Gezondheidsbevordering
Integrale toets 3
Help, ik voel stress!
Over overspannenheid en burn-out
Student:
Groep: GVE-2DHWF-B
Cursuscode: GVE-2.IT3-20
Inleverdatum: juni 2022
Docent CGO:
Docent OO-C:
Examinator:
Versie:
Aantal woorden:
- Opdracht 1: 3285
- Opdracht 2 (exclusief resultatentabel): 2415
- Opdracht 3: 1194
- Opdracht 4 |(incl. tabel): 1280
- Opdracht 5: 499
,Inhoudsopgave
Inhoudsopgave
Inhoudsopgave 1
Opdracht 1: Interview en Theory of Planned Behavior 2
1.1 Gezondheidsgedrag en gezondheidsprobleem 2
1.2 Dataverzameling: opzet interview en topiclijst 5
1.3 Data-analyse: codering 7
1.4 Resultaten 7
Opdracht 2 10
2.1 Gezondheidsprobleem: Overspannenheid en burn-out 10
2.2 Gezondheidsgedrag en analyse 14
2.3 Resultatentabel 16
2.4 Gedragsdoelen 17
2.5 Shared-Decision Making 18
Opdracht 3: Interventies 20
3.1 Interventie 1 20
3.2 Interventie 2 21
3.3 Interventie 3 22
Opdracht 4: Fases van gedragsverandering 24
Opdracht 5 28
5.1 Gezondheidsbevorderaar 28
5.2 Ethische afweging 28
Bronnenlijst 29
Bijlagen 35
Bijlage 1: Topiclijst 35
Bijlage 2: Uitgeschreven interview 37
Bijlage 3: Analyse van het interview 45
1
,Opdracht 1: Interview en Theory of Planned
Behavior
1.1 Gezondheidsgedrag en gezondheidsprobleem
De geïnterviewde, S., is een getrouwde vrouw van vijftig met een baan in de culturele sector
en een gezin met twee tieners. Het gezondheidsgedrag heeft te maken met ontspanning. Ze
ervaart stress door drukte in zowel haar werk als in haar vrije tijd en komt onvoldoende toe
aan ontspanning.
Als klacht geeft ze aan spierspanning in haar schouders en nek te voelen. Ook geeft ze aan
te piekeren. Deze symptomen beperken haar leven (nog) niet, maar de spierspanning en het
gepieker tasten wel haar welbevinden aan en daarom wil ze de stress verminderen.
Door de voortdurende drukte en zorgen in haar leven, ervaart S. een tekort aan tijd en rust
om voldoende te ontspannen. Dit komt omdat ze op haar werk veel verantwoordelijkheid
voelt naar collega’s en ze de neiging heeft neemt veel taken op zich te nemen. Ook in haar
privétijd is ze druk met zorgen voor haar tieners en het huishouden. Net als op haar werk,
neemt ze thuis vaak het voortouw en trekt ze taken naar zich toe. Daarnaast werkt ze aan
een grote droom: ze is samen met haar man en een paar andere stellen bezig met het
opzetten van een zelfvoorzienende, sociale en ecologische woongemeenschap genaamd
Ons Dorpje Overeind. Het plan is dat ze daar met man en dochter heen verhuist over een
aantal jaar. S. wil - na 30 jaar stad Utrecht - het hele jaar door buiten zijn, in de moestuin
werken, gasten verzorgen en elke dag de zon aan de horizon onder zien gaan. Naast al die
natuur wil ze in het ecodorpje graag kunst & ambacht een plek geven. Het is een
droomproject waar ze energie van krijgt, maar wat ook energie kost en zorgen geeft. Het
project is een life changing event en veel is nog onzeker.
Bij de analyse van het gezondheidsgedrag is van belang om te achterhalen welke relatie er
is met een potentieel gezondheidsprobleem. (Bouter, Van Dongen, Zielhuis & Zeegers,
2016). Op zoek naar het gezondheidsprobleem behorende bij de klachten van de
respondent bleek dat er verschillende benamingen voor stress-gerelateerde ziekten en
spanningsklachten naast elkaar gebruikt worden zoals overspannenheid, chronische stress,
aanpassingsstoornis, niet-vitale depressie, surmenage, neurasthenie en burn-out.
Overspannenheid en burn-out zijn geen bestaande diagnostische categorieën in de
Diagnostic and statistical manual of mental disorders (DSM-IV), (American Psychiatric
Association, 1995) en in de International Classification of Diseases (ICD-10), (WHO
Collaborating Centre voor de Familie van Internationale Classificaties in Nederland, 2021).
Huisartsen gebruiken de International Classification of Primary Care (ICPC) code P78:
neurasthenie/surmenage (Wonca International Classification Committee, 2018).
Psychologen gebruiken vaak de definitie uit de ‘Multidisciplinaire richtlijn overspanning en
burn-out voor eerstelijnsprofessionals’ (Verschuren et al., 2011). Bedrijfsartsen gebruiken
deze richtlijn ook bij het registreren van beroepsziekten. In de GGZ terminologie valt het
probleem onder Aanpassingsstoornis (incl. overspanning en burn-out). (GGZstandaarden.nl,
z.d.)
