SAMENVATTING RISICO
EN CRISISCOMMUNICATIE
H 1,2,3,4,5 (hele boek)
,Hoofdstuk 1 – communiceren in verandering
Begrijpen wat de ontwikkeling van communicatie betreft (h1 + 1 e presentatie)
1.1- Verschuivingen
Naast de enorme groei van communicatietechnologie is er de laatste decennia een grote toename van
risico’s en mogelijke crises in onze internationale samenleving. Als gevolg van die veranderingen om ons
heen is de huidige samenleving behalve als communicatiesamenleving daarom ook te typeren als een
risicosamenleving. Niet alleen het aantal gebeurtenissen neemt toe, maar ook het aantal slachtoffers.
Onze afhankelijkheid van computers en elektronica vergroot bovendien het risico op rampen en crises. Zo
heeft bijvoorbeeld een langdurige uitval van stroom grote gevolgen.
Naast het gevaar van de klassieke rampen (rampen met giftige stoffen, grote ongelukken, explosies,
aardbevingen, wateroverlast) lopen we met elkaar dagelijks het risico getroffen te worden door rampen
die direct gerelateerd zijn aan veranderingen die onze samenleving ondergaat, wat kan leiden tot
verschillende soorten crises:
- Crisis als gevolg van kwetsbare plekken in energievoorzieningen, informatiesystemen en
telecommunicatievoorzieningen;
- Crises in de internationale voedselketen als gevolg van dierenziekten;
- Crisis als gevolg van grootschalige evenementen, zoals popconcerten;
- Crises als gevolg van het (internationale) terrorisme (9/11)
Dankzij de beschikbare communicatietechnologieën zijn de burgers in een heel andere machtspositie
terechtgekomen ten opzichte van bedrijven en overheden. Zij zijn niet langer afhankelijk, maar
zelfstandig. Internet heeft het mogelijk gemaakt dat burgers elke dag weer een scala aan rollen vervullen
die nog niet zo heel lang geleden volstrekt onmogelijk waren.
De internetburger heeft geen eenduidige identiteit meer, en door de veranderende identiteit is het
onmogelijk burgers op te sluiten in één identiteit en in één rol.
Het is dus duidelijk dat bedrijven en overheden op een andere manier met de ´nieuwe´ mens moeten
communiceren, en dat heeft dus ook gevolgen voor de communicatie over risico´s en in crises. Het
monopolie op informatie van de overheid is wegevallen.
Een ander belangrijk gevolg van de veranderende machtsverhoudingen tussen burgeres en bedrijven en
overheidsorganisaties is dat de werkelijkheid en de waarheid van de instituties niet langer
vanzelfsprekend samenvalt met die van de burgers. Instituties kunnen nu niet meer uitgaan van de
gedeelde betekenisgeving, dat maakt de verhouding tussen beide partijen nog gecompliceerder, burgers
zijn meer hun eigen institutie geworden en staan steeds verder af van de institutionele werkelijkheden.
De afstand en het vertrouwen over en weer tussen enerzijds de traditionele gezag instituties (overheid,
politiek, justitie, politie, media) en anderzijds de burgers, is de laatste jaren steeds groter geworden. Er is
een kloof ontstaan, die in de communicatie tussen beide partijen van betekenis is. Er tekenen zich twee
werelden af: die van de traditionele instituties enerzijds en die van de ´nieuwe´ machtige burgers in de
internetsamenleving anderzijds.
1.2 – Reputatie versus relatie
In het debat binnen de communicatiediscipline onderscheiden we een tweetal richtingen: communicatie
als reputatie en communicatie als relatie.
Communicatie als reputatie:
- Heeft een lange tijd gedomineerd, en heeft vooral successen in het bedrijfsleven
- Een goede naam is cruciaal voor elke organisatie. Reputatie is hét communicatieve instrument
voor continuïteit.
- De reputatie valt te managen als er wordt voldaan aan een aantal belangrijke basisvoorwaarden,
zoals kwaliteit van producten en diensten, goede financiële prestatie en de door het bedrijf
genomen maatschappelijke verantwoordelijkheid.
- Belangrijkste factoren voor een goede reputatie: zichtbaarheid, authenticiteit, transparantie, zich
onderscheiden, consistentie en vertrouwen.
, - Communicatie is: de regie voeren over alle uitingen en het gedrag van de organisatie met als
doel de reputatie te bevestigen en handhaven.
Communicatie als relatie:
- Men erkent dat de burger een volwassen en zelfstandige positie inneemt
- De mens is zijn eigen ´institutie´ geworden en kan op basis van eigen informatie en een eigen
levensopvatting betekenis geven aan de informatie die hem of haar wordt aangereikt.
- De klassieke hiërarchische relatie tussen gezag en burgers bestaat niet meer
- De communicatie is een gemeenschappelijk proces van alle partijen die tegelijkertijd zender en
ontvanger zijn en streven naar een gedeelde betekenis over een bepaald onderwerp.
De relatiebenadering, zeker waar het gaat om de verhouding tussen overheid en samenleving, sluit beter
aan op de informatiesamenleving zoals die zich heeft ontwikkeld en waarin traditionele gezag instituties
terrein verliezen.
Het grote verschil tussen de twee communicatiebenaderingen zit in de manier waarop er naar de
ontvanger van communicatie wordt gekeken. Grof gezegd zien vertegenwoordigers van de
reputatiebenadering, de klant en burger nog vooral in zijn ´oude´ identiteit als een te managen fenomeen.
In de relatiebenadering daarentegen wordt onderkend dat een effectieve communicatieaanpak niet
zonder een actieve betrokkenheid van de ontvanger kan. Het gaat hier om tweezijdige communicatie.
