Samenvatting Actuele Criminologie
Hoofdstuk 1
1.1 De opdracht van de criminologie
Publieke belangstelling speelt een grote rol binnen criminologie, veel mensen hebben een
uitgesproken mening over criminaliteit. Ondanks dat de criminaliteit daalt, wordt dit door
velen niet geloofd.
Wat bestuderen we in de criminologie?
Criminaliteit: Daden, daders, slachtoffers
Reacties op criminaliteit
De reacties op criminaliteit kunnen formeel (met het recht) zijn, zoals strafrecht en
bestuursrecht, maar ook informeel.
Informeel →
Identificatie met het slachtoffer kan leiden tot:
Angst/Boosheid:
o Beveiliging/saamhorigheid (Durkheim)
o Vergeldingsbehoefte (doodstraf bijv.)
o Dader als zondebok wat kan leiden tot eigenhorigheid (zelfstraffen van dader)
Mededogen: Slachtofferhulp
Identificatie met de dader kan leiden tot:
Mededogen: Schuldgevoel, waardoor ze soms juist een extreme strafbehoefte hebben
om hun eigen verkeerde manier van denken te compenseren
Bewondering:
o Politie als zondebok (bijv. racisme) wat kan leiden tot rellen/terrorisme
o Reclasseringshulp/strafrechtshervorming
Criminologen helpen de strafrechtspraak met het verzamelen van zakelijke informatie over
gevoelige kwesties en het systematisch ordenen ervan (zoveel mogelijk objectiviteit).
1.2 Wat is criminologie?
Criminologie = De wetenschap die zich bezighoudt met de bestudering van de
criminaliteit, de dader, het slachtoffer en de maatschappelijke reacties daarop.
Het is een empirische wetenschap (kennis vergaren dmv waarneming) met als bedoeling een
effectievere en humanere aanpak van criminaliteit.
Andere benamingen voor criminaliteit die we equivalent gebruiken:
Delinquentie
Misdaad
Deviantie/Afwijkend gedrag van de norm
Criminalisering is een proces dat niet alleen tijd- en plaatsgebonden is, maar ook afhangt van
de juridische (formele definitie) en maatschappelijke/sociale (informele definitie) constructie
(wat ook kan overlappen). Dit kan zo ook weer leiden tot decriminalisering.
Criminaliteit kan op verschillende manier worden onderverdeeld:
Overtreding vs Misdrijf
Kleine vs Zware criminaliteit
Daad (vermogenscriminaliteit) vs Dader (jeugdcriminaliteit) vs Context
(voetbalvandalisme)
, 1.3 De geschiedenis van de criminologie
De Klassieke Oudheid
Het huidige recht is grotendeels gebaseerd op het oude Romeinse recht, hoewel vele delen van
hun strafrecht onder het privaatrecht vielen en er geen interventie van de overheid was.
De Middeleeuwen
Er werd gefocust op zonde en straf, maar ook ontstond er een feodaal stelstel. Het
machtsevenwicht verschoof van de vorst naar de leenheren, waardoor criminaliteit een
inbreuk op de rechten van de leenheer was en niet een conflict tussen burgers.
De Renaissance & Humanisme
Coornhert stond voor afschrikking door tuchtstraf, oftewel werkstraffen en het nuttig maken
van wetsovertreders. Dit leiden ook tot gevangenissen.
De Klassieke School
Verlichting → Door de rede/verstand de wereld begrijpen en verbeteren. Hierbij speelde vrije
wil en rechtszekerheid een grote rol.
Beccaria schreef in 1764 ‘Over misdaad en straf’, wat net als Bentham pleitte voor het
utilitarisme (maximaal geluk) in de vorm van het proportionaliteitsbeginsel (geen
willekeurige straf), legaliteitsbeginsel (dmv duidelijke wetten) en gelijkheidsbeginsel (straf
op maat).
Ook het panopticum (koepelgevangenis) werd bedacht.
De Positivistische School
Determinisme → Menselijk gedrag wordt bepaald door factoren waarop we zelf weinig
invloed hebben. Empirisch onderzoek kon misdaad vaststellen.
Italiaanse Antropologieschool
Antropologie = Studie van de mens. Lombroso herkende criminele aan hun uiterlijk.
‘L’uomo delinquente’ (1876). Dit werd geïnspireerd door Darwins evolutietheorie.
Aletrino vergeleek in 1902 schedelinhouden van politie en moordenaars.
Ook het fascisme van de nazi’s gebruikte het als zogenaamde biocriminologie.
→ Garofalo (1885) ‘Criminologie’
De Franse Milieuschool
Quetelet gebruikte statistiek om te bewijzen dat omgevingsfactoren leidde tot
criminaliteit, niet de vrije wil. Lacassagne beweerde dat de sociale omgeving iemand
tot criminaliteit brengt als voedingsbodem (1885).
Socialistisch criminologie keek naar maatschappelijke omstandigheden, net zoals het
communisme deed.
→ Ferri (1892) ‘Criminele sociologie’
→ Bongers (1905) ‘Armoede en criminaliteit’ (pleegde zelfmoord na inval nazi’s)
Nieuwe Richting & Kritische Criminologie
Verschillende inzichten in oorzaken van criminaliteit werden samengebracht, dus de dader
straffen, maar ook rekening houden met zijn omstandigheden. Meer focus op behandeling en
resocialisatie, en minder op straffen.
Marxistische criminologie → Kritische criminologie: Centraal staan niet misdaad en
oorzaken, maar de problematische kanten van strafrechtspleging als reactie op
criminaliteit.
Herman Bianchi: Abolitionisme (strafrecht afschaffen) en herstelrecht.
, Feministische criminologie
Amerikaanse Criminologie
Urbanisatie: Vervallen buurten waar de armste mensen wonen zou gebrek aan sociale
samenhang hebben en gemeenschapsstructuren.