Onder de verschillende benamingen wordt op hetzelfde beeld gedoeld: onder invloed van
stress kan een reeks van aspecifieke klachten ontstaan. Tot deze distress-symptomen
worden gerekend: lichte depressieve verschijnselen, lichte angstverschijnselen en
psychosomatische klachten. Het beeld wordt wat betreft de symptomen gekenmerkt door
onder andere moeheid, lusteloosheid, prikkelbaarheid, slapeloosheid, hoofdpijn,
concentratieproblemen, duizeligheid, gejaagdheid, gespannenheid, emotionele labiliteit en
gedeprimeerdheid (Terluin, 1994).
2
, Op basis van shared decision making is het gedrag niet voldoende kunnen ontspannen
gerelateerd aan het potentiële gezondheidsprobleem overspannenheid en burn-out.
Wat is stress?
Stress kent in de literatuur veel verschillende definities. Zo kan stress bijvoorbeeld
gedefinieerd worden als ‘een echte of een als echt gepercipieerde bedreiging van de
fysiologische of psychische integriteit’ (Roozendaal et al., 2009). In merendeel van de
gevallen wordt stress echter beschreven aan de hand van de stressrespons, ofwel de
manier waarop een individu reageert op een stressvolle gebeurtenis oftewel een stressor.
Selye (1956) definieert stress als “de niet-specifieke reactie van het lichaam op de eisen van
buitenaf (de externe stressor) en dus een onvermijdelijk gevolg van het leven”. In
biomedische termen wordt stress dan weer beschreven als “een situatie waarin de adrenale
glucocorticoïden en catecholamines verhoogd zijn omwille van een bepaalde ervaring”.
(Elenkov et al., 1996).
De overeenkomst in de definities is dat stress is in alle gevallen een fysieke en psychische
reactie op een stressor. Lang geleden in de oertijd, de tijd dat ons ‘alarmsysteem’ is
ontworpen, hadden onze voorouders ook stressoren. De jagers en verzamelaars leefden in
fysiek gevaarlijke omstandigheden met dreigingen van wilde dieren of andere stammen. De
stress in die tijd was heftig maar meestal kortdurend. Wij, in de huidige tijd, staan veel
langduriger bloot aan allerlei stressoren op werk, relatie, omgeving, milieu, geluidsoverlast,
opvoeding van kinderen, technostress zoals telefoons en laptops en innerlijke zorgen over
bijvoorbeeld uiterlijk, negatieve oordelen over jezelf, je toekomst of je financiën. Deze
voortdurende en langdurige stress is slecht voor de gezondheid.
Fysiologisch gezien verloopt de stressrespons via de twee routes. De snelle, acute route
loopt via het autonome, het sympatische zenuwstelsel, die ervoor zorgt dat er adrenaline en
noradrenaline in de bloed komt via het bijniermerg.
De langzamere route, die start na een paar minuten van stress, verloopt verloopt via het
hormoonstelsel, via de hypothalamus. Die produceert corticotropin-releasing hormone
(CRH) dat op zijn beurt de hypofyse aanzet tot productie van adrenocorticotroop hormoon
(ACTH) wat de bijnierschors stimuleert tot productie van corticosteroïden waaronder cortisol.
Bèta-adrenerge receptoren, die bevinden zich onder andere in cellen van het hart en in de
bloedvaatjes van spieren en longen, vangen de stresshormonen op en zetten het lichaam in
een vecht-of-vlucht-stand.
Het autonome zenuwstelsel is het oudste zenuwstelsel van het lichaam en bestaat uit twee
standen met tegengestelde werking: de sympaticus en de parasympaticus. De sympaticus is
het ‘gaspedaal’ en de parasympaticus de ‘rem’. (Goldstein, 2009). Als de sympaticus aan
staat in geval van stress, stijgt de hartslag, wordt de ademhaling sneller en spannen de
spieren zich aan. Het spijsverteringssysteem wordt afgesloten, de hersenen krijgen meer
brandstof, pijn wordt minder goed gevoeld, het energieniveau stijgt en alertheid neemt toe.
Op korte termijn is dit heel nuttig. Maar als iemand langere tijd gestresst bent, wordt het een
probleem. Het lichaam heeft bij langdurige stress namelijk geen tijd meer om bij te komen en
dat is schadelijk voor de lichamelijke gezondheid. Het was endocrinoloog Hans Selye die dit
fenomeen in 1956 het General Adaptation Syndrome (GAS) noemde (Selye, 1956). Te veel
stress of stress die te lang duurt is slecht voor hart en bloedvaten, het ademhalingssysteem,
voor de hersenen en voor de mentale en emotionele gezondheid. Het zorgt er ook voor dat
het immuunsysteem minder goed functioneert en zorgt voor gewichtstoename. Verschillende
bronnen ondersteunen deze informatie (Segerstrom & Miller, 2004; Harvard Health
Publishing, 2020).
De gevolgen van stress zijn omvangrijk:
- Ademhaling versnelt
- Maagklachten, zoals misselijkheid, maagzweer
3
