Inleiding in de Psychiatrie
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1................................................................................................................................................... 1
Hoofdstuk 2................................................................................................................................................... 5
Hoofdstuk 4................................................................................................................................................. 19
Hoofdstuk 5................................................................................................................................................. 23
Hoofdstuk 7................................................................................................................................................. 29
Hoofdstuk 8................................................................................................................................................. 36
Hoofdstuk 9................................................................................................................................................. 39
Hoofdstuk 11............................................................................................................................................... 42
Hoofdstuk 12............................................................................................................................................... 46
Hoofdstuk 13............................................................................................................................................... 51
Hoofdstuk 14............................................................................................................................................... 56
Hoofdstuk 1
Psychopathologie – een deelgebied van de psychiatrie en de psychologie dat zich
bezighoudt met het beschrijven van psychische stoornissen, oorzaken en behandelingen.
Houdt zich bezig met vormen van afwijkende emoties, gedachten en gedrag.
Psychiatrie – medisch specialisme dat zich richt op het diagnosticeren en behandelen van
psychische stoornissen
Klinische psychologie – tak van de psychologie die zich bezighoudt met de beschrijving,
oorzaken en de behandeling van psychische stoornissen om het geestelijk welzijn te
bevorderen
GZ-psycholoog – psycholoog die na zijn studie nog een aanvullende opleiding heeft gevolgd.
Een GZ-psycholoog mag psychische stoornissen diagnosticeren en behandelen. GZ =
gezondheidszorg
Psycholoog – iemand die de universitaire studie psychologie heeft voltooid
Psychiater – iemand die na zijn studie geneeskunde een vervolgopleiding heeft gedaan
waarin hij/zij zich heeft gespecialiseerd in diagnosticeren en behandelen van psychische
stoornissen, deze mag medicatie voorschrijven
1
,Psychotherapeut – iemand die na de studie psychologie of geneeskunde een
vervolgopleiding heeft gedaan, waardoor hij/zij is bevoegd tot het geven van
psychotherapeutische behandelingen, moet een BIG registratie hebben
Psychische stoornis – het geheel van afwijkende emoties, gedachten of gedragspatronen dat
wordt gekenmerkt door onder andere een storing in het functioneren en (persoonlijk) lijden
Beschrijvingen van psychische problemen of stoornissen bevatten specifieke eigenschappen
van die stoornis, deze noemen we symptomen
Wat wordt gezien als ‘afwijkend’ of ‘gek’ is afhankelijk van de sociaal-culturele omgeving.
Vroeger was het gek als je homo was, nu is dat in Nederland wel anders maar in andere
landen is dit nog steeds gek.
Criteria voor afwijkend gedrag:
- Uitzonderlijk
- Sociaal afwijkend
- Foute perceptie/interpretatie van de realiteit
- Aanzienlijk emotioneel lijden van de persoon
- Ongepast of contraproductief gedrag
- Gevaar
Criteria voor afwijkend gedrag die deskundigen gebruiken om te beoordelen of emoties,
gedachten en gedrag afwijkend zijn. Hieronder de meest gebruikte:
1. Uitzonderlijk. Heeft vaak het label ‘afwijkend’ of ‘abnormaal’. Dingen zien en horen
die er niet zijn wordt in onze westerse cultuur bijna altijd als afwijkend beschouwd,
met uitzondering van misschien religie. In andere culturen beschouwen mensen
‘stemmen horen’ en andere vormen van hallucinatie onder bepaalde
omstandigheden echter niet als uitzonderlijk. Uitzonderlijkheid op zichzelf is niet
voldoende om gedrag afwijkend te noemen, er is ten slotte ook maar 1 iemand die
kampioen borstcrawl kan zijn en dit vinden wij niet gek. Toch is het vaak een
maatstaaf bij de beoordeling van abnormaliteit.
