Hoofdstuk 13: Europa en de wereld (1945-1989)
Paragraaf 1: Oost en West
De Koude Oorlog verstaan we onder de permanente vijandigheid die onmiddellijk na
WOII was ontstaan tussen de VS en de Sovjet-Unie. Oorzaken:
- De Amerikanen koesterden argwaan tegen het totalitaire regime van de
Sovjet-Unie en waren bang voor communistische expansie.
- De Sovjet-Unie was ervan overtuigd dat het imperialistische, kapitalistische
Amerika erop uit was zijn invloed uit te breiden.
Fase van Blokvorming: Tijdens de fase van blokvorming werd Europa opgedeeld
tussen twee invloedssferen. Dit proces begon in 1943 tijdens de Conferentie van
Teheran, waarbij het lot van de Oost-Europese landen onder Sovjetbestuur en van
Duitsland werd besproken. Tijdens de Conferentie van Jalta in februari 1945 werd
besloten Duitsland te verdelen in bezettingszones, bestuurd door de Sovjet-Unie, de
Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk. Ook Berlijn zou in vier
worden verdeeld.
Uiteindelijk kregen de drie westelijke zones en West-Berlijn een democratisch
bestuur en werden geholpen met de wederopbouw na de oorlog. In de oostelijke
zone werd echter het communisme ingevoerd en eisten de Sovjets hoge
herstelbetalingen. Nadat er in de westelijke zones in juni 1948 een eigen munt, de
Duitse Mark, werd ingevoerd, liet Stalin West-Berlijn afsluiten van de rest van
Duitsland. De geallieerden reageerden hierop met een luchtbrug. In mei 1949 stopte
Stalin de blokkade, maar nog dezelfde maand werd in het westen de
Bondsrepubliek Duitsland (BRD) uitgeroepen, waarna de Duitse Democratische
Republiek (DDR) in het oosten volgde.
In Oost-Europa zorgden de Sovjets ervoor dat communistische regeringen aan de
macht kwamen, waardoor er in feite sprake was van eenpartijstaten. Verzet werd
door de geheime staatspolitie gesmoord.
In 1949 richtten de Verenigde Staten, Canada en veel West-Europese landen de
Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) op, met als doel door militaire
samenwerking de vrede en stabiliteit in Europa te bewaren en de vrijheid te
verdedigen: een gewapende aanval op een van de lidstaten zou worden gezien als
een aanval op alle lidstaten.
Fase van Wapenwedloop: Vanaf 1949 tot 1989 ontstond er een fanatieke
wapenwedloop tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie. Het bezit van
kernwapens aan het einde van WOII had de VS een superioriteitsgevoel gegeven,
maar toen in 1949 bleek dat ook de Sovjets een kernwapen tot ontploffing hadden
weten te krijgen ontstond er een strijd om de meeste kernwapens te vervaardigen.
Dit zorgde voor groeiende spanningen in internationale verhoudingen, maar ook voor
de militaire situatie van wederzijdse afschrikking.
Toen Stalin in 1953 stierf, kwam Nikita Chroesjtsjov aan de macht. Deze was zeer
kritisch over de stalinistische onderdrukking. Zijn kritiek leidde tot verzet tegen de
communistische regering in vooral Hongarije, maar Chroesjtsjov greep militair in.
Hongarije hoopte dat het westen zou reageren, maar daar was de angst voor directe
, confrontatie met het Oostblok te groot. Sovjettanks en westerse angst voor escalatie
stonden een eigen koers in de weg.
Het spannendste moment van de Koude Oorlog kwam in 1962, nadat de VS
ontdekte dat de Sovjet-Unie bezig was kernraketten te plaatsen op Cuba, vlak voor
de Amerikaanse kust. Ineens stonden de VS en de Sovjets lijnrecht tegenover
elkaar. Bijna barstte er een atoomoorlog uit, maar op het laatste moment sloten de
leiders van beide landen een deels geheime overeenkomst.
De Koude Oorlog had voor de hele wereld serieuze gevolgen:
Gevolgen in Europa: De grenzen tussen de oosterse en westerse blokken werden
vrijwel ondoordringbaar door de afscheiding van het IJzeren Gordijn. Door het groot
aantal communistische vluchtelingen in Berlijn werd er in 1961 een muur gebouwd
tussen Oost- en West-Berlijn: de Berlijnse Muur. Deze verloor in 1989 zijn functie.
Gevolgen in Afrika en het Midden-Oosten: De Amerikanen probeerden de expansie
zoveel mogelijk te beperken met hun containmentpolitiek: president Truman
beloofde economische en militaire steun aan ieder land dat het communisme buiten
de deur zou houden. De Sovjet-Unie gaf juist steun aan politieke bewegingen die
zich tegen het kapitalistische Westen keerden. Andere conflicten met een regionaal
karakter kwamen hierdoor al snel in het teken te staan van het conflict tussen de
Verenigde Staten en de Sovjet-Unie.
Voorbeeld: in 1948 werd in Palestina de staat Israël uitgeroepen, waarna er oorlog
uitbrak met omringende Arabische staten. De VS steunde Israël, maar probeerde
ook de Arabische staten te vriend te houden. De Sovjets erkenden Israël, maar
kozen later de kant van de Arabieren.
Gevolgen in Azië: In 1949 was China een communistische eenpartijstaat geworden,
een zogenoemde ‘volksrepubliek’ onder leiding van Mao Zedong. De Amerikanen
werden bang dat heel Azië communistisch zou worden. De angst werd bevestigd
toen het communistische Noord-Korea in 1950 Zuid-Korea binnenviel. Uit opdracht
van de Verenigde Naties drongen de Amerikanen en de Noord-Koreanen terug.
In de jaren ’60 verplaatste de strijd zich naar Vietnam, wat op het punt stond geheel
communistisch te worden. De VS was bang dat hun dominotheorie waarheid zou
worden: als het ene land ten prooi viel aan het communisme, zou het andere land dat
ook, totdat ook grootmachten als India en Indonesië communistisch zouden worden.
Toen de Amerikanen zich halverwege de jaren ’60 betrokken bij de strijd, was Noord-
Vietnam al communistisch. In Zuid-Vietnam probeerde de communistische Vietcong
nog altijd aan de macht te komen, gesteund door China en de Sovjets. Uiteindelijk
won de Vietcong de strijd en werd Vietnam geheel communistisch.
De Vietnamoorlog was de eerste oorlog die de Verenigde Staten als supermacht
verloren. Dit kwam onder andere doordat de Amerikanen niet gewend waren om in
de jungle te vechten, en daarnaast niet bekend was met de guerrillatactiek van de
tegenstander, waarbij een strijdwijze met kleine, onverwachte aanvallen en lichte
wapens gehanteerd werden. Ook was er in Zuid-Vietnam maar weinig weerstand
voor de communisten te bekennen. Waar wel weerstand was, was aan het thuisfront
van de Amerikanen: doordat het oorlogsnieuws via de televisie rechtstreeks in de
huiskamer werd uitgezonden, rees er fel verzet vanuit de Amerikaanse bevolking.
