Hoofdstuk 1
Politiek: een situatie waarbij de overheid betrokken is of zou moeten zijn
Probleem: mensen beschouwen de situatie als ongewenst, mensen denken de
situatie te moeten en te kunnen veranderen. Problemen kennen twee aspecten, de
feitelijke werkelijkheid (objectief aspect) en de werkelijkheid zoals die wordt ervaren
(subjectief aspect).
Politiek probleem: een als ongewenst en veranderbaar beschouwde situatie, waarbij
de overheid betrokken is of zou moeten zijn.
Collectieve-actieproblemen: het probleem waarbij eigenbelang gerichte keuzes van
individuen leiden tot een collectief resultaat dat in strijd is met het eigenbelang
Er bestaat onder mensen niet altijd overeenstemming over wat een politiek probleem
is, dit heeft drie oorzaken:
- Mensen hanteren verschillende normen om de werkelijkheid te beoordelen.
- Mensen ervaren de subjectieve werkelijkheid verschillend, hun oordeel is subjectief.
- Mensen zijn het niet eens over welke problemen op de politieke agenda geplaatst
moeten worden.
Burgers, organisaties en bedrijven wenden zich vaak tot de overheid voor een
oplossing voor hun problemen.
Drie manieren om collectieve actieproblemen op te lossen zijn:
1. Overheidsingrijpen
- fysieke instrumenten
- juridische en handhavingsinstrumenten
- financieel-economische instrumenten
- communicatieve of informatieve instrumenten
2. Verleiding om free-riden te verkleinen
- kosten-baten analyse
3. Moraal, normen, waarden en tradities
- moreel verplicht voelen om een treinkaartje te kopen
Ondeelbaar: het goed vermindert niet bij gebruik
Niet uitsluitbaar: niemand kan van het gebruik worden uitgesloten
Free-riden: door het ondeelbare en niet-uitsluitbare karakter van publieke goederen
hebben individuen geen prikkel om bij te dragen aan de totstandkoming of
instandhouding ervan
Bestuur kan 3 betekenissen hebben:
- De activiteit van het besturen
- Een specifieke groep van personen die samen besturen
- Geheel van personen, instellingen, organisaties, activiteiten en procedures van
besturing in brede zin
Openbaar: heeft te maken met reikwijdte van de beslissingen
Openbaar bestuur: geheel van organisaties en activiteiten die primair gericht zijn op
de besturing van de maatschappij
,Boek: het geheel van instellingen en structuren waarbinnen de overheidstaak wordt
verricht
Drie vormen sturing in een maatschappij:
- Staat, dienen algemeen belang
- Middenveld, richt zich op doelstellingen die niet op winst gericht zijn
- markt, producten en diensten op commerciële basis leveren
Kenmerken van politiek, 7 dillema’s rondom waarden bij het maken van beleid:
1. Publiek vs privaat
- Wat zijn publieke taken, wat zijn private taken?
2. Democratie vs leiding
- Macht bij burgers of bij staat
3. Vrijheid vs gelijkheid
- Hoe moeten middelen verdeeld worden? Hoeveel gelijkheid moet er zijn?
4. Eenheid vs verscheidenheid
- Staat individuele vrijheid voorop of eenheid in de samenleving leraar
5. Idealisme vs realisme
- Streven naar het goede of staan idealen voorop of streven naar haalbaarheid?
6. Doelmatigheid vs aanvaardbaarheid
- Moet beleid doelmatig en rationeel zijn of is draagvlak het belangrijkst?
7. Orde vs verandering
- Moet de samenleving de bestaande maatschappelijke orde handhaven en zich
fffff langzaam aanpassen of is juist verandering nodig om tot een andere soort fffffffff
ffff samenleving te komen?
Politicologie kan omschreven worden door middel van vier centrale vragen:
1. Hoe moet het object van de politicologie gedefinieerd worden?
- het object is politiek
2. Hoe moeten de centrale begrippen van de politicologie gedefinieerd worden?
- staat en overheid, macht en invloed, democratie en vrijheid, rechten en plichten
3. Welke wetenschappelijke strategie moet gebruikt worden om de beoogde kennis ii
iiiiite verwerven?
4. Welke wetenschappelijk benadering moet gebruikt worden om de beoogde kennis
te verwerven?
- theoretische politicologie (zuivere theorieën)
- empirische politicologie (toetsen van theorieën)
- normatieve politicologie (gewenste politieke orde)
- vergelijkende politicologie (vergelijken naar tijd (diachroon en/of plaats ffffffffff fff ff
ff f synchroon)
Theoretische politicologie, een zuivere theorie kent de volgende elementen:
- Vereenvoudigen (terugbrengen meest wezenlijke onderdelen)
- Abstrahering (beperkte hoeveelheid gegevens gebruiken)
- Generalisatie (algemene elementen richten). Een voorbeeld van deze theorie is de
theorie van montesquieu: trias politica (wetgevende macht, uitvoerende macht en de
rechtsprekende macht).
