Saskia Ensel 2022-2023
Hoorcolleges Introductie Interdisciplinaire
Sociale Wetenschappen – een samenvatting
Schooljaar 2022-2023
Inhoud
Hoorcollege 1: De protestantse werkethiek .................................................................................... 1
Hoorcollege 2: De gospel van rijkdom en geluk ............................................................................. 3
Hoorcollege 3: De autoritaire persoonlijkheid. ............................................................................... 5
Hoorcollege 4: Inclusie en uitsluiting ............................................................................................... 9
Hoorcollege 5: Klassieke benaderingen van depressie .............................................................. 13
Hoorcollege 6: Contemporaine theorievorming omtrent sekseverschillen in adolescente
depressie. .......................................................................................................................................... 18
Hoorcollege 7: Schedelmeters en psychologen ........................................................................... 24
Hoorcollege 8: Adolescente delinquentie en risicofactoren in verschillende domeinen ......... 30
R. Alba (2005): Bright vs. Blurred boundaries.............................................................................. 36
S. Freud. Rouw en melancholie ..................................................................................................... 37
Fredrickson, B. L. & Roberts, T. A. (1997). Objectification theory: Toward understanding
women’s lived experiences and mental health risks. .................................................................. 38
Merton, R., Social Structure and Anomie...................................................................................... 40
Lijst van psychologen/theoretici/sociologen ................................................................................. 41
Hoorcollege 1: De protestantse werkethiek
Duitse socioloog Max Weber (1864-1920) was in de 19e eeuw geïnteresseerd in de
economische status van bepaalde religieuze groeperingen. Het viel Weber op dat bepaalde
stromingen in het protestantisme het destijds bijzonder goed deden in de economie.
De kapitalistische mentaliteit volgens B. Franklin (schrijver van: Advice to a Young
Tradesmen):
• Plicht tot arbeid
• Plicht tot vermeerderen van kapitaal
• Rationele aanwending van kapitaal en arbeid
• Fortuin is goed
• Arbeid is een roeping
De katholieke werkethiek (KWE) volgens T. van Aquino (een geestelijke):
• Contemplatie is belangrijker dan arbeid, als je een optimaal leven wil leiden zou je
geestelijke moeten worden.
• Renteverbod. Als je iets uitleent ben je een goed mens, maar om daar geld voor terug te
vragen wordt afgekeurd.
,Saskia Ensel 2022-2023
Er horen 4 protestantse stromingen bij de protestante werkethiek (PWE):
1. Het Piëtisme (populair in Duitsland, 17e eeuw tot midden 18e eeuw)
2. Het Methodisme (populair in UK/USA, was erg conservatief, midden 18 e eeuw tot nu)
3. De Baptistische secten
• Mennonieten (populair in NL en USA van midden 16e eeuw tot nu)
• Quakers (populair in de UK en USA van midden 17e eeuw tot nu)
4. Het Calvinisme (populair in Frankrijk, Schotland, NL, USA van midden 16 e eeuw tot nu).
J. Calvijn geloofde dat er maar een beperkte groep mensen uitverkorene waren om naar de
hemel te gaan en gered zouden worden door God (=predestinatie). Er werd gelooft dat
succes/rijkdom een voorteken was van uitverkorene zijn, daarom gingen mensen veel
werken. Verder was sociale activiteit belangrijk (goed zijn voor je medemens).
De protestante werkethiek (PWE) volgens Calvijn:
• Werk staat centraal, religieus en gelegitimeerd leven, hard werken is een plicht.
• Rationele levenshouding, plan je arbeid en ga niet luieren.
o Investeer in jezelf → zorg voor een levensplan
o Rente, handel en winst zijn toelaatbaar.
• Het hebben van vrije tijd en consumptie is verdacht, je kunt beter aan het werk zijn.
• Succes is belangrijk (een teken van
uitverkoren zijn)
• Goed burgerschap is een plicht.
De protestantse werkethiek sluit dus aan op
de kapitalistische mentaliteit. The seeds of
modern capitalism. Deze mentaliteit leidt
volgens Weber tot het volgende:
• Er is een groot accumulatie bezit
• Er is een economisch rationele
levenshouding
• De beroepsbevolking is willig
• De beroepsbevolking is flexibel
• Er is een sobere maar comfortabele
levensstijl
Veel mensen zijn het echter niet met Weber
eens. Historici vinden:
• Dat Calvijn geen echte revolutionair is
• Predestinatieleer is onnodig als verklaring
• Sociaaleconomische factoren hebben meer invloed dan religieuze factoren
o Geografie
▪ Nederland heeft goede waterwegen voor handel
▪ Nederland ligt op een centrale ligging voor de noord-zuid as
▪ Nederland heeft goede grond voor voedsel en zuivel
▪ Nederland is verstedelijkt
o Innovaties
▪ Nederland heeft scheepsbouw
▪ Financiën
▪ Instroom van kapitaal en arbeid in 1585
,Saskia Ensel 2022-2023
o Politiek
▪ Er is geen geld verslindend hof
▪ We zijn succesvolle kolonisatoren
▪ Het buitenland was vroeger zwak, zij waren continu in oorlog
o Mentaliteit
▪ Nederlanders zijn nijver
▪ We zijn een burgerlijk land: investeer i.p.v. verteer
▪ Het calvinisme heeft spaarzaamheid wel aangemoedigd.
Samengevat:
In 1920 stelde Max Weber de volgende vraag: “Waarom zijn protestanten, en in het
bijzonder calvinisten, welvarender en beter sociaal georganiseerd dan katholieken?”
Antwoord van Max Weber: door PWE.
Antwoord van historici: Welvaart in de Gouden Eeuw. Protestanten zijn wel vlijtig
(=arbeidzaam) en spaarzaam.
