Samenvatting Pedagogiek
1. Betekent letterlijk kinderleiding
- Pais = kind
- Agogein = leiden
2. Maakt gebruik van psychologisch, sociologische filosofische, theologische en andragogische
wetenschappen
Opvoeding: opvoeding is alle omgang tussen ouder en kind waarbij gericht een relatie wordt aangegaan. In
deze omgang biedt de ouder het kind liefde, geborgenheid, veiligheid, intimiteit, aandacht, grenzen,
instructie, ondersteuning en controle
Opvoeding is er als er:
1. Sprake is van wederzijds respect tussen ouder en kind
2. Het kind ervaart voldoende veiligheid bij, heeft vertrouwen in, kan rekenen op, voelt zich
geaccepteerd door en krijgt ondersteuning van de ouder
3. Het kind wordt door de ouder uitgedaagd om eigen beslissingen te nemen en te experimenteren met
nieuwe dingen, waardoor hij vertrouwen krijgt in zijn omgeving
Opvoeden en opgroeien
Andere woorden voor pedagogiek zijn: opvoedkunde, opvoedingsleer of opvoedingswetenschap. Toch
verschillen die drie woorden van elkaar:
1. Opvoedkunde richt zich op de vaardigheden van de opvoeder
2. Opvoedingsleer richt zich op het vergaren van kennis over opvoeden
3. Opvoedingswetenschap richt zich op het ontwikkelen van theorieën over en methoden met betrekking
tot opvoeden.
Opvoeden
1. Staat centraal in de pedagogiek
2. Wat is belangrijk bij opvoeden?:
- Liefde
- Geborgenheid
- Veiligheid
- Intimiteit
- Aandacht
- Grenzen
- Instructie
- Ondersteuning
- Controle
4 basis dimensies
1. Ondersteuning bieden
2. Instructie geven
3. Controle uitoefenen
4. Grenzen stellen
,1. Ondersteuning bieden - warmte, affectie, responsiviteit (adequaat reageren op signalen van het kind),
sensitiviteit (opmerken van signalen), belonen, straffen en negeren (operante conditionering),
materiële en emotionele ondersteuning bevorderen ontwikkeling kind
De ondersteuning die de ouder het kind biedt, kan zichtbaar gemaakt worden in de vorm van belonen en
straffen, en de vorm ervan is afhankelijk van de leeftijd van het kind. Straffen en belonen kunnen gezien
worden in het licht van de leertheoretische benadering. Een beloning kan bestaan uit een knuffel, kusje,
opgestoken duim etc. een beloning kan vanuit de operante conditionering als een bekrachtiger worden
opgevat en zorgt dat het kind een gepleegde handeling vaker laat zien.
Bij straffen wordt gebruikgemaakt van een bekrachtiger om het kind ongewenst gedrag af te leren en hem
ertoe aan te zetten het door de ouder gewenst gedrag te vertonen. Ook kan de ouder ervoor kiezen om het
gedrag van het kind te gaan negeren. Dit kan worden gedaan als het kind regelmatig hetzelfde ongewenste
gedrag vertoont.
Ondersteuning kan op een materiële manier of op een emotionele manier. Alle vormen van ondersteuning
leiden tot een emotioneel goed gevoel bij het kind. Ondersteuning door middel van belonen Bestaat uit
handelingen die lieden tot een emotioneel prettig gevoel bij het kind.
Ondersteuning door middel van straffen. Straffen heeft een positieve functie in de opvoeding. Door te
straffen biedt de ouder het kind de gelegenheid om te reflecteren op zijn gedrag en ongewenst gedrag af te
leren. Straffen vereist consequent gedrag van de ouder.
2. Instructie geven - duidelijk maken van iets en welk gedrag verwacht wordt, informatie voor
ontwikkeling van kennis en vaardigheden. Instructie verloop gevraagd en ongevraagd
Instructie geven houdt in duidelijk maken aan het kind wat de bedoeling is en welk gedrag verwacht wordt.
Hierdoor wordt het kind zelfstandiger in de keuzes die hij op ten duur moet maken. Als kinderen overladen
worden met instructies van de ouder kan het volgende gebeuren:
- Het kind zal geen eigen initiatieven durven ontplooien.
- Het kind zal te veel bezig zijn met wat de ouder zal denken van de acties die het plan is te
ondernemen, waardoor het niet durft te handelen.
3. Controle uitoefenen
Autoritaire/restrictieve controle
Autoritatieve controle
Er heersen tegenstrijdende opvattingen ten aanzien van ouderlijke controle volgens Dekovic et al. Volgens
hen hangt het samen met de wijze waarop controle gedefinieerd wordt. Sommige onderzoekers leggen de
nadruk op de negatieve aspecten van controle: toepassen van macht etc.
Controle kan echter op een ander manier uitgeoefend worden, bijvoorbeeld door uit te leggen waarom iets
moet of niet mag, door een beroep te doen op zijn verantwoordelijkheid en zelfstandigheid, en informatie
en aanwijzingen te geven.
Autoritaire controle
- Blijkt een negatieve invloed te hebben op de sociale en cognitieve competentie van het kind.
- Opvoedgedrag waarbij de ouder druk uitoefent op het kind om correct gedrag te vertonen.
