Klassik
In 1789 verlaat Johann Wolfgang von Goethe plotseling en in het geheim Weimar. Hij blijft
voor twee jaar in Italië. Hij leert daar de antieke kunst kennen en dat leidt tot een andere
opvatting van literatuur.
Centraal staat in de klassieke literatuur de zuivere harmonische mens. In Italië is het oude
Griekenland hun voorbeeld. Het leidt tot harmonie, een samenhang van gevoel (Sturm und
Drang) en verstand (Aufklärung). Trefwoorden zijn: harmonisch, rijp, beschaaft, gemeten,
vorm. De kunsthistoricus Winckelmann beschreef het nieuwe begrip van kunst, dat werd
beschreven als klassiek, zo: “Het algemeen goede / uitstekende van de Griekse kunst is de
edele eenvoud”. Het is het streven naar zelfbeheersing.
“In der Beschränkung zeigt sich der Meister.” (In de beperking laat de Meester zich zien.)
Men richt zich op regels, is objectief en humanistisch. De taal is beschaafd en verhoogd.
Goethe vormde dit ideaal in het drama ‘Iphigenie auf Tauris’ en in het roman ‘Wilhem
Meisters Lehrjahre’.
In 1794 ontstond tussen Goethe en (de ondertussen naar Weimar gekomen) Schiller een
diepe vriendschap en werkgroep. Schiller had, door studie, geschiedenis en filosofie (Kant)
een vergelijkbare (klassieke) ontwikkeling doorgemaakt als Goethe. Zijn ideaal is een wereld
van schoonheid en waarheid, belichaamd in het oude Griekenland. Schiller gelooft dat de
Meester hem riep om de mens te onderwijzen en hen te leiden tot hun innerlijke harmonie.
Een machtig middel om dat te bereiken is het Theater (‘Die Bretter, die die Welt bedeuten’).
Hij schreef de beroemde drama’s zoals Wallenstein, Maria Stuart Wilhelm Tell.
Anders als Goethe was Schiller een vader van een gezin en leefde hij als historicus in vrij
arme omstandigheden. Hij had het zwaar met het moeilijke leven. Toch is het hem gelukt
door de 11-jarige vriendschap om Goethe nieuwe motivatie te geven. Ze bespraken elk
ontworpen kunstwerk en schreven samen veel Balladen. Het lukte Schiller om Goethe weer
te stimuleren om zijn bekendste gedicht, het uitgebreide drama Faust weer op te pakken. Al
in zijn Sturm und Drang periode had Goethe de Urfaust geschreven, nu is het hem gelukt,
dankzij Schiller, om Faust I te voltooien. Kort voor zijn dood in 1832, Schiller was al
overleden in 1805, is het hem gelukt om Faust II te schrijven.
Het Faustdrama gaat terug naar het historisch figuur Dr. Johann Faustus, die in de 16 e eeuw
leefde. Deze naturalist maakte zoveel indruk op het volk met zijn kennis, dat men hem zag
als een tovenaar van zwarte kunst. Faust is de ontevreden geleerde die probeert de grenzen
vin zijn kennis te overschrijden door een pact te sluiten met de duivel (Mephisto). Hij
verkoopt zijn ziel en krijgt in ruil daarvoor alwetendheid en een verjongingskuur. Hij voelt
zich aangetrokken tot het andere geslacht en hier begint een van de mooiste creaties van de
wereldliteratuur, de Gretchen-tragödie. Het is een verhaal over de onmogelijke liefde tussen
Gretchen en Faust. Om een nacht onverstoord met Faust door te brengen, geeft ze haar
moeder een slaapdrankje en daarna sterft haar moeder. Als Gretchen merkt dat ze zwanger
is, vermoordt zij het nieuwgeboren kind en werd als kindermoordenaar tot de dood
veroordeelt. Ze weigert de hulp van Faust en sterft. Mephisto en Faust reizen samen in het
, tweede deel van het verhaal de grote wereld en de geestenwereld. Het is onmogelijk om de
rijke inhoud van Faust II in een paar regels te beschrijven. Faust weet aan het einde van zijn
leven de magie te verslaan, door een goede daad te doen en goddelijke genade te krijgen.
De duivel had met God een weddenschap gesloten en wie won kreeg de ziel van Faust. De
duivel heeft verloren. De uitvoering van Faust I en Faust II beslaat ongeveer 10 uur. Het is
een van de meest omvangrijke toneelstukken ooit.
Romantik
Deze literaire stroming is Europeaans. Grote buitenlandse auteurs zijn: Keats, Byron, Sir
Walter Scott (Engeland), Balzac Victor Hugo (Frankrijk), Hildebrand, Guido Gezelle
(Nederland)
De Romantik verloopt gedeeltelijk parallel met de Klassik, maar kan worden gezien als
vervolg van de Sturm und Drang. In beide perioden staat het gevoel centraal. Zoals der junge
Goethe en Schiller verzetten zich tegen de koele en gevoelloze periode van de Äufklarung, zo
verzetten de joneg dichters van die Romantik zich tegen de harmonie, de gematigde en de
beperking van de Klassik. Het gebruikelijke moraal vinden ze niet belangrijk en ze kijken neer
op de kennis die je uit boeken haalt. Dat vinden ze dode kennis. De taal is in tegenstelling tot
de Sturm und Drang niet explosief, groot en ruw, maar makkelijk en mooi. Die Romantik
heeft oog voor detail en voelt zich erg met de natuur verbonden.
De politieke omstandigheden waren moeilijk (de Franse bezetting, de teleurstelling van de
restauratie), de realiteit van het leven bedrukt hen en daarom vlucht die Romantiker uit de
werkelijkheid naar de fantasie en verheerlijken de Duitse middelbare leeftijd, waar de
wereld nog goed en veilig was. Zij verlangen naar een wereld voorbij het zichtbare, wenden
zich gedeeltelijk tot de occulte en schrijven Gespenstergeschichten (E.Th.A. Hoffman). Zij
verlangen naar het onbereikbare, iets, wat moeilijk te omschrijven is, een grenzeloos gevoel
wat het geval is in dromen of sprookjes. Dit verlangen noemt men de romantische Sehnsucht
(romantisch verlangen). In geografisch opzicht houdt die Romantik vooral in het zuiden.
Kort: het centrale motief van die Romantik is het wegvluchten van de werkelijkheid, het
symbool van dit verlangen is de blauwe bloem (Novalis). De populaire soorten van die
Romantiek zijn: Das Märchen, die Novelle, der Roman (Epik) en die Lyrik.
Hoewel Heinrich Heine de vertegenwoordiger is van de volgende literaire periode das
Jungen Deutschland, had hij is zijn jonge jaren vele romantische gedichten gemaakt
(Seegespenst) waarin het romantische gevoel (verlangen) mooi tot uitdrukking komt.
Die Romantik die omstreeks in 1795 begon, heet die Frühromantik. De dichters uit deze oude
Romantik waren niet heel productief, ze waren meer bezig met de theoretische kant van de
literatuur. Hier horen onder andere Novalis en Ludwig Tieck bij.
Friedrich von Hardenberg (Novalis) schrijft het beroemde roman Heinrich von Ofterdingen.
Dit roman speelt zich af in de middeleeuwen, waar de jonge Heinrich ervaart dat de weg
naar het ware inzicht en wijsheid niet over boeken gaat, maar over de liefde. Door de liefde
voor Mathilde bereikt hij het hoogste wat er is, hij wordt dichter! Als Mathilde sterft, leert
Heinrich achter de dingen te kijken, hij wordt geestelijk herboren. Het symbool van deze
