Gedetailleerde samenvatting van alle colleges. Alle colleges bijgewoond en aantekeningen gestructureerd genoteerd. Heb zelf een 8,5 gehaald met deze samenvatting. Inclusief veel visies van de docent zelf (waar op het tentamen naar gevraagd wordt).
Recht en maatschappij
Alle aantekeningen – alle colleges
,Recht en maatschappij – HC 1
‘Back to basics’: de rechtsstaat
Doelen
- Rechtsstaat multidisciplinair leren begrijpen
Theoretisch begrip: verschillende invalshoeken (perspectieven)
- Empirisch onderzoek verbinden met recht en rechtsstaattheorie
Twee vereisten: theoretisch en methodisch
- Spanningen in de rechtsstaat en tussen recht en maatschappij analyseren
Centraal concept: dé rechtsstaat
Terug naar staatsrecht (en bestuursrecht):
- Rechtsstaat = Legaliteit + Trias politica (machtenscheiding) + Grondrechten +
Rechterlijke toetsing
(Nederland als voorbeeld)
Uitvoerende macht (minister van justitie) benoemt rechters [trias?]
Vrijheid van meningsuiting, maar bepaalde uitingen zijn strafbaar gesteld
[grondrechten]
Overheidshandelen moet op regels zijn gebaseerd, maar niet alle regels zijn
even duidelijk (VB: art. 359a Sv, discretionaire bevoegdheid rechter vs.
legaliteitsbeginsel bij vormverzuimen)
Anomalieën (innerlijke tegenstrijdigheden) en onopgeloste kwesties
- Wat is eigenlijk legaliteit? En is legaliteit altijd goed?
- Bestaat er wel zoiets als een trias politica? En kan een ‘zuivere’ trias politica eigenlijk
wel werken?
- Welke grondrechten? En welke beperking aan grondrechten?
- Rechterlijke toetsing: maar hoe ver en voorzien van welke drempels?
Kortom: we moeten een spadediepte dieper slaan… en komen dan op theoretische
grondslagen
Rechtsstaat als theoretisch concept
- Voor bestuurskundigen:
Een ‘mode of government’: een theorie over inrichting en functioneren openbaar
bestuur
Kan op rechtsstatelijke manier, maar ook op een andere manier (bijv. over
leiderschap/charisma persoon (waardoor hij gekozen wordt) – ‘rule of man’ i.p.v.
‘rule of law’)
- Voor juristen:
De normatieve grondslagen waarop het concept is gebouwd (welke theorie over wat
recht is, hoe recht eruitziet en hoe het recht werkt ligt er eigenlijk onder)
Gemeenschappelijke noemer (in de literatuur)
- Het rechtsstatelijk basisprincipe: een staat die gebonden is aan het recht
- Maar: wat zegt dit?
- De staat is gebonden aan het recht, dus:
Wie is de Staat? ( alles wat we de overheid noemen)
Aan welk Recht is de staat gebonden? ( alleen aan het recht dat die staat zelf
maakt (maar wat nou als dat recht onrechtvaardig is?) vs. hoger recht)
Binding? ( kan de staat het recht dan niet gewoon veranderen?)
Drie uiteenlopende invullingen
, - Hobbes: de rechtsstaat als orde (vis-à-vis wanorde)
Anders oorlog van allen tegen allen; orde die gehandhaafd wordt zodat wij geen
erge dingen met elkaar doen
- Locke: de rechtsstaat als gebonden staatsmacht (vis-à-vis ongelimiteerde
staatsmacht)
In natuurtoestand heeft iedereen het recht zijn eigen lijf/goed te beschermen, om
allerlei omstandigheden kiezen wij ervoor dat samen te voegen politiek lichaam
en we vaardigen één figuur af die voor ons de bescherming bewaakt.