,Empirische politicologie, om een theorie over een politiek verschijnsel te toetsen aan
de politieke praktijk wordt gebruik gemaakt van bepaalde onderzoeksmethoden. Het
proces is empirisch onderzoek is cyclisch. Eerst wordt de probleemstelling
geformuleerd, vervolgens bepaalt de theorie wat in de werkelijkheid wordt gemeten,
daarna volgt operationalisering (begrippen zodanig uitwerken voor metingen), dan
gegevensverzameling en gegevensanalyse, hierna wordt de conclusie getrokken en
tot slotte wordt de theorie waar nodig bijgesteld of verworpen.
Normatieve politicologie, dit staat gelijk aan politieke filosofie. Politieke filosofen
beredeneren de principes van ‘’goed’’ en ‘’slecht’’ in de politiek. De politieke filosofie
heeft een grote invloed gehad en beïnvloedt nog steeds de inrichting van onze
samenleving. Een voorbeeld van politieke filosofie is de rechtvaardigheidstheorie van
Rawls, stel dat je achter een ‘’sluier van onwetendheid’’ wel alle wetenschappelijke
gegevens tot je beschikking hebt. Volgens Rawls zullen mensen in zijn gedachte-
experiment kiezen voor de volgende drie rechtsvaardigheidsprincipes:
- De vrijheidsrechten van alle individuen dienen gegarandeerd te worden
- Banen en functies moeten voor iedereen toegankelijk zijn
- De samenleving mag sociale en economische ongelijkheden kennen: trickle-down-
d effect, een ongelijke inkomensverdeling als economische werkt als prikkel
ff waardoor de totale welvaart toeneemt.
Vergelijkende politicologie, in de diachrone methode worden veranderingen en
ontwikkelingen door de tijd heen bestudeerd. In de synchrone methode worden
overeenkomsten en verschillen bestudeerd van politieke verschijnselen die zich
gelijktijdig, maar op verschillende plaatsen voordoen.
Hoofdstuk 2
Theorie: geheel van samenhangende begrippen
Model: vereenvoudigde weergave van een theorie
Drie modellen voor het politieke proces:
1. Politieksysteemmodel, kritiek op dit model is is dat het niet altijd duidelijk is wie tot
de omgevingn of omgeving behoren. Centrale begrippen zijn:
- Invoer, omgeving zijn de politieke actoren. Poortwachters zijn bijvoorbeeld
ffff politici, ambtenaren, belangengroepen en media). Naast specifieke steun voor
ffff concrete beleidsmaatregelen en waardering voor politici, zijn burgers in een
ffff bepaalde mate loyaal aan het systeem. Dit wordt de Easton diffuse steun
ffff genoemd.
- Conversie, omzetting. Binnen de overheid worden de wensen en eisen in
ffff besluiten omgezet, de overheid verwerkt daarmee de wenen van de omgeving.
- Uitvoer, dit gebeurt na de beslissingsfase. Het uitvoeren van besluiten gebeurt
ffff door het college van burgemeesters en wethouders, gedeputeerde staten, de
ffff regering en bijvoorbeeld de Europese Commissie (met ondersteuning van
ffff ambtenaren.
- Terugkoppeling, op deze wijze kunnen beslissingen worden bijgestuurd.
2. Beleidsprocesmodel, centrale begrippen zijn:
- Agendavorming, problemen krijgen de aandacht van het publiek of de
, ffff beleidsbepalers.
- Beleidsvoorbereiding, verzamelen/analyseren van informatie en formuleren van
ffff adviezen over te voeren beleid.
- Beleidsbepaling, het nemen van besluiten over de beleidsdoelen, de middelen en
ffff de tijdsplanning. Bij rationele besluitvorming handelen beleidsbepalers volledig
ffff rationeel en kiezen zij in een situatie van volledige informatie het beste middel om
ffff een vastgesteld doel te realiseren. Bij incrementele besluitvorming proberen
ffff beleidsbepalers een probleem kwijt te raken door, in een situatie van onvolledige
ffff informatie, een beschikbaar middel te kiezen dat niet te veel van het huidige
ffff beleid afwijkt. Mixed scanning is in mix tussen de twee, bestuurders zouden wel
ffff degelijk sterk van het huidige beleid afwijkende alternatieven in overweging
ffff nemen.
- Beleidsuitvoering, beleidsvoorstellen worden in praktijk gebracht. Ambtenaren
ffff vervullen een belangrijke rol bij het uitvoeren van het beleid, ook het
ffff ‘’maatschappelijk middenveld’’ is betrokken bij de uitvoering.
- Beleidsevaluatie, beoordelen van het gevoerde beleid. Hiervoor zijn ten eerste
ffff empirische gegevens nodig over de situatie voor en na het beleid. Ten tweede
ffff zijn er criteria nodig om de situaties te kunnen beoordelen.
Het garbage-can-model is een besluitvormingsmodel dat benadrukt dat het
beleidsproces soms irrationeel verloopt. Deze theorie is met name van toepassing op
complexe organisaties met meerdere beleidsbepalers. Ook het stromenmodel van
Kingdon (1995) benadrukt de irrationele totstandkoming van beleid, hij stelt dat