Criminologie
Periode 1
Week 2 Inleiding in de criminologie Algemeen + geschiedenis
• Actuele criminologie hoofdstuk 1.
De opdracht van de criminologie
Nederlanders ervaren hun persoonlijke veiligheid nog steeds als een groot probleem. In 2019 verklaarde 32% van de Nederlanders zich wel eens
onveilig te voelen. Zulke onveiligheidsgevoelens staan overigens niet los van politieke voorkeuren. Ze zijn bovengemiddeld sterk bij aanhangers
van de PVV en beneden gemiddeld bij aanhangers van GroenLinks en D66. Hoewel autochtonen criminaliteit vaker als een groot probleem zien,
voelen juist Nederlanders met een migratieachtergrond zich vaker persoonlijk onveilig.
Al decennialang is een meerderheid van de Nederlanders van mening dat door de Nederlandse rechters te slap wordt gestraft. In 2019 vond 68%
dat. Ook zouden gevangenen volgens een meerderheid van de bevolking niet langer ‘in de watten’ moeten worden gelegd. Bij de
meningsverschillen over de aanpak van het criminaliteitsprobleem lopen de emoties vaak hoog op. Men voelt zich er in hoge mate emotioneel bij
betrokken. Men stelt zich voor hoe het is om zelf slachtoffer van een bepaalde daad te worden. Identificatie met het slachtoffer roept vaak in
eerste instantie ook gevoelens van huiver en angst op. Vooral als men bepaalde sociale kenmerken gemeen heeft met het slachtoffer, kunnen
de angstgevoelens sterk oplopen. Ernstige misdrijven roepen naast empathie met de slachtoffers en gevoelens van angst ook gevoelens van
afschuw en woede op. Men is moreel verontwaardigd dat de dader een ander zoveel leed aandoet en kennelijk lak heeft aan elementaire normen
van goed en kwaad zoals respect voor andermans fysieke of seksuele integriteit. Men verwacht van de overheid dat deze de dader zijn verdiende
loon geeft in de vorm van een forse straf. De wens dat overtreders van essentiële regels worden gestraft, ligt diep verankerd in het rechtsgevoel
van de meeste mensen.
Wat is criminologie?
Criminologie is een gedragswetenschap. Binnen de gedragswetenschap staat de menselijke gedraging centraal. Bij criminologie is dit de criminele
gedraging. “De criminologie is de wetenschap die zich bezighoudt met de bestudering van menselijke gedragingen die door de wetgever strafbaar
zijn gesteld en van de wijze waarop de overheid en de rest van de maatschappij daarop reageert’’.
• Bestudering van het menselijk gedrag → beschrijven, verklaren en voorspellen.
Volgens deze definitie wordt het wetenschappelijk object (de criminaliteit) dus bepaald door de inhoud van de strafwetgeving. De criminoloog
bestudeert gedragingen die door de nationale of internationale wetgever strafbaar zijn gesteld. Binnen dit strafbaar gestelde gedrag kan
onderscheid worden gemaakt tussen ‘gedragingen die naar hun aard moreel verwerpelijk zijn’ (zoals moord, verkrachting of diefstal – mala in se)
en ‘gedragingen die door de overheid verboden zijn op praktische gronden’ (zoals verkeersovertredingen – mala prohibita). De criminologie dient
voor alles om de mensheid de weg te wijzen hoe zij de misdaad met goed gevolg bestrijdt en vooral voorkomt.
De te bestuderen gedragingen worden tegenwoordig meestal niet aangeduid als misdaad of misdadig gedrag, maar als delinquentie, criminaliteit
of crimineel gedrag.
De aard van het strafbaar gestelde gedrag, dat wil zeggen wat onder criminaliteit wordt verstaan, wordt bepaald door de wetgever en dit zal dus
van tijd tot tijd en van land tot land enigszins verschillen. De opvattingen over welke gedragingen als moreel verwerpelijk worden gezien, zijn
voortdurend aan veranderingen onderhevig en geldt nog meer voor de praktische overwegingen van overheden om burgers bepaalde regels op
te leggen.
Onafhankelijkheid van rechters binnen het strafrecht
Er is vaak sprake van morele verantwoording. Hierdoor kunnen emoties hoog oplopen. Doordat veel mensen zich sterk emotioneel betrokken
voelen bij een strafzaak, worden strafzaken behandeld door onafhankelijke en professionele rechters.
Redenen emotioneel betrokken
Er zijn verschillende redenen die verklaren waarom mensen zich zo emotioneel betrokken voelen bij strafzaken en criminaliteit.
• Identificeren slachtoffer (medeleven en sociale kenmerken gemeen).
• Spannend en interessant.
• Leedvermaak en neerwaartse vergelijking (het plezierig gevoel er beter vanaf te zijn gekomen dat het slachtoffer).
• Afschuw en woede door lak aan normen.