De risico-en crisiscommunicatie van de overheid werd vooral reputatiecommunicatie. Hierin begint nu een
kentering te komen. De gedachte wint dat het bij de verantwoordelijke overheidsinstanties, bestuurders
en politici bij maatschappelijke risico´s en crises niet moet gaan om de eigen reputatie of het eigen
belang, maar om de belangen van de samenleving. Risico- en crisiscommunicatie moeten voorzien in de
communicatiebehoeften van burgers.
1.3 – Mediabeeld
Het medialandschap is voor altijd veranderd doordat iedere burger toegang heeft tot informatiebronnen
en beschikt over massacommuniatiekanalen zoals Twitter en Facebook. Tijdens een crisissituatie
domineren deze communicatiekanalen de informatievoorziening.de crisisorganisatie die eigenlijk is
ingericht om in crisissituaties het hoofd te bieden aan onheil, moet zich steeds intensiever rekenschap
geven van wat zich in de communicatiewerkelijkheid van een crisis afspeelt. De sociale media spelen bij
de informatievoorziening over risico´s en bij crises een beeldbepalende rol. De snelheid van sociale
media vraagt om een snelle informatievoorziening door de crisisorganisatie.
Het traditionele onderscheid tussen enerzijds de media (het officiële nieuws en de journalistiek) en
anderzijds dat wat burgers via internet zelf als nieuws naar buiten brengen is aan het vervagen.
Het medialandschap en de journalistieke werkwijze zijn de laatste decennia erg veranderd.
(bovengenoemde ontwikkelingen en commercialisering van de media). Nieuws is meer een product
geworden waarmee geld moet worden verdiend. Het beeld dat in de media van de werkelijkheid
gepresenteerd wordt, is steeds verder af komen te staan van de belevingswerkelijkheid van grote
groepen in de samenleving.
, Hoofdstuk 2 – Risico´s en crises in context
Begrijpen wat de context is van risico & crisis
2.1 – Typering en duiding van risico´s
Risico´s zijn zaken die in onze beleving op de een of andere manier een bedreiging zijn voor onze
gezondheid, veiligheid of welbevinden.
In deze omschrijving wordt risico dus beschouwd vanuit het perspectief van de ´kwade kans´ op schade
of verlies. Je kunt ook tegen risico´s aankijken vanuit het perspectief dat het goede kansen biedt: als je
een risico neemt, dan kun je falen met schade of verlies als prijs. Je kunt ook slagen en de winst
opstrijken.
2.1.1 – Risico´s in soorten en maten
- Sommige risico´s kun je voorzien en in zekere maten beheersen of zelfs voorkomen.
Risico´s die we kunnen kennen of goed kunnen voorzien. Het is in deze gevallen niet zo moeilijk om te
doen wat nodig is om het betreffende risico te verkleinen of zelfs helemaal weg te nemen.
VB: je vermindert het risico op hersenletsel als je op een scooter een helm draagt, je vergroot de
overlevingskans bij een botsing als je de autogordel draagt.
-Andere risico´s zijn wel te voorzien, maar moeilijk te beheersen en soms zelfs niet te voorkomen.
Hoe sterk het risico ook wordt teruggedrongen, de kans dat het uitloopt op een ramp blijft altijd aanwezig,
en meestal zal het een gevolg zijn van een menselijke fout of een opzettelijke daad.
VB: de mogelijke gevolgen van de opwarming van de aarde, een onomkeerbaar proces.
-Risico´s waaraan we nog niet bloot hebben gestaan, maar die in de nabije toekomst voorspelbaar zijn
Risicoanalyses moeten uitwijzen in hoeverre de toenemende maatschappelijke afhankelijkheid van
elektronisch opgeslagen data de kans op manipulatie of misbruik ervan vergroot. Bedreigingen die
samenhangen met technologische ontwikkelingen.
VB: in de toekomst zullen kwaadwillenden 3D-printing en robotica gaan misbruiken.
-Risico´s waarvan we het bestaan nog niet kennen
Dit soort risico´s overvallen ons vanuit het niets. Bestaande risico´s waarvan we geen weet hebben, zijn
uiteraard niet te beheersen of te voorkomen.
VB: wat voor risico loopt iemand die zijn haar heeft geblondeerd?
De verschuiving naar ander soortige risico´s waaraan we allemaal blootstaan, heeft een aantal
consequenties:
- Nieuwe risico´s vragen ander overheidsbeleid
- Sommige risico´s (terroristische aanslag, weer) kunnen nooit helemaal voorkomen worden, wat
voor maatregelen de overheid ook neemt.
Beck-Risicosamenleving: deze term verwijst enerzijds naar het feit dat de samenleving door de snelle
technologische ontwikkelingen blootstaat aan een groter aantal potentiele dreigingen dan voorheen, en
dat het bovendien veelal onzichtbare risico´s betreft die in mindere mate dan voorheen gebonden zijn aan
tijd, plaats of groepen mensen en daardoor moeilijk beheersbaar zijn. De onvermijdelijke verstoringen
kunnen daardoor in de samenleving steeds sneller optreden en een groter negatief effect sorteren.
Anderzijds doelt de term risicosamenleving op een groter risicobewustzijn in de samenleving.
De overheid is sterk gericht op het nemen van voorzorgsmaatregelen en het beperken van risico´, omdat
zij ervan uitgaat dat burgers haar voor een niet-afgedekt risico aansprakelijk zullen stellen.
De complexiteit van de samenleving neemt toe, en daarmee groeit de kans op verstoringen die een
negatieve impact hebben op de dagelijkse gang in ons aller leven.
Ontwikkelingen die onze samenleving tot een risicosamenleving maken zijn:
Automation: toenemende afhankelijkheid van almaar door ontwikkelende infrastructuren
(communicatie, betalingsverkeer, mobiliteit, gezondheidszorg)