GESCHIEDENIS GEVEN, praktische vakdidactiek voor het basisonderwijs - de Bruin & Bosua
Commissie-De Rooi: een indeling vd geschiedenis in 10 Tidvakken, als poging om het chronologische
geschiedenisonderwis terug te brengen en de tidbalk te concretiseren. Zie overzicht pag. 150-151!!!
PREHISTORIE
H1 Tijd van jagers en boeren (tot 3000 v. Chr.)
2 Zaken voor de mens van belang om als soort te overleven: voedselvoorziening en voortplanting.
• De eerste ‘welvaartsmaatschappij’
Homo erectus = rechtstreekse voorouder vd moderne mens. De oudste menselike bewonders in NL waren
ws. Neanderthalers. Oudste sporen 250.000 jaar oud. 35.000 jr. geleden: homo sapiens in Europa, het
volledig moderne menstype. Voorzagen in onderhoud door combi jagen en verzamelen. Hierdoor kon de
mens in milde en strenge klimaten overleven.
- De oudste jagers, verzamelaars. 10.000 jr. geleden wereldbevolking 4 miljoen, lage bev.dichtheid.
Kleine groepen, leefden van noten, zaden, planten, aangevuld met aas en evt. kleine zoogdieren waar
ze op jaagden. De prehistorische jager-verzamelaar kon gemakkelik voldoende voedsel vergaren
binnen zin ecosysteem (voordat ze verdreven werden nr. de marginale gebieden vd wereld). Listje
kenmerken zie pag. 12.
- De seizoenen; seizoenswisselingen staan centraal in hun levenswize, want om in onderhoud te
kunnen voorzien, moeten de jager-verzamelaars hun omgeving goed kennen. Levensritme ad
seizoenen aangepast; die bepalen wanneer er wordt opgebroken om nr. een nieuwe locatie te trekken.
• Jagers en verzamelaars in onze streken: de Rendierjagers, 12.000 jaar geleden ; west-europa was
toendragebied toen. Veel vd dieren (bv mammoeten) verdwenen o.i.v. klimaatsveranderingen en
jachtpartien vd mensen. Na een seizoen raakten voedselbronnen en -middelen uitgeput, naast dat
rendieren door wisseling seizoenen verplaatsten; groep verplaatste zich na 1 jachtseizoen. Lage
levensverwachting (50 kwam zelden voor). Door nomadisch bestaan tenten van dierenhuiden.
Gereedschappen van vuursteen en beenderen wild.
-Holoceen = de overgang naar de huidige, warme tid, tussen 18.000 en 10.000 voor Chr. Meer
begroeiing, temp. steeg, meer neerslag, zeespiegel steeg.
-Neolithische revolutie = geleidelike overgang nomadische samenleving naar de agrarische samenleving
(ong. 10.000 jr. geleden).
Door over te gaan op verbouwen graansoorten (kon door klimaatverandering) veranderde het middel vh
bestaan (graan), de woonplaats (op hun bezit passen, permanente behuizing nodig) en de hiërarchie
(:groepen werden groter, omdat meer mensen vd opbrengst vh land konden leven. Andere taakverdeling
en leider ontstonden).
• Een ritssluiting in het landschap; opgravingen langs de Betuwelijn
• De eerste landbouwers in ons land: de Bandkeramiekers (5300 v. Chr.)
In ons gebied begint zo’n 7000 jr. geleden de overgang vd nomadische naar de agrarische samenleving,
eerste boeren in huidige Zuid-Limburg. Deze eerste boeren zorgden voor grote veranderingen ih landschap
(veel dichte bossen toen, delen gekapt om dorpen te stichten) en id manier van samenleven, vandaar dat dit
de neolithische revolutie wordt genoemd.
Door vochtige klimaat huizen niet alleen van leem. Hout belangrikste bouwmateriaal. Huizen: 3 tot 10, ong.
9-12 pers. per huis. Naast graansoorten, vruchten en gewassen werden dieren gegeten. Het boerenvolk
maakte karakteristiek aardewerk, versierd met ingekraste patronen in banden over het oppervlak vd pot,
vandaar de naam Bandkeramiekers.
,- Hunebedbouwers: 3500 c. Chr. (het trechterbekervolk); weinig van bekend. Hunebedden (stenen graven
bedekt door een heuvel) gebruikt als grafkelders.