2. Sociaal afwijkend. Alle samenlevingen hebben bepaalde normen die bepalen welk
gedrag acceptabel is. Gedrag dat de ene cultuur normaal vindt, kan bij de andere
cultuur niet door de beugel. Normen ontwikkelen zich uit de gewoonten en
opvattingen van een bepaalde groep mensen. Het zijn relatieve maatstaven en geen
universele waarden. Per generatie kan ook verschillen wie wat gek vindt.
3. Foute perceptie/interpretatie realiteit. Wanneer je dingen waarneemt die er niet zijn
hallucineer je. Dat wordt in onze cultuur opgevat als teken van een onderliggende
psychische stoornis.
4. Emotioneel lijden. Angst en depressie kunnen normale reacties zijn, bijvoorbeeld
wanneer er een geliefde is overleden. Het zou juist afwijkend zijn wanneer die
emoties in dit geval zich niet voordoen. Heftige emoties op zichzelf zijn dus niet
afwijkend, tenzij ze lange tijd na de gebeurtenis nog heftig aanwezig zijn.
5. Ongepast/contraproductief gedrag. Gedrag dat geen bevrediging maar onprettige
gevoelens oproept, vinden we afwijkend. Denk aan een fobie of OCD, dit vindt de
2
, persoon zelf meestal ook niet fijn. Gedrag dat ons beperkt in ons vermogen om
bepaalde rollen te vervullen, of ons ervan weerhoudt om ons aan onze omgeving aan
te passen, kan ook als afwijkend worden gezien.
6. Gevaar. Gedrag dat gevaar oplevert voor diegene of zijn/haar omgeving noemen we
afwijkend. Ook hier is sociale context belangrijk, in de oorlog was het heldhaftig als je
jezelf wilde opofferen, maar nu zien wij het als afwijkend wanneer je zelfmoord wilt
plegen omdat je depressief bent.
De westerse ontwikkeling ten opzichte van psychische stoornissen
Hippocrates (460 v.c.) was een beroemde Griekse arts dacht dat ziekten van lichaam en
geest het gevolg waren van natuurlijke oorzaken, en niet van bezetenheid door geesten. Hij
stelde dat gezondheid ging om evenwicht in de humores, ofwel lichaamssappen: slijm,
zwarte gal, bloed en gele gal.
Overvloed aan slijm (flegma) = traag
Overschot aan zwarte gal (melancholie) = depressie
Overvloed aan bloed (sanguinische dispositie) = vrolijk, zelfverzekerd en optimistisch
Overvloed aan gele gal (korzelig en cholerisch) =driftig
Hippocrates classificeerde abnormale gedragspatronen aan de hand van 3 categorieën:
Melancholie is de categorie van buitensporige depressie
Manie verwijst naar uitzonderlijke opwinding
Bezetenheid is bizar gedrag dat we tegenwoordig aanduiden met schizofrenie
Arabische psychiatrie (700 n.c.)
Deze nieuwe stroom voegde de oude Griekse kennis samen met nieuwe Arabische
ontwikkelingen. Zo werden hysterie en melancholie nauwkeurig beschreven, behandelingen
ontwikkeld en opende zij het eerste ziekenhuis voor geesteszieken. De Arabische psychiatrie
kenmerkte zich door de mensgerichte benadering. Dit komt waarschijnlijk door wat er in de
Koran stond.
Middeleeuwen: exorcisme en heksenvervolging
In de middeleeuwen neigden mensen meer richting bovennatuurlijke oorzaken, met name
de doctrine van de bezetenheid van de katholieke kerk. Volgens deze doctrine is afwijkend
gedrag een teken van bezetenheid door boze geesten of de duivel. Bezeten mensen worden
behandeld door exorcisme of uitdrijving.
Heksenvervolging werd uitgevoerd door inquisiteurs: door de katholieke kerk aangestelde
heksenvervolgers. Dit leidden tot moord van veel vrouwen. De heksenjacht maakte gebruik
van nieuwe diagnostische testen. Hierbij werden vrouwen in het water gegooid, met het
idee dat pure metalen naar de bodem zakken als ze smelten, terwijl onzuivere metalen naar
de oppervlakte stijgen. Mensen die hun hoofd boven het water wisten te houden waren
onzuiver en dus de duivel. In de moderne tijd denken we nu dat sommige van deze ‘heksen’
gewoon een psychische stoornis hadden.