- Macht en gezag van de ouder ten opzichte van het kind spelen een centrale rol.
- Onvoorwaardelijke gehoorzaamheid wordt verlangt van het kind.
, - Het kind wordt gehinderd in zijn doen en laten doordat strikte normen worden gehanteerd en het
kind nauwlettend in de gaten wordt gehouden.
- Deze controle wordt vaak gebruikt door ouders die veel waarde hechten aan rust,
regelmaat en gehoorzaamheid.
Autoritatieve controle
- Positieve invloed op sociale en cognitieve competentie.
- Gedragingen van de ouder waarbij uitleg wordt gegeven aan het kind en eisen worden gesteld aan
zijn zelfstandigheid
- De ouder geeft het kind informatie, instructie, aanwijzingen en suggesties voor gewenst gedrag.
- Ouder hecht veel belang aan openheid en zal door uitleg en verklaringen te geven proberen
instemming te verwerven voor zijn verwachtingen bij het kind.
- Belangenconflict wordt vermeden.
- Kind wordt aangemoedigd zijn eigen handelen te onderzoeken en verantwoordelijkheid te nemen
4. Grenzen stellen - wijze waarop kind wordt bestraft of beloond om gewenst gedrag aan te leren (zie ook
behaviorisme), is consequent gedrag en respect voor autonomie van het kind voor nodig.
Grenzen stellen heeft te maken met de wijze waarop de ouder het kind bestraft of beloont om gewenst
gedrag aan te leren. Pavlov (1849-1936) en Skinner (1904-1990), grondleggers van het behaviorisme,
hebben veel aandacht voor aangeleerd gedrag. Zij gaan ervan uit dat al het gedrag is aangeleerd dus ook
weer kan worden afgeleerd.
Het stellen van grenzen vereist consequent gedrag; dat wil zeggen dat de ouder bij zijn standpunt moet
blijven en deze moet doorzetten. Als het kind duidelijke grenzen aangeboden krijgt, voelt het zich serieus
genomen en voelt het de liefde en betrokkenheid van de ouder.
Door grenzen te stellen ontwikkel je verschillende punten:
- Gedrag afstemmen op een situatie en rekening houden met anderen
- Verantwoordelijkheid nemen en dragen voor zijn daden
- Grenzen aangeven en daardoor corrigerend en invoelend optreden.
- Omgaan met de maatschappelijke eisen die gesteld worden
Deze vier dimensies zijn met elkaar verbonden. Door deze verbondenheid kunnen ze niet afzonderlijk
toegepast worden in de opvoeding. Samen zorgen zij ervoor dat het kind zich door de verschillende
ontwikkelingsfasen heen kan slaan om volwassen te worden. Het toepassen van deze dimensies in de
opvoeding maak het voor iedereen gemakkelijker om zich, eenmaal volwassen, aan te passen aan eisen die
aan hem gesteld worden.
, 1.4 pedagogische opvoedingsdoelen
3 opvoeddoelen in het westen
Kuipers (2008) noemt drie algemene opvoedingsdoelen, oorspronkelijk geformuleerd door Schleiermacher:
zelfstandigheid, zelfredzaamheid en zelfvertrouwen.
1. Zelfstandigheid (individu). Het kind is in staat om zelf keuzes te maken, daarbij hoort het recht op een
eigen leven en uitvinden wat van belang is.
2. Zelfredzaamheid (samenleving). Het kind is in staat keuzes te maken en deze te verantwoorden,
mondigheid en verantwoordelijkheid worden hier gestimuleerd.
3. Zelfredzaamheid (toekomst). Het kind kan een bijdrage leveren aan de toekomst en is in staat
technische en praktische problemen op te lossen
De ouder probeert de opvoedingsdoelen zelfstandigheid, zelfredzaamheid en zelfvertrouwen te bereiken
door het kind te stimuleren zelf oplossingen voor zijn vraagstukken te bedenken. Doordat het kind van
jongs af aan de gelegenheid krijgt om te experimenteren met zaken zal het in staat zijn om zichzelf te
redden en blijft het niet afhankelijk van de ouder.
De drie opvoedingsdoelen versterken elkaar: naarmate het kind meer zelf kan en mag doen, wordt het
zelfstandiger, krijgt het meer zelfvertrouwen en wordt het zelfredzamer.
Opvoeden heeft een fysieke en psychische kant: het bestaat uit materiele en emotionele handelingen van
de ouder richting het kind
1.5 Opvoeden als circulair proces
Opvoeden is een circulair proces, is sprake van actie en reactie in de omgang tussen ouder en kind. De
ouder biedt het kind liefde, aandacht, geborgenheid, ondersteuning, instructie, grenzen en controle. Het
kind reageert daarop met liefde en aangepast gedrag – of boosheid en tegenstribbelen, ook dat is een
reactie, waar de ouder weer een tegenreactie geeft - interactie.
Opvoeden heeft nooit een constant karakter: wat het ene moment bij het kind werkt, hoeft een volgende
keer niet hetzelfde effect te hebben.
Ieder kind heeft een andere aanpak nodig - ieder kind is uniek.
Volgens Steward en Vann (2008) zorgen de gevoelens die het kind ervaart bij de boodschap van de ouder
voor de aard van zijn reactie daarop - voortdurende wisselwerking