• Vergeldingsbehoefte en wraak.
• Positieve sociale functie (‘dat zouden wij nooit doen’).
• Zondebokeffect.
• Identificatie dader.
• Schuldgevoel.
1
,Doel criminologie
Volgens Bonger (criminoloog en socioloog) is het doel van de criminologie: ‘de criminologie dient voor alles om de mensheid de weg te wijzen
hoe zij de misdaad met goed gevolg bestrijdt en vooral voorkomt’.
Door middel van wetenschappelijke kennis en inzichten een bijdrage leveren aan een rationelere en humanere aanpak van de criminaliteit.
Wat is criminaliteit?
• Criminaliteit is een sociale constructie:
De belangrijkste kenmerken of eigenschappen van het verschijnsel criminaliteit zijn niet ontleend aan het verschijnsel zelf,
maar aan menselijke afspraken en conventies.
• Criminaliteit is geen vast begrip:
o Criminalisering: het proces dat tot gevolg heeft dat bepaalde gedragingen van het etiket ‘crimineel’ worden voorzien d.m.v.
strafbaarstelling, opsporing, vervolging en berechting.
o Decriminalisering: is het omgekeerde proces van criminalisering (iets is niet meer strafbaar).
Geschiedenis van de criminologie
I. De klassieke school
• Men was bekwaam om het eigen lot in handen te nemen met betrekking tot het uitvoeren van criminaliteit. Ieder draagt zijn/haar
eigen verantwoordelijkheid.
• De rechtsmacht van de staat berust op een maatschappelijk contract dat de burgers vrijwillig zijn aangegaan. Criminaliteit is
een overtreding van dat contract (filosoof Beccaria).
• Eerlijke en duidelijke strafrechtspleging → in de wet vastgelegd.
II. De positivistische school
• Criminaliteit is aangeboren.
• Lombroso → dacht dat je aan het uiterlijk kon zien of iemand crimineel was (dikke wenkbrauwen en assymetisch gezicht).
III. De Italiaanse antropologieschool
• Antropologie is de studie van de mens.
• De oorzaken van crimineel gedrag werd gezocht in de mens zelf en was sterk beïnvloed door de medische wetenschap.
• Lombroso → dacht dat je aan het uiterlijk kon zien of iemand crimineel was (dikke wenkbrauwen en assymetisch gezicht).
IV. De Franse milieuschool
• Sterk tegen de theorie over aangeboren criminaliteit.
• De omgeving waarin iemand opgroeit is de hoofdzaak voor crimineel gedrag.
V. Socialistische criminologie
• Straffen tegen crimineel gedrag zouden niet werken.
• Er moest vooral oog zijn voor maatschappelijke omstandigheden van crimineel gedrag.
VI. De Utrechtse school
• De dader moet verantwoordelijk worden gehouden voor zijn daden, maar er moet wel gekeken worden naar de omstandigheden
die hem tot die daad hebben geleid.
• De wijze van bejegening zou een sterke invloed hebben om de kans op recidive.
• Vooral aandacht voor resocialisatie en behandeling (minder op straffen vergelding).
VII. Amerikaanse criminologie.
• Gericht op criminaliteit is bepaalde buurten in grote industriële steden (Chicago school).
Verschillende abstractieniveaus
• Micro: kenmerken of gedrag van afzonderlijke mensen (sommige hersenafwijkingen vergroten de kans op agressief gedrag).
• Meso: verschijnselen die zich voordoen in groepen en organisaties (sociale cohesie).
• Macro: grotere menselijke verbanden en samenlevingen (verschil in criminaliteit VS en Japan) (Artikel Weerman e.a.)
Aandachtspunten binnen de criminologie
• Beschrijvende criminologie
o Omvang, aard, spreiding en ontwikkeling van de criminologie.
o Cijfermatige informatie over de praktijk van het strafrechtelijk systeem (politie, OM, etc.)
o Door middel van verschillende studies wordt geprobeerd om, antwoord te krijgen op de vraag hoe het niveau van de
criminaliteit in een bepaald land/stad is (meer of minder in een ander land of is er een toename/afname).
o Houdt zich ook bezig met het beeld dat de bevolking heeft over de criminaliteit in een land en de oordelen die men heeft over
de politie en het strafrecht.
• Etiologie (oorzaken van crimineel gedrag en criminaliteit.
o Onderzoek naar de oorzaken van crimineel gedrag.
o Twee hoofdstromingen:
▪ Biologische en psychologische criminologie → probeert te verklaren waarom X wel crimineel gedrag vertoont en Y
niet.
▪ Economische en sociologische criminologie → probeert criminaliteit te verklaren als maatschappelijk verschijnsel
(waarom ligt de criminaliteit in land A hoger dan in land B).
2
, o Penologie (reacties op criminaliteit).
▪ Informele reacties → reacties op slachtoffers van delicten en van omstanders.
