1
Inleiding Politieke Wetenschappen
- HC1 (Wat is politieke wetenschap?)
Definitie politieke wetenschap
- Wetenschap = beschrijven, analyseren, onderzoeken, vergelijken en evalueren om
kennishiaten op te vullen. Vergelijken is belangrijk, hiermee begon politieke
wetenschap. Dit kan met een ‘single case’ over de tijd heen over meerdere ‘cases’.
- Politiek = ‘who gets what, when, where and how’ → verdeling van middelen over de
maatschappij door het publieke domein. Tegenwoordig worden er steeds meer non-
state actors meegenomen in de analyses. Er is een verschil tussen politiek als ‘arena’
of politiek als ‘proces’ (formeel vs informeel).
Het instituut politieke wetenschappen
Politicologen waren verdeeld onder geschiedenis, filosofie en rechten. Leiden focust zich op
formele instituties → traditioneel institutionalisme. Het ging vooral om het beschrijven en
het was nationaal gefocust. In de 50s en 60s kwam vergelijkende politicologie op. Daalder en
Lijphart hebben zich losgewrikt van staats- en bestuursrecht en zetten politicologie bij
sociale wetenschappen. Ze wilden verklarend te werk gaan i.p.v. beschrijvend → ‘waarom’
naast ‘wat’.
Oorsprong politieke wetenschappen
De oude grieken maakten een tweedeling:
- Plato → normatieve politieke theorie (‘what ought’)
- Aristoteles → systematische empirische observatie (‘what is’)
Er vond een revolutie plaats: renaissance, verlichting, wetenschapppelijke revolutie o.l.v.
Machiavelli, Voltaire, Rousseau, Locke en Hobbes.
Daarnaast leidden ontwikkelingen in de maatschappij tot nieuwe vakgebieden:
- Vorming van staten → vergelijkende politiek.
- Interactie tussen staten → internationale politiek.
- Bewegingen over landsgrenzen → transnationale politiek.
- Mondialisering → uitbreiding bovenstaande vakgebieden buiten de VS en Europa.
- ‘Waves of democratization’ → focus van elite naar burger.
Ook is politieke wetenschappen multidisciplinair, je kunt vanuit veel vakken naar de politiek
kijken: filosofie, rechtsgeleerdheid, geschiedenis, antropologie, sociologie, psychologie,
(micro)economie. Maar, wat is politiek? Het beperken van het gebruik van sociale macht.
Politiek bestaat uit collectieve keuzes en acties, zonder toevlucht te nemen tot (het dreigen
van) geweld (dit is niet uitgesloten). Politiek maakt dingen mogelijk, maar kan ook beperken.
Er zijn bedoelde en onbedoelde gevolgen. Politiek is zowel actief als passief. De meeste
politicologen richten zich op collectieve en publieke elementen van een machtsstrijd
(publiek = overheid vs burger / overheid, privaat = burger vs burger)
Politiek kan je conceptualiseren in twee soorten:
- Arena
o Focus op formele (overheids-)instituties en actoren binnen deze instituties en
/ of die deze willen beïnvloeden. Dit is de mainstream politiek
Sem van der Tang – semvdtang@gmail.com
, 2
o Hierbij horen de theorieën van het neo-institutionalisme, rat/ch en beh.
o Het is een enge definitie. Er is een risico dat structuren en actoren worden
weggelaten.
- Proces
o Politiek omvat alle sociale processen.
o Hierbij horen de theorieën van het con, fem en Marx (inclusief
maatschappelijk doel).
o Het is een brede definitie. Er is een risico op ‘overstretching’.
Wat is wetenschap? Minimalistische benadering: geordende kennis o.b.v. systematisch
onderzoek. Wetenschap bedrijven is bestuderen, analyseren en vergelijken. Om te
vergelijken hebben we referentiepunten nodig → concepten. Conceptualisatie wordt voor
een groot deel bepaald door de theoretische benadering.