Ondanks deze bovennatuurlijke verklaringen, dacht men soms ook nog aan natuurlijke
oorzaken zoals lichamelijke ziekten of hersentrauma.
Gekkenhuizen (1600)
3
, Hierin woonden zowel daklozen als geestelijk gestoorden, die aan hun bed werden geketend
en in hun eigen vuil lagen. Soms werden deze gekken publieke figuren en bewoners konden
geld betalen om naar deze mensen te komen kijken.
Hervormingen (1800)
In de ogen van Franse artsen Jean-Baptiste Pussin en Phillippe Pinel waren mensen die
afwijkend waren gewoon ziek en hadden ze daarom recht op een menselijke behandeling,
vergelijkbaar met de Arabische opvatting. Deze visie was niet populair: mensen beschouwde
gestoorden als een bedreiging voor de samenleving en niet als patiënten die hulp nodig
hadden. Door de inspanning van artsen zoals Pussin en Pinel ontstond er een
behandelfilosofie die morele therapie werd genoemd. Dit was gebaseerd op het idee dat
patiënten door een menselijke behandeling en een verblijf in een ontspannen en
respectvolle omgeving weer normaal zouden functioneren. In Nederland betekende Prof. Dr.
J. L. C. Schroeder van der Kolk veel voor deze ontwikkeling. Naar aanleiding van zijn werk
werd er in Nederland de Krankzinnigenwet ingevoerd, waarin kwaliteitseisen werden gesteld
aan de behandeling en verpleging van gestoorden. In de VS waren er ook steeds meer
psychiatrische ziekenhuizen, maar deze waren zeer onethisch. Lobotomie werden vaak
uitgevoerd waarbij mensen konden overleiden, delen van de hersenen werden verwijderd.
Rond de tweede wereldoorlog werden gestoorden veelal behandeld in psychiatrische
ziekenhuizen, waar ze dus werden weggestopt van de rest van de samenleving. Rond de
jaren 50 werden antidepressiva, antipsychotica en nieuwe behandelmethoden ontdekt.
Kritiek op de psychiatrie (1060)
De antipsychiatriebeweging ging ervan uit dat psychische stoornissen niet bestaan, maar dat
ze een gevolg zijn van een zieke (kapitalistische) maatschappij. Deze beweging wilde minder
invloed van de psychiater en meer rechten voor en inspraak van patiënten. Ze moesten
worden gezien als normale mensen en niet worden opgesloten, en wilde een betere
behandeling van patiënten met behulp van een sociaal model i.p.v. medisch. Deze beweging
kan dan ook beter worden bestempeld als ‘kritische psychiatrie’.
Hedendaags
Veel meer gericht op de patiënt in zijn eigen kracht zetten zoals de herstelbenadering waarin
patiënten een veel actievere rol krijgen in hun eigen herstel en maatschappelijke
participatie. Veel klachten dat de invloed van de zorgverzekeraar te groot is en dat
behandelaren alles moeten noteren.
Evidence-based medicine
Staat voor het streven in gebruik te maken van het best beschikbare bewijs bij het maken
van een keuze voor een behandeling van een patiënt. Hier zijn ook behandelrichtlijnen uit
voortgekomen die ervoor zorgen dat de kwaliteit verbetert en de resultaten meetbaar en
vergelijkbaar worden. Dit roept ook weerstand op, veel onderzoek is in een lab setting
gedaan waarin respondenten selectief zijn verkozen. Dit onderzoek staat dus ver van de
realiteit.
Belangrijke ethische overwegingen voor psychologisch onderzoek zijn de volgende dingen:
Ze mogen respondenten geen psychologische of fysieke schade aanbrengen. Ook gaat het
over vertrouwelijkheid en over Informed consent. Dit houdt in dat respondenten de vrijheid
4