• De eerste steden
Gebouwd in Midden-Oosten. Jericho = oudste stad. De steden lagen in gebieden waar jaarliks grote delen
vd laagvlakten overstroomden en een nieuwe bodemlaag zich afzette. Dus vruchtbare omgeving, waardoor
de bevolking naast zelfvoorzienend te zin vanuit de nederzetting handel kon driven. Door vele
voedingsmiddelen konden ze overgaan tot specialisatie van arbeid, biv. smeden, kleermakers, onderwizers.
Eerste steden gedateerd na de neolithische revolutie.
• Bronstijd (2100 v. Chr. - 700 v. Chr.)
- Tot 4000 v. Chr. waren alle voorwerpen in ons land van (vuur)steen, hout of been -> Steentid!
- Ontdekking brons: koper werd harder door toevoeging van tin. Kenmerkend: bronzen voorwerpen. Koper
en tin handelsproducten, ih huidige NL niet te krigen (in bodem).
• IJzertijd (700 v. Chr. - 50 v. Chr.)
- Ijzer: harder dan koper, moeilik bewerken, maar steviger en duurzamer dan brons. Methode ontdekt voor
bewerking, toen verdrong izeren voorwerpen de koperen en bronzen voorwerpen. Ijzererts wel in NL!
- Van invloed geweest op de landbouw. Houtskool nodig om izer te maken, vandaar veel bos gekapt.
Daardoor zandverstuivingen ontstaan en gebieden die onvruchtbaar werden. Dit maakte het leven op de
zandgronden steeds moeiliker. Daarom trokken velen weg naar de noordelike kuststreken (boerderien,
stallen). Bescherming tegen zee door kunstmatige heuvels, terpen of wierden genaamd.
- Volken uit deze periode: Keltische stammen uit Galie. De Kelten waren boeren. De Friezen leefden vooral
van veeteelt.
- De handel werd in deze tid intensiever. Belangrik handelsproduct: zout.
- Einde prehistorie = 50 voor Chr. De Romeinen schriven dan over onze gewesten daarmee begint de
historie.
Pag. 23 overzicht tiden!!!
OUDHEID
H2 Tijd van Grieken en Romeinen (3000 v. Chr. - 500 na Chr.)
De klassieke oudheid genoemd. Oude Griekenland: Hellas genoemd. In dit boek; bi de Grieken ligt in de info
de nadruk vooral op de cultuur, bi de Romeinen vooral op de politieke invalshoek.
• De Griekse stadstaten
De eerste landbouwgemeenschappen waren rond 600 v. Chr. uitgegroeid tot stadstaten. Elke gemeenschap
had stedelik centrum. Bi dreiging van buiten verdedigden de bewoners v.e. stadstaat gezamenlik hun
gebied. Gezag bi adellike elite. 2 Bekendste stadstaten:
- Sparta; op de Peloponnesus (grootste schiereiland v. Griekenland) waren de Spartanen de baas. De
spartaanse burgers waren soldaten en noemden zich ‘geliken’: gelikheid in recht en plicht, maar niet
alle spartanen hadden een gelik bezit. Stelden hun hele leven in dienst vd polis (=stadstaat). Va. 7 jr.
door polis opgevoed en tot soldaat getraind. Leefden in speciale groepen van ong. 15 man, die in
oorlog en vrede een eenheid vormden. Ommuurden hun stad niet ivm overtuiging eigen kracht.
Bestuurd door een raad van oude adellike mannen en twee koningen.
- Athene; de democratie. Rond 600 v. Chr. nieuw politiek systeem door wetgever Solon: indeling Athene
op 4 vermogensklassen. Belangrikste ambt voor leden vd rikste groep. Solon bepaalde dat de
volksvergadering (demos = volk, hiervan is democratie afgeleid) kon optreden als hof van beroep bi de
vonnissen van de adellike bestuurders.
- Onderdelen vd griekse beschaving voor alle grieken hetzelfde: de taal, de Spelen, de overige
wedstriden, de literatuur, de verstedeliking, de goden.
• De Grieken en hun goden (zie pag. 40 overzicht belangrikste goden!)
, De Griekse goden (voorgesteld als geidealiseerde mensen) woonden volgens de Grieken op de berg
Olympus. Zin onsterfelik. Kennen wel onze menselike hartstochten en fouten.
- In geval van twifel raadpleegden de Grieken de goden. Ze deden dit via orakels (250 ih land).