- HC2 (Normatieve theorie)
Introductie
Hoeveel socio-economische ongelijkheid is te rechtvaardigen in een liberale democratie?
Rawls heeft hier veel over geschreven. Het gaat over de verhouding tussen vier concepten:
- Gelijkheid
- Vrijheid
- Overheidsingrijpen
- Eerlijkheid
Deze vier vormen de definitie van rechtvaardigheid. Armen focussen op een eerlijke en
gelijke uitkomst, rijken focussen op een eerlijk proces (iedereen dezelfde regels).
Normative benaderingen
Teminologie:
- Politieke theorie
- Normatieve politieke theorie
- Normatieve politieke wetenschap
- Politieke filosofie
- Analystische politieke theorie → hier focust LMS op.
Hier zitten verschillen tussen, maar dit is nu niet relevant. Allen wijzen naar normatieve
benaderingen.
Twee soorten benaderingen
- Empirische benaderingen
o Focus op feiten
o Wat is er → ‘what is?’
o Beschrijven
o Verklaren (positivisten) → we bedrijven dezelfde wetenschappers als
natuurwetenschappers en we kunnen neutraal en objectief zijn. Hierdoor
kunnen we achter de waarheid komen (80% van de wetenschappers).
o Begrijpen (interpretivisten) → de waarheid is afhankelijk van mijn context, je
kunt alleen je eigen waarheid verklaren, niet de algemene waarheid. Je kunt
Sem van der Tang – semvdtang@gmail.com
, 3
alleen begrijpen en afstand nemen van / bewust zijn van je eigen
vooroordelen (steeds grotere groep, vooral uit antropologie).
o Het doel: analyseren van observatie of waarneming.
- Normatieve benaderingen
o Focus op waarden, ideeën en idealen → VBen van waarden: democratie,
vrede, veiligheid, vrijheid, eenheid, religie / ideologie, macht, legitimiteit,
autoriteit, gerechtigheid (focus van H10 LSM), gelijkwaardigheid, rechten. De
waarden zijn vaak sociale feiten.
o Wat is wenselijk → ‘what ought?’
o Definiëren → het beschrijven van concepten. Deze concepten kun je weer
empirisch toepassen door situaties te beschrijven. Er is wederkerigheid.
o Evalueren → vinden wij een definitie of situatie goed of fout? Kunnen we tot
een ideale vorm van goed en fout komen? Hier komt het verschil van
positivisten en interpretivisten terug.
o Voorschrijven → een prescriptie van hoe een mens of overheid zich moeten
gedragen o.b.v. wat goed en fout is.
o Het doel: analyseren van concepten en argumentatie.
Voorbeelden van stellingen
- Empirisch descriptief → de zon schijnt buiten.
- Empirisch verklarend → het is warm omdat de zon schijnt (verklaring).
- Normatief evaluerend → het is veel te heet om buiten te zitten.
- Normatief prescriptief → we moeten daarom niet in de tuin gaan zitten (prescriptie).
VB: Lijphart → Nederland is sterk gesegmenteerd en verzuild, toch was het land stabiel door
de pacificatiedemocratie. Pacificatiedemocratie was beter voor de stabiliteit dan
competitieve democratie. Gesegmenteerde staten moeten pacificatiedemocratie
implementeren.
Wat is wetenschap?
Is de tegenstelling empirisch versus normatief hetzelfde als objectief versus subjectief?
- Dahl: wetenschappers zien waarden als data die vergeleken en beschrijven kan
worden. Filosofen handelen vanuit een normatieve benadering.
- Wolff: het beslissen van wat goed of fout is, kan niet opgelost worden met
empirische data.
Materiële zaken zijn objectief, omdat je kunt waarnemen. Sociale feiten hebben we samen
bedacht. Ze zijn intersubjectief, zijn ze daarom objectief?
