses die op een meer overkoepelende manier naar
actoren, processen of variabelen kijken.
Doordat het samenspel van actoren, processen en variabelen zo complex is, ligt het voor de
hand dat er niet altijd een direct verband is tussen de elementen in het referentiekader. Er is
ook redelijk wat kritiek op meta-analyses, bijvoorbeeld dat er vaak verschillende
meetinstrumenten worden gebruikt. Toch zijn meta-analyses nodig om beschikbaar onderzoek
samen te vatten.
Hattie vindt dat een es van 0-.2 ligt aan maturiteitseffecten, een es van .2-.4 ligt aan de extra
aandacht van de docent, een es van meer dan .4 is dus een interessant effect. Er zijn ook
negatieve effecten, de es is dan minder dan 0.
Onderwijskunde heeft een brede focus, op elke setting waarin leren en instructie aan bod
komen. de informele settings zijn minstens net zo belangrijk als de formele setting, namelijk
school.
1.6 Effect sizes als onderzoeksindicatoren
voor relevante actoren, processen en
variabelen
Effectgroottes worden met het symbool 'd' weergegeven. Er moet bij resultaten gekeken
worden of deze significant zijn, maar ook of deze significante verschillen wel relevant zijn.
Effectgroottes helpen om verschillende studies te vergelijken en houden rekening met de
variantie (spreiding) van de resultaten. Een effectgrootte geeft aan hoeveel standaarddeviaties
het gemiddelde van de experimentele groep boven het gemiddelde van de controlegroep ligt.
→ es = (gem experimentele groep - gem controlegroep) / standaarddeviatie van de populatie
1.7 Het onderwijskundig referentiekader op
het microniveau
,De directe interactie tussen de instructieverantwoordelijke en de lerende staat voorop.
1.7.1 Bespreking van variabelen, processen en actoren
Het gaat hier om leren en instructie als een concrete, direct observeerbare activiteit.
1.7.1.1 Kenmerken en begeleiding van instructieverantwoordelijken
De kenmerken van instructieverantwoordelijken beïnvloeden leerprestaties van leerlingen.
Leerkrachten kunnen op microniveau veel begeleiding vinden, ook op macroniveau wordt
hiermee gewerkt. Organisaties of begeleidingsplatformen kunnen de beslissingen van
leerkrachten op microniveau beïnvloeden.
Een erg belangrijk kenmerk van instructieverantwoordelijken is de verwachting die ze
hebben.
1.7.1.2 Kenmerken en begeleiding van lerenden
Net als instructieverantwoordelijken, hebben ook lerenden bepaalde beliefs met betrekking tot
leren en instructie. Kenmerken van leerlingen hebben een directe invloed op het eigen
leerproces, de kenmerken kunnen extern of intern bepaald zijn en intern bepaalde variabelen
kunnen versterkt of afgezwakt worden door externe variabelen. Begeleiding van lerenden op
microniveau gaat over de directe ondersteuning in de klas.
Een erg belangrijk kenmerk van lerenden is hun mate van motivatie.
1.7.1.3 De context
De context is het geheel van instructie-externe variabelen en processen dat het ontwerpen,
ontwikkelen en uitvoeren/doorlopen van instructie beïnvloedt, zoals gender en beheersing van
de schooltaal. Het kan hierbij ook om de geografische of fysieke omgeving gaan.
1.7.1.4 Leeractiviteiten
Leeractiviteiten verwijzen naar concreet gedrag van lerenden, er moet een goede samenhang
zijn tussen de instructieactiviteiten (didactisch handelen) en de leeractiviteiten. In sommige
landen gebeurt het al veel dat de leeractiviteiten centraal staan, de instructierelatie is hier
omgekeerd en de nadruk ligt op zelfgestuurd leren.
1.7.1.5 Organisatie
Organisatie heeft betrekking op de sociale aspecten, de fysieke aspecten en op de
tijdsaspecten in een klas, zoals het uurrooster, het aantal vakleerkrachten, de klasregels en het
wel of niet beschikbaar zijn van een zelfstudiehoek. De organisatie op meso- en macroniveau
hebben invloed op het instructiesysteem.
1.7.1.6 Didactisch handelen/Instructieactiviteiten
Vijf componenten van het didactisch handelen (figuur 1.29, blz. 74):
, Leerdoelen Geeft concreet aan welk gedrag men verwacht van de lerende en op welke
inhoud dit gedrag betrekking zal hebben.
Leerinhouden/leerstof Dit is de concrete selectie van informatie die de actoren
gebruiken in hun leeractiviteiten. De leerstof hangt altijd samen met de leerdoelen,
maar deze vallen niet perse samen. Er is kritiek op het feit dat er bij leermethodes
alleen naar wetenschappelijk onderzoek wordt gekeken.
Instructiestrategieën (didactische werkvorm) Dit zijn de concrete acties van een
instructieverantwoordelijke om leeractiviteiten bij lerenden uit te lokken.
Media Dit is de 'gematerialiseerde' vorm van leerstof en/of tools/middelen die men
gebruikt bij de didactisch werkvorm, zoals boeken, projectoren, een computer,
enzovoort.
Toetsing Dit is de manier waarop men het bereiken van de vooropgestelde
doelstellingen controleert
1.7.2 Hoe hangen de componenten van het didactisch
handelen samen?
Toetsing neemt een centrale plaats in binnen het didactisch handelen. Regelmatige toetsing of
continue toetsing wordt door verschillende auteurs belangrijk gevonden.
1.8 Het onderwijskundig referentiekader op
het mesoniveau
Het referentiekader op het mesoniveau herneemt alle elementen die al aangegeven werden op
het microniveau, maar bekijkt ze nu vanuit een hoger aggregatieniveau.
De componenten in het model voor het didactisch handelen zijn vooral bepaald door de
organisatiedimensie.
1.8.1 Context
De context bundelt personen en organisaties (gemeentebestuur, verenigingen, bedrijven,
regionale economisch initiatieven). De context kan ook gezien worden als een rugzak die de
lerenden meebrengen (zoals ses).
1.8.2 Organisatie
Op het mesoniveau bepaalt de organisatie sterk het samenspel tussen actoren, variabelen en
processen. Via de organisatie worden actoren uit de context bij het instructiegebeuren
betrokken.
1.8.3 Actoren
Het gaat op mesoniveau vaak om teams, groepen en geïnstitutionaliseerde eenheden.
