Islamitisch familierecht Literatuur
Week 1: Hoofdstuk 1
De sharia is een reeks van islamitische voorschriften van velerlei aard: religieuze, morele, juridische en andere,
die zo leert de islam, God door tussenkomst van de profeet geopenbaard heeft en die door de religieuze
rechtsgeleerden minutieus bestudeerd, geïnterpreteerd en gesystematiseerd zijn.
Het islamitisch recht is het geheel van gedragsnormen dat geldt binnen de gemeenschap der gelovigen en dat
in het algemeen iedere moslim zowel jegens God als jegens de maatschappij gehouden is te volgen.
Westerse ethiek regels van moraal religie recht en zeden. Recht als ordening der samenleving onderscheidt
zich van moraal en religie (kwaad verbieden en goede verplichten) in de eerste plaats door zijn doel: verbieden
wat gevaar oplevert voor de samenleving en verplichten wanneer algemeen welzijn daarbij betrokken is.
Ethiek volgens Sharia de naleving (orthopraxis) staat voorop: gods voorschriften naleven. Het islamitische
normencomplex, het geheel van de religieuze voorschriften, wordt sharia (de weg die naar de bron leidt)
genoemd.
Bronnen van islamitisch recht Uitdrukking van de wil van god – regels opgelegd door god aan de mensen.
Juiste inhoud van die wil door voorschriften te interpreteren en toepassen (door geleerden). Sharia geeft
gedragsnormen voor het gehele individuele (dagelijkse) leven (ruim regelingsgebied).
Gedragsnormering
Sharia is systeem van wettelijke en sociale regels maar ook een van morele en religieuze regels. Loopt soms uit
elkaar maar soms in een (bijv. zakat, zina, gebed).
In de fiqh wordt handelen van de mens beoordeeld naar zijn schoonheid en lelijkheid. Er zijn 5
waarderingscategorieen (al ahkam al khamsa):
1. Verplicht: wadjib, fard
Verplichte handelingen leiden tot beloning bij doen en bestraffing bij niet doen (5 zuilen, onderhouden
ouders en kinderen)
- Individueel fard al ain
- Collectief fard al kifaya (brand blussen)
2. Aanbevolen, opgedragen: mandoeb, moestahab
Het doen wordt beloond, maar het niet doen wordt niet bestraft (besnijdenis, of schriftelijk vastleggen
ovk, sadaqa)
3. Neutraal, toegestaan, moebah
Niet beloond en niet bestraft (overeenkomstenrecht, handelsrecht)
4. Afkeurenswaardig, afgeraden: makroeh
Niet beloond en niet bestraft. (verstoting, echtscheiding)
5. Verboden: haram
Nalaten is belonen en verrichten is bestraffen (alcohol, adoptie)
Relativering van normwaardering door daroera (noodzaak). Vele voorschriften zijn neutraal (regelend van
aard).
Handelingen naar rechtsgeldigheid beoordelen (sahieh/gezond,geldig en fasid/ongeldig,ongeoorloofd en
makroeh/afkeurenswaardig en batil/geheel nietig)
Twee rechtsdiciplines:
Ilm al kalam wetenschap van de geloofsleer
Ilm al fiqh de rechtswetenschap
o Ibadat: regels, gedragsnormen die de relatie van de mens tot god regelen(religeus)
1
, o Moe’amalat : gedragsnormen die intermenselijke relaties regelen (huwelijk, contracten,
handel ook beleefdheidsnormen en groepsnormen)(wereldlijk)
De vraag is: zijn dit regels die alleen jegens Allah moeten worden nagekomen of ook jegens de maatschappij
(en dus gestraft kunnen worden, dus bevoegdheid nakoming en bestraffing).
Alleen de verplichtingen en de verboden spelen rechtens een rol, maar moeilijk te beoordelen, heeft te maken
met scholen.
De oesoel al fiqh (rechtsbronnen)
1. De koran
2. De soenna
3. De idjma
4. Qiyas
5. (aanvullend: ‘oerf, ‘amal, qanoen)
De eerste bron is de koran, door tussenkomst van aartsengel Gabriel bij monde van de profeet aan de
mensheid openbaard. (Hij is rasoel, boodschapper en nabi, profeer). Na overlijden zijn zijn openbaringen in
opdracht van de derde kalief Othman ibn Affan in een boek samengebracht. Koran bestaat uit meerdere
tekstversies (Hafs)
De koran heeft 114 delen (soera) en 6235 verzen (aya). Volgorde loopt niet gelijk met tijdstip van openbaring.
Om reden van taal en stijl worden vier opeenvolgende verschijningsperioden van de Koran onderscheiden:
vroege- midden- en laat Mekkaanse en Medinische periode. De koran is gekomen om Gods leer vast te leggen.