Analytische politieke theorie
Een stroming binnen de normatieve theoretische traditie → het bestuderen en verder
ontwikkelen van politieke concepten, ideeën, waarden, argumenten, theorieën, etc. Deze
worden gebruikt om te beschrijven, verklaren, begrijpen (dus ook empirici), evalueren en
voor te schrijven. Normatieve theoretici doen het voorwerk voor de empirici. VB:
normatieve theoretici bepalen wat een ideologie is, empirici passen de ideologie toe op de
maatschappij.
Sem van der Tang – semvdtang@gmail.com
, 4
Er wordt verondersteld dat progressie mogelijk is in het onderscheiden van goede en slechte
normatieve argumenten. Het is mogelijk om betere en steeds meer coherente normatieve
theorieën te ontwikkelen. Concepten worden met steeds meer helderheid, precisie en
efficiëntie ontwikkelt (clarity, precision and economy).
Er is een sterke associatie met het liberalisme, maar het kan voor alle normatieve
stromingen worden gebruikt, zoals het Marxisme of feminisme. Het heeft een sterke
associatie met het positivisme (HC3 en HC4). Als wetenschapper kan je neutraal en object
zijn. Mensen zijn rationeel en redelijk.
De analystische methode van Rawls toegepast
Het boekt laat zien hoe je een normatieve theorie bouwt en hoe je een normatieve waarde
toetst aan de hand van de waarde ‘rechtvaardigheid’. Binnen een liberale democratie zijn we
het erover eens dat de waarde ‘gelijkheid’ erg belangrijk is. Maar wat die gelijkheid precies
is, daar zijn we het niet over eens (proces versus uitkomst).
VB: Rawls → probleemstelling van gerechtigheid. Het standpunt: de maatschappij is
pluralistisch en divers. Mensen hebben verschillende afkomsten en talenten. We vinden
onszelf niet gelijk en dit accepteren we in een liberale democratie. In een liberale
democratie grijpt de staat alleen in wanneer dat gerechtvaardigd is. De liberale
democratische waarden die hierbij horen zijn vrijheid en gelijkheid (van behandeling).
Maatschappelijke diversiteit + vrijheid → socio-economische ongelijkheid. Onder welke
omstandigheden en hoeveel ongelijkheid kunnen we als liberale democratie tolereren? Hoe
veel ongelijkheid is gerechtvaardigd. Wanneer is staatsingrijpen gerechtvaardigd. Er zijn
twee tests:
1) Reflective equilibrium: door morele intuïties, principes en feiten telkens tegen elkaar
af te wegen kan je een coherente betekenis van rechtvaardigheid ontdekken. Je
begint met een ‘considered moral judgement’. Je komt in contact met verschillende
situaties en alternatieve theorieën. Je past het concept aan door te reflecteren totdat
het concept consistent, coherent en stabiel is (equilibrium).
2) Original position / onpartijdigheid: het is een gedachtenexperiment. Je hebt geen
informatie over je eigen positie (klasse, talenten). Assumptie: mens is rationeel en
redelijk.
Volgens Rawls: normatieve argumenten, en dus ook hele normatieve theorieën (over
bepaalde inhoudelijke kwesties, zoals gerechtvaardigdheid), kunnen het niveau van
subjectief, zelf dienend, overstijgen d.m.v. deze twee tests:
1) Reflective equilibirum (argument / theorie is stabiel, consistent en coherent)
2) Veil of ignorance (onpartijdig, neutraal, dus objectief? Verdedigbaar?)
Kritiek op deze methode
Cohen heeft kritiek op Rawls en stelt een hogere eis aan analystische normatieve theorieën.
Het gaat niet om het vinden van de ultieme definitie van rechtvaardigheid →
waarheidsvinding net zoals de natuurwetenschappen. Er moet een ideaal zijn, ook al is dit
niet haalbaar, als het maar verdedigbaar is. Rawls zou uitgaan van een mensbeeld dat
Sem van der Tang – semvdtang@gmail.com
