College 1 : inleiding – de Brabander H1
Sociale en politieke filosofie:
- hoe moeten we met elkaar omgaan?
- waar ligt de grens van onze vrijheid?
- wat maakt een samenleving rechtvaardig?
- mag de overheid zich met ons leven bemoeien?
Ethiek:
- hoe kunnen we goed van kwaad onderscheiden
Plato : verwonder je over het alledaagse – breek met heersende opinies
we gaan er zo van uit dat dingen zijn zoals ze zijn, maar vraag je daarover dingen af.
Studenten worden naar een bestaande orde en manieren gevoegd. Ze leren op een
bepaalde manier denken, waarover zij denken dat dit normaal is. Terwijl dat dus niet
zo is.
Er is een stilzwijgende censuur, maar er zijn ook andere manieren. Op andere uni’s
worden er bv andere focus gelegd op andere onderwerpen.
TED-talk filmpje bekijken!!
Margaret Mead : bestudeerde puberteit. Zij zei : ‘children must be taught how to
think, not what to think’.
Filosofie wordt gezien als een opening voor nieuwe perspectieven. Het is geen
wetenschap die de werkelijkheid wil verklaren, maar wil kijken naar hoe we nu leven
en waarom. Filosofie wil de heersende manier van denken en heersende opvattingen
in de samenleving, ter discussie stellen.
Filosofie vs wetenschap
- menswetenschappen zijn empirische wetenschappen : psychologie, sociologie,
antropologie, pedagogiek. Die gaan uit van definities
- filosofie onderzoek de definities en stelt fundamentele vragen : wat is het? Bestaat
het?
Men filosofeert al eeuwen lang wereldwijd.
> westerse filosofie gebaseerd op klassieke Griekse filosofie
> oosterse filosofie is niet gescheiden van religie (boeddhistische/hindoeïstische
filosofie)
Filosofie over opvoeding
- oudheid : Socrates, Plato, Aristoteles, Augustines van Hippo
- middeleeuwen : Thomas van Aquino
- humanisme : Erasmus, Melanchton, de Montaigne
- verlichting : Locke, Rousseau, Kant
- hedendaags : Dewey
Socrates en Plato : socratische methode
= heel veel vragen stellen. Niet zeggen hoe het zit, maar vragen of het zo zit,
waarom het zo zit en hoe dat kan. Leerlingen moesten dus voortdurend zelf
nadenken.
,Tot na de middeleeuwen : meer verklaringen dan alleen zintuigelijk bewijs of rede. Er
werden ook zaken verklaard dmv:
- geloof
- gevoel
- instinct
> religie kon daarnaast ook een hoop verklaren en er was veel vertrouwen in geloof
en de Bijbel. Wetenschap werd niet gemist want het was niet nodig.
Copernicaanse wending : de mens is niet langer het middelpunt van het universum,
want de zon draait niet om de aarde, maar de aarde om de zon. De kerk was het
daar niet mee eens, want de Bijbel kon opeens niet meer alles verklaren.
Verklaringen van wetenschappers
Copernicus
Galilei
Kepler
Newton
> gevolg = mens ontdekt zichzelf als autonoom subject; het fundament van
werkelijkheid en weten. De mens kan zelf iets ontdekken, wat nog nergens anders
staat.
De verlichting : optimistisch geloof in menselijke rede
> kennis en wetenschap laten de mens een betere wereld verlichting ; er waren geen
grotere machten meer, maar de mens kan alles zelf
> wantrouwen tegenover religie
> ’’durf te denken’’ Kant, 1724-1804
Vroege opvoedingshandleidingen
vóór de verlichting voornamelijk door:
-dichters : romantische ideeën
-dokters : theoretische informatie (maar vaak niet onderbouwd)
-verloskundigen : praktische informatie
tijdens de verlichting:
de eerste complete opvoedings-theorieën van filosofen
De eerste pedagogen waren filosofen
John Locke : tabula rasa
J.J. Rousseau : kind kan je het beste opvoeden weg van slechte invloeden en weg
van de stad. Want zo geen aanraking met het kwaad, dus het kind groeit op als
goed.