▪ Formele reacties → reacties van de formele instanties (justitie en politie).
▪ Studie van de effectiviteit van formele straffen.
o Criminaliteitspreventie
▪ Uit het penologisch onderzoek blijkt dat het effect van straffen vaak tegenvalt (veel delinquenten gaan opnieuw de
fout in). Daarom wordt er veel onderzoek gedaan naar het voorkomen van criminaliteit.
o Victimologie
▪ Houdt zich bezig met het slachtoffer.
• Kenmerken van slachtoffers, de gevolgen voor slachtoffers, uitwerking slachtoffer rechten en hulp.
o Niet-commune criminaliteit.
▪ De meeste criminologische theorieën zijn er vooral om de commune (veel voorkomende) delicten te verklaren.
▪ Niet commune = internationale misdrijven, terrorisme, georganiseerde misdaad en witteboordencriminaliteit.
• Oorzaken en bestrijdingswijze zijn anders.
Theorievragen
1. Bespreek welke emoties criminaliteit kan oproepen. Op welke wijze kan hier door de maatschappij op gereageerd worden?
Criminaliteit kan verschillende emoties oproepen:
• Identificatie met het slachtoffer → angst/boosheid en mededogen.
o Reactie maatschappij: beveiliging/samenhorigheid, vergeldingsbehoefte, dader als zondebok of slachtofferhulp.
• Identificatie met de dader → mededogen/medelijden en bewondering.
o Reactie maatschappij: politie als zondebok, reclasseringshulp/strafrechtshervorming en schuldgevoel.
2. Leg uit waarom het voor een criminoloog van essentieel belang is dat hij in zijn oordeelsvorming streeft naar objectiviteit.
Het is objectief als iets niet afhankelijk is van de waarneming of voorkeuren van mensen. Een criminoloog moet in zijn oordeelsvorming
streven naar objectiviteit omdat het wel gebaseerd moet zijn op de werkelijkheid en waarheid.
3. Leg uit wat wordt bedoeld met de relativiteit van het criminaliteitsbegrip.
De definitie van criminaliteit is gebonden aan tijd en plaats. Wat onder criminaliteit wordt verstaan, wordt bepaald door de wetgever en
dit zal dus van tijd tot tijd en van land tot land verschillen. Wat bij de ene persoon of op het ene moment strafbaar is, hoeft bij een ander
persoon of op een ander moment niet te zijn.
4. Criminologie is een multidisciplinaire wetenschap. Leg dit uit aan de hand van een aantal voorbeelden.
Multidisciplinaire wetenschap is iets dat betrekking heeft op meerdere takken van de wetenschap. De criminologie ontleent haar
methoden en kennis uit verschillende disciplines, zoals antropologie, biologie, economie, politicologie, psychiatrie, psychologie,
sociologie en rechtsgeleerdheid.
5. Geef in eigen woorden weer wat de ideeën/opvatting zijn over misdaad en straf van:
I. De klassieke school
• Men was bekwaam om het eigen lot in handen te nemen met betrekking tot het uitvoeren van criminaliteit. Ieder
draagt zijn/haar eigen verantwoordelijkheid.
• De rechtsmacht van de staat berust op een maatschappelijk contract dat de burgers vrijwillig zijn aangegaan.
Criminaliteit is een overtreding van dat contract (filosoof Beccaria).
• Eerlijke en duidelijke strafrechtspleging → in de wet vastgelegd.
II. De positivistische school
• Criminaliteit is aangeboren.
• Lombroso → dacht dat je aan het uiterlijk kon zien of iemand crimineel was (dikke wenkbrauwen en assymetisch
gezicht).
III. De Italiaanse antropologieschool
• Antropologie is de studie van de mens.
• De oorzaken van crimineel gedrag werd gezocht in de mens zelf en was sterk beïnvloed door de medische
wetenschap.
• Lombroso → dacht dat je aan het uiterlijk kon zien of iemand crimineel was (dikke wenkbrauwen en assymetisch
gezicht).
IV. De Franse milieuschool
• Sterk tegen de theorie over aangeboren criminaliteit.
• De omgeving waarin iemand opgroeit is de hoofdzaak voor crimineel gedrag.
V. Socialistische criminologie
• Straffen tegen crimineel gedrag zouden niet werken.
• Er moest vooral oog zijn voor maatschappelijke omstandigheden van crimineel gedrag.
VI. De Utrechtse school
• De dader moet verantwoordelijk worden gehouden voor zijn daden, maar er moet wel gekeken worden naar de
omstandigheden die hem tot die daad hebben geleid.
• De wijze van bejegening zou een sterke invloed hebben om de kans op recidive.
• Vooral aandacht voor resocialisatie en behandeling (minder op straffen vergelding).
VII. Amerikaanse criminologie.
• Gericht op criminaliteit is bepaalde buurten in grote industriële steden (Chicago school).
3