Methode van interpretatie koran: (geldt ook voor hadieth)
Tafsier: grammaticale, systematische en historische vormen (tekstuele interpretatie)
o Ieder woord moet overeenkomstig zijn werkelijke betekenis worden uitgelegd
o Ieder begrip dient in het licht van de gehele openbaring gelezen te worden
o Interpretaties in strijd met de geschriften van de sahaba, gezellen van Mohammed, zijn niet
toegestaan.
o Lex specialis derogat (hoofdregel en specifieke regels, ‘amm en khas)
o Lex posterior derogat (latere vers is beter, voorrang)
Ta’wiel: norminhoudelijke interpretatie (normatieve interpretatie)
o Diepere betekenis van de in de verzen neergelegde gedragsnormen zoeken. Regels extensief,
theologisch, restrictief of analogisch uitleggen.
o Veel discussie bij methodes die verder gaan dan de uitleg van de koran
Uitgangspunt: geschreven gedragsregel van de koran en soenna berusten op impliciete grondslagen, maqasid.
Grondslagen van de sharia: maqasid
- Bescherming geloof
- Bescherming leven
- Bescherming rede en redelijkheid
- Bescherming van afstamming
- Bescherming eigendom
Soenna
Soenna, de gewoonte, is de rechtsbron voor lacunes waar de koran niet over spreekt. Gewoonte ten tijde van
de profeet die door hem en zijn geloofsgenoten zijn beoefend en uitgedragen. Beschreven gewoonten worden
ahadieth genoemd (tradities) bijzondere gewoonte (mond tot mond). De hadieth is in 2 delen te
onderscheiden.
Isnad: keten van persoonen langs wie woorden zijn overgedragen of gedragingen
2
, Matn: de inhoud van die woorden of gedragingen
Belangrijk voor betrouwbaarheid en geloofwaardigheid. Er is ook een classificatie. Vaak zal de soenna een
herhaling, verduidelijking of aanvulling op de koran zijn.
Soenieten en shiitten verschillen in hun waardering van de ahadieth. De tafsier en ta’wiel intepretatie wordt
ook gebruikt bij de ahadieth. Over het algemeen worden sahieh verklaarde ahadieth aanvaard. Radicale
groepen verplichten deze zelfs.
Creatieve rechtsvinding: Idjtihad
Nieuwe middelen voor ontwikkeling van rechtssysteem nodig? Iedere moslim heeft de taak zicht tot het
uiterste in te spannen: djahada. Moedjtahidoen, gespecialiseerde rechtgeleerden (soort moefti).
Rechtsscholen beantwoorden de vraag welke interpretatiemethoden toelaatbaar zijn en welk gewicht aan elk
van hen moet worde toegekend. Idjtihad tracht door creatieve rechtsvinding een gefundeerd antwoord te
geven op gestelde rechtsvragen. Zijn beoefenaren, moedjtahidoen, behoeven echter niet tot een eenvormige
oplossing te komen. Het algemeen aanvaarde beginsel van ikhtilaf laat meningsverscheidendheid/ meer
oplossingentoe.(mits argumentatie)
2 aanvullende rechtsbronnen in de soenitische islam te danken aan idjtihad:
- Consensus over de juiste invulling van constateerde lacunes, idjma (deskundigenadviezen
fatwa’s die zijn aanvaard)- vult aan en verfijnt.
- De analogische interpretatie van reeds bestaande regels, qiyas
(interpretatie van bestaande rechtnormen op een analogische, soms teleologische wijze.
De oorzaak is de basisnorm. Juridische methode)(is gebaseerd op een traditie van de
profeet, waarbij hier toestemt met deze methode als de soenna en koran zwijgen)
Soennitische stroming in 4: hanafitische, malikitische, shafitische en hanbalitische rechtsschool. Lijken op
elkaar, kleine verschillen vooral betreffende de idjma. Geheel door idjma ontwikkeld rechtsgebied is
kalifaatsrecht.
De 4 genoemde rechtsbronnen van fiqh zijn in de soennitische islam vrij algemeen aanvaard. Vele schollen kennen nog
aanvullende rechtsbronnen .
De rechtspraktijk
Aanvullende secundaire rechtsbronnen zijn: de ‘oerf (lokale gewoonte), vaste rechtsspraak/rechtelijke
gewoonte (‘amal), de wereldse wetgeving van de overheid (qanoen). Of hiyal, rechtskneepjes (via legale
omwegen doeleinden bereiken). Anders fatwa vragen bij moefti.
Bevoegdheid regelgeving door overheid voor openbare orde is siyasa. Mogen niet in strijd zijn met sharia. Je
hebt ook hiyal die zijn toegestaan, afgeraden en verboden.
Week 2: Hoofdstuk 2
De koran beschouwt het islamitische huwelijk, de nikah, als hoeksteen van de samenleving en een ijkmaat voor
een gezonde en krachtige gemeenschap. Belangrijkste doel van het huwelijk: verering van Allah en tweede doel
is procreatie. Het huwelijk is aanbevolen, maar sommige zien het als neutraal. Buitenhuwelijkse relaties zijn
verboden, leiden tot fitna.
Huwelijk ovk tussen man en vrouw die door aanbod en aanvaarding tot stand is gekomen.
Vertegenwoordiging door huwelijksvoogd. Levert rechten en plichten op en na huwelijksconsumatie
rechtsgevolgen. Voorts is man verplicht vrouw te onderhouden. Islamitische voorschriften voor het huwelijk
zijn globaal van aard. Algemene regels kunnen naar gelang de omstandigheden worden ingevuld, doorgaans
door lokale gewoonten en gebruiken.
3