Webers theorie wordt nu als onwaarschijnlijk gezien.
Youtube uitleg → https://www.youtube.com/watch?v=j-0sIHDzsU4&t=28s
Hoorcollege 2: De gospel van rijkdom en geluk
De Hillsong Church
Een eigentijdse kerk die uitspraken zoals ‘shine!’ en ‘shop till you drop’ aanmoedigt, de
kerken maken veel gebruik van moderne media. Een van de grondleggers is Brian Houston
(pastor en besteller auteur). Hij gelooft dat geld een middel is om goede zaken te doen.
Is de Hillsong Church een eigentijdse variant van Weber’s Protestantisme theorie?
Er zit een verborgen economische ethiek in de religieuze systemen. Zo prijst het evangelisch
protestantisme (bijv. de Hillsong Church) succes en rijkdom als religieuze plicht. Ze geloven
dat iedereen uniek is en gelief en materieel succesvol kan zijn, bij de gratie van God.
Mannen verdienen het geld en vrouwen geven het uit, beide genderrollen zijn belangrijk. Er
is minder focus op solidariteit en gemeenschapszin, maar meer accent op individuele
deugden als initiatief en ambitie tonen. Plezier aan consumeren is niet zondig maar een
religieuze plicht (sluit allemaal goed aan bij het consumptiekapitalisme).
Brian Houston: "Flourishing financially is not an option but a responsibility, because
abudant life reveals and demonstrates the power of God."
Verschillen tussen PWE en Prosperty Gospel:
Protestant Ethic van Max Weber Prosperty Gospel (zoals de Hillsong Church) van
Maddox.
• Klassiek Puritanisme (=protestantse • Pentecostal Megachurch (= a Protestant
stroming) Charismatic Christian movement)
• Calvijn, 16e eeuw – nu • Vanaf 1990
• ‘Innerweltiche Askese’: hoge • Conspicious consumption (Veblen) =
arbeidsethiek, winst maken, spaarzaam, theologie van consumptive: envy capitalism &
focus op productie. Een sobere leefstijl. born to shop.
• Predestinatie en psychologische • Iedereen kan de genade van Jezus
‘coping’ door vlucht in wereldlijk succes ontvangen, welvarend en succesvol zijn.
(niet in consumptiedrift) • Gendered teaching = focus op meisjes,
• Traditionele man/vrouw verhoudingen vrouwen en gender complementariteit (= de
aanvulling die een ander gebied kan geven).
, Saskia Ensel 2022-2023
RELIGIE VOLGENS SOCIOLOGEN
Sociologen houden zich niet bezig met of God wel of niet bestaat, maar houden zich bezig
met wat religie betekent voor mensen.
De definitie van religie volgens sociologen: “Religion is a system of symbols that, when
enacted by human beings, establishes powerful, persuasive, and long lasting moods and
motivations that make sense in terms of an idea of a general order of existence.”
Opvallend is dat er niet naar God wordt verwezen in deze definitie.
Volgens functionalisten (Durkheim en Merton) is Goddienst functioneel. Het heeft een
manifeste functie en een latente functie.
Manifeste functie → aan de oppervlakte van ons bewustzijn en daarmee makkelijk te
kennen en te benomen, mensen weten waarom ze iets doen.
Latente functie → onbewust, dieper gelegen. Deze factor weegt mogelijk wel
zwaarder.
RELIGIE ALS IDEOLOGIE
Volgens K. Marx is het geloof een ‘vals bewustzijn’ het houdt mensen tevreden. Het werkt
als een opium, mensen zijn tevreden met hun lot, mensen stellen ongelijkheid niet ter
discussie en mensen zijn niet veranderingsgezind want het is zo gewild door God. Max
Weber is het niet eens met deze stelling. Hij zegt dat religie wél sociale veranderingen
teweeg kan brengen.
RELIGIE ALS BETEKENISSYSTEEM
Hoe mensen situaties definiëren is hoe mensen handelen; je handelt of reageert op de
situaties afhankelijk van hoe je ze inschat. En wij mensen zijn continu bezig met betekenis te
geven aan dingen, we kunnen niet zonder leven. Godsdienst motiveert en geeft betekenis
aan leven en lijden.
Symbolisch interactionisme = mensen geven met elkaar in woorden en daden
betekenis aan de wereld.
Volgens een Nederlands onderzoek: ‘God. Een goed verhaal’, geloven veel priesters en
pastors niet in het bestaan van God, maar ze geloven wel in de boodschap van God.
Wat je ziet is afhankelijk van je theorie
• Religieus aangekleed mens en wereldbeeld → geeft betekenis
• Zet onbedoeld het kapitalisme als economisch systeem op de kaart
• Maskeert verschillen in rijkdom als ‘Godswil’, niet het resultaat van mensenwerk
• Andere tijden, andere functionele relaties tussen religie en economie
• Heb oog voor de dynamiek van het sociale: sociale systemen zijn tijd en plaatsgebonden
en als de wereld van mensen verandert, verandert hun denken, voelen en handelen ook.
TERUG NAAR WEBER
• Cultuursociologie is een historische en vergelijkende sociologie
• Kennisdoel van cultuursociologie is om de wereld te begrijpen (verstehen)
• De functies, de belangen en de betekenis van sociale relaties veranderen in de loop van
de geschiedenis.
Een kernbegrip uit de methodologie van Max Weber is
wahlverwandtschaft/keuzeverwandschap = een sociale dynamiek van (tijdelijk) gelijktijdig
optrekken en elkaar versterken van sociale processen. Het gaat om dingen die elkaar
kunnen beïnvloeden, het is echter niet hetzelfde als causaliteit.