Wel onder sociaal contract, dus voorwaarde dat de staat zich binnen de grenzen
van het doel moet gedragen. Als de staat niet meer beschermt maar juist aantast,
val je terug op de natuurtoestand en mag je het zelf beschermen
- Van Augustinus tot Nussbaum: de rechtsstaat als rechtvaardige inrichting van de
samenleving (vis-à-vis de onrechtstaat)
Wat maakt de staat anders dan een roversbende? begrip ‘rechtvaardigheid’
De rechtsstaat: dunne en dikke definities
Uit: Tamanaha, On the Rule of Law
Opvatting rechtvaardigheid – 2 definities:
- Formeel
‘Staat op papier, dus zo gaan we het doen’
Formele gelijkheid (bijv. tentamenduur voor iedereen gelijk, ongeacht
achterstanden)
- Materieel
‘Ieder het zijne’
Mensen die meer kansen nodig hebben beschermen of juist voortrekken
Dimensie waarlangs je verschillende invullingen/definities kunt onderscheiden
Alternative Rule of Law formulations:
Thinner to ………………………… thicker
Formal versions Rule-by-law Formal Legality Democracy + legality
‘Formeel’
Substantive versions Individual rights Right of Dignity Social welfare
‘Materieel’ and/or Justice
In dit vak in principe… keus voor:
- Formele versie
- Niet ‘Rule-by-law’, maar ook niet een heel dikke definitie:
Rechtsstaat = Legaliteit + rechtszekerheid + rechtsgelijkheid
, Recht en maatschappij – HC 2
Het maatschappelijk belang van rechtsstatelijkheid
Onderzoek Zouridis et. al. (2017)
Bevindingen?
- Bestuurlijke instituties doen ertoe (voor welvaart/welzijn/ontwikkeling)! Je kunt
overheid niet zomaar laten functioneren hoe je wil zonder dat het maatschappelijke
effecten heeft op bijv. economie, ontwikkeling en geluk van mensen. En ‘good
governance’ doet ertoe
- Karakteristieken lijken universeel en niet contextueel (ontwikkelingslanden)
- Welke karakteristieken? (conclusie)
Legaliteit + rechtszekerheid + rechtsgelijkheid (kortom: rechtsstaat; zie HC 1)
De casus Nogales
- Twee kanten: een in VS en een in Mexico
- Hoe kan het dat kant in VS goed welvarend/functionerend is, terwijl aan Mexicaanse
kant precies het tegenovergestelde geldt (onveilig, arm, slecht ontwikkeld, slechte
mate van ongelijkheid)? – 2 mogelijke verklaringen (verschillen arm/rijk):
Natuurlijke hulpbronnen: bijv. goud/olie onder de grond, aan een rivier haven
vanzelf stabiel/welvarend (hier n.v.t.!)
Cultuur i.p.v. natuur: VB theorie Max Weber (Duitse socioloog): verschil protestant
(hoog arbeidsethos, duurzaamheid) & katholiek (lui, snel geld opmaken) (hier
geen cultuurverschil, dus ook n.v.t.!)
Enige mogelijkheid die overblijft is het verschil in instituties! Stabiel functionerend
vs. niet
Conclusie: het zijn de instituties die het verschil bepalen, niet de natuur of
cultuur
Welke instituties zijn dat dan? komt uiteindelijk neer op de rechtsstaat
Correlatie en causatie…
- Statistisch significante correlatie tussen rechtsstaat en welvarende landen, tevreden
burgers, competitieve economieën en ‘human development’
- Maar:
1. Welke rechtsstaat? (dik/dun, formeel/materieel?)
2. Correlatie, maar is er ook een causaal verband?
3. Wat is oorzaak en wat is gevolg?
4. Wat zijn de onderliggende mechanismen?
Welke rechtsstaat?
Uiteenlopende theorieën bevestigd:
- De handhavende rechtsstaat (eigendomsbescherming + naleving contracten)
- De Weberiaanse rechtsstaat (Max Weber): rationalisering van de samenleving
verhoudingen zakelijker, met een bureaucratie die consequent uitvoert wat er in de
wet staat
Het gezag van de staat zit in de algemeenheid van het recht geeft mensen ook
stabiliteit en vertrouwen (‘langetermijnboog’, voorspelbaarheid/betrouwbaarheid)
- De federale rechtsstaat: VS-studie alleen federale systemen produceren welvaart
Zit hem in de ‘checks and balances’ (zowel horizontale als verticale
machtenscheiding)
Data Zouridis:
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper JepvdBrink. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €9,99. Je zit daarna nergens aan vast.