Bekendste: orakel van Delphi (gewid aan Apollo, kind van Zeus en Leto).
- Goden moesten tempels hebben; eren, danken voor voorspoed, goede oogst of oorlogsoverwinningen.
Religie belangrik in Griekse wereld. Ook politieke functie: toonden de burgerlike macht en waren een
voorwerp van trots voor de inwoners.
- Het Parthenon: een aan Pallas Athene opgedragen tempel tussen 447 en 438 v. Chr. gebouwd in
Athene. Versierd met beeldhouwwerk.
• Het Griekse denken
Leeft id herinnering voort door haar architectuur, beeldhouwkunst, geschiedschriving, toneel, geneeskunde
en literatuur. Belangrikste: het ontstaan v.d. filosofie (letterlik = liefde voor wisheid).
Id mythologie /tragedies speelt het bovennatuurlike als verklaring voor onheil of voorspoed die de mens ten
deel vallen nog een bepalende rol. In wat wi filosofie zin gaan noemen, wordt de opvatting dat de mens en
zin cultuur te verklaren zin vanuit de rede, bepalend. Thales = ‘vader’ vd filosofie. Leerde alles over
astronomie, wiskunde en scheepvaartkunst. Werd beroemd toen hi de zonsverduistering voorspelde. Hi
verdeelde het jaar in 365 dagen, ontdekte de Kleine Beer en het belang ervan voor de scheepvaart. De
eerste filosofen werden ook wel natuurfilosofen genoemd; hielden zich bezig met de zoektocht naar de
oerstof, de ‘arche’, waaruit alles zou zin ontstaan.
- Griekse filosofen:
- Pythagoras (570-495 v. Chr.): “alle dingen zin getallen”. Het getal 10 was bizonder/goddelike driehoek.
- Socrates (469-399 v. Chr.): “het enige dat ik weet is dat ik niets weet”. Opvatting: niemand zou bewust
iets slechts willen doen. Dus kennis belangrik, want het zorgde voor goed gedrag. Zin leven was een
zoektocht naar de waarheid. Hi veinsde onwetendheid en naïviteit om te leren van zin gespreks-
partner. Hi vroeg om nadere uitleg en confronteerde de antwoordgever met tegenstridigheden => nu
bekend als de socratische methode.
- Plato (427-347 v. Chr.): “de waarneembare wereld is niet meer dan een schaduw van de werkelike
wereld van ideeën” . Leerling van Socrates. Onze ziel heeft zich ooit in een betere wereld bevonden.
Onze wereld is daar slechts een verminkte afspiegeling van.
- Aristoteles (384-322 v. Chr.): “redeneren is de natuurlike functie van de mens”. Leerling van Plato.
Grondlegger van empirische wetenschap en de wetenschappelike methode.
• De oorsprong van olympische spelen
1e Olympische spelen: 776 v. Chr. bi het heiligdom van Zeus in Olympia. Tot 393 na Chr. Atletiek en
vechtsporten. Hardlopen is eerste olympische sport. In 1896 in Athene de eerste moderne Olympische
spelen gehouden.
• Grieken en wedstrijden; waren ze dol op: zang- dans en toneelwedstriden. Griekse theater in half-
cirkelige vorm: geeft groot aantal mensen goed zicht en zorgt voor goede akoestiek.
• Literatuur; Oudst bewaarde literatuur is van Homerus: de Ilias en de Odyssee. Door Griekse mythen is de
fantasiewereld gevuld met een reeks van fabeldieren en mensen.
• De Griekse nalatenschap
146 v. Chr. einde aan zelfstandigheid Griekse stadstaten! Toen werd Griekenland nl. bezet door de
Romeinen; namen wel veel vd cultuur over (de hele westerse cultuur ook). Biv. de invloed vh Griekse
theater, het schrift, de wetenschappers en filosofen, wiskundigen en natuurkundigen en artsen.
De Romeinse tid start met de stichting van Rome 753 v. Chr., eindigt 1453 na Chr.
• De stichting van Rome, de koningstijd (753 v. Chr. - 508 v. Chr.)
Rome gebouwd op 7 heuvels bi de rivier de Tiber. Romulus is eerste koning. In 508 v. Chr. wordt vorstenhuis
verdreven en ontstaat er een Republiek.
• Het bestuur van de republiek (508 v. Chr. - 31 v. Chr.)