Verlichting zorgde voor wetenschappelijk wereldbeeld
kritiek : daardoor een mechanistisch wereldbeeld
> mens en omgeving worden beheerst en gerationaliseerd : mensen draaien mee als
geoliede onderdelen in scholen, ziekenhuizen etc
> opvoeden met als doel kinderen laten meedraaien in de samenleving
Is de mens autonoom?
meesters van het wantrouwen:
- Freud : we worden door onbewuste drijfveren beïnvloed
,- Nietzsche : menselijke autonomie is hoogmoed
- Marx : we worden door maatschappelijke verhoudingen bepaald
Moderne kritiek door Foucault, Latour, Nussbaum en Sandel.
Zijn wij autonoom?
verlichting : vrije wil tegenover Gods wil
is er nu sprake van vrije wil? Filosofische vragen:
- heeft de mens een vrije wil? Wat is dat?
- worden we (onbewust) ingeperkt?
Onderdeel van machine?
beschikken wij over technische middelen of beschikken zij over ons?
- kunnen wij zonder smartphone/internet?
- kan economie zonder moderne middelen?
robotisering gaat ten koste van autonomie, zorg, geluk, welzijn, menselijkheid?
In wiens belang?
gezondheid apps : autonome hulp of informatie naar verzekeraars?
Is intelligentie een uniek menselijk mechanisme? Intelligentie kan voortkomen uit de
interactie van niet-intelligente onderdelen (Minsky)
Ontwikkelingen roepen filosofische vragen op
- reproductie v.d. mens
- corona qr-code
- google
Denkers des vaderlands
• 2011: Hans Achterhuis
• 2013: René Gude
• 2015: Marli Huijer
• 2017: René ten Bos
• 2019: Daan Roovers
• 2021: Paul van Tongeren ‘’Filosofie gaat over betekenis’’
Pedagogische interventies zijn (gedeeltelijk) normatief
-opvattingen niet persé wetenschappelijk
-bevatten ethisch, moreel of politiek oordeel over wat normaal is en wat niet, wat
maatschappelijk gewenst is en wat mens(on)waardig is
-afhankelijk van wetten en beleid
-eigen visie : persoonlijke opvattingen over vrijheid en rechtvaardigheid
Onderzoeksresultaten zijn geen objectieve waarheden
- wetenschappers spreken elkaar tegen
- publieke opinie gelooft wetenschappers niet langer op hun woord
De macht van het discours : ‘’Door de taal die we spreken, de verhalen die we
vertellen en de beelden die daarbij worden opgeroepen, geven we situaties en
gedrag een bepaalde betekenis en waarde en nemen we deel aan een
gemeenschap en de mores die daar heersen. .. we gaan zonder dat we dat
opmerken, over onself en de werkelijkheid nadenken in termen van het discours
, waar we deel van uitmaken.’’
De overheid stimuleert eigen kracht, zelfredzaamheid en eigen regie.
Het heersende discours spreekt voor zich en dat hoef je niet te onderbouwen, omdat
het normaal is. Maar filosoferen is ook het bevragen van het heersende discours.
Marli Huijer : stelde kritische vragen bij het coronabeleid.
Ze werd een dwarsdenker genoemd, omdat zij meerdere perspectieven wilde laten
zien die er zijn op het coronabeleid.
-> Huijer vond dat niemand récht heeft op een zo lang mogelijk leven. Zij vond dat
het ging om de kwaliteit van ons leven, vooral van jongeren
-> Huijer vond niet dat iemand van 80 evenveel recht heeft op een IC-plek als
iemand van 20. Maar wat is recht in deze?
Marli Huijer bevraagt dus het huidige discours over het coronabeleid.
Foucault : ‘’moreel handelen is niet te rechtvaardigen met alleen regels, procedures
en de heersende moraal.’’
Hij vond: ‘’De opgave van de filosofie is niet te rechtvaardigen wat we al weten, maar
een poging te doen om te weten te komen of het mogelijk is anders te denken.’’