Migratie: Door weinig kansen op illegale manieren de American Dream waarmaken.
Hedendaagse Criminologie
Na de Tweede Wereldoorlog steeg de criminaliteit. Er was positivistische en kritische
criminologie, maar ook een terugkeer van de klassieke school. Criminaliteit daalt nu weer
sinds 2005. Er is sprake van digitalisering en internationalisering, en er wordt meer nadruk
gelegd op evidence-based crime prevention en policing, dus de praktijkgerichte bestudering
en handhaving van criminaliteit.
1.4 Aandachtsgebieden binnen de criminologie (in dit boek)
A. Beschrijvende criminologie/criminografie
Omvang, aard, spreiding en ontwikkeling
Cijfermatige informatie over de praktijk van het strafrechtelijke systeem
B. Oorzaken van crimineel gedrag en criminaliteit
= Etiologie
Daders persoonlijkheid, achtergrond en situatie
C. Reacties op criminaliteit: Penologie
Effectiviteit van formele straffen
D. Criminaliteitspreventie
Maatregelen ter voorkoming van (herhaalde) misdrijven
E. Victimologie
Kenmerken van slachtoffers, gevolgen, rechten en hulp
F. Niet-commune criminaliteit
Kenmerken en bestrijding van internationale misdrijven, terrorisme etc.
Hoofdstuk 2
2.1 Inleiding
Veel mensen die beweren dat de criminaliteit toeneemt of afneemt, baseren dit op eigen
indrukken of berichtgeving in de media. Zo concludeerden hoogleraren Criminologie dat er
geen infiltratie van de organiseerde misdaad in de politiek was, ook al werd dit wel gedacht.
→ Een criminoloog moet het waarheidsgehalte van deze beweringen zo objectief mogelijk
vaststellen, dan pas kan er een rationele discussie worden gevoerd over het huidige beleid.
Tegenwoordig staat gewelddadige criminaliteit zoals terrorisme meer in het licht en
criminaliteit onder etnische minderheidsgroepen.
→ Criminologie moet overdrijvingen en mythevorming bekritiseren.
Om te bepalen hoe we criminaliteit het beste kunnen bestrijden, is het belangrijk om een zo
objectief mogelijke beschrijving ervan te hebben.
Betrouwbare criminologische kennis kunnen we halen uit:
De politiecijfers = Door politie geregistreerde misdrijven en overtredingen, en
verdachten als die er zijn.
De gerechtelijke statistieken = Afhandeling daarvan door het strafrechtelijke systeem
(CBS).
Niet alle misdrijven komen ter kennis van de politie, dit hangt af van:
, Haalwerk = Misdrijven die de politie zelf constateert door controles.
→ Definitie van gebeurtenis, politiesterkte, politiebeleid, OM-beleid, automatisering,
lokaal bestuur.
Brengwerk = Particulieren/Bedrijven doen aangifte van misdrijf waarvan zij het
slachtoffer zijn geworden.
→ Ernst misdrijf, betrokkenheid bij misdrijf, definitie van gebeurtenis, verzekering,
relatie met dader, afstand tot politiebureau, eerdere ervaring politie, politiebeleid.
(Diachrone vergelijking = Ontwikkeling in tijd
Synchrone vergelijking = Geografische spreiding)
Politie moet eerst bepalen of er ook echt sprake is van een misdrijf en een proces verbaal
opstellen → Afpoeieren = Lichte geweldsmisdrijven worden door politie voor kennisgeving
aangenomen.
Verborgen criminaliteit = Aantal misdrijven blijft verborgen voor politie/justitie
→ The dark number/figure
Beperkingen van politiecijfers:
Bereik
Aangiftebereidheid
Opmaken proces verbaal
Registratie (verbetert door automatisering)
Dark figure
→ Etnische profilering en veelplegers zorgen voor gekke statistieken
De politiecijfers hebben geen vaste verhouding met het totaal aantal misdrijven. Als dit
toeneemt, komt er meer criminaliteit boven water, maar kan de werkelijke omvang zijn
afgenomen.
2.2 Politiecijfers
Sinds 1948 registreert de politie strafbare feiten. Dit wordt onderverdeeld in:
1. Vermogensdelicten = Delicten waarbij vooral materiële belangen worden
geschaad.
2. Agressieve of gewelddelicten = Delicten waarbij letsel wordt toegebracht.
3. Seksuele delicten = Delicten tegen de seksuele integriteit.
Deze indeling wordt binnen de criminologie en politiecijfers gebruikt, maar niet binnen het
strafrecht. De delicten kunnen ook gemengd zijn, zoals berovingen.
Het CBS en wODC brengen elk jaar statistische gegevens uit over criminaliteit in Nederland.
Ook cybercriminaliteit wordt nu bijgehouden (cybercriminaliteit & gedigitaliseerde
criminaliteit).
Ontwikkelingen:
Sinds 2005 is geregistreerde criminaliteit afgenomen met 40% en in alle 5
hoofdgroepen is het gedaald.
→ Een lichte stijging in 2019 kwam door het vergemakkelijken van aangifte via
internet.
Coronamaatregelen: Daling in 2020, vooral bij woninginbraak en zakkenrollerij.
Computervredebreuk nam juist toe (vernieling, openbare orde en gezag).
Het registreren van cybercrime is lastig omdat het dus bij de politie onder klassieke
misdrijven wordt ingedeeld.
Grootste deel van geregistreerde criminaliteit bestaat uit vermogenscriminaliteit, zo’n
60%. De media geeft een sterk vertekend beeld als het gaat om geweldsmisdrijven,
wat hiervan 1/10e is in werkelijkheid.
Frequenties = Absolute aantal geregistreerde delicten (per jaar)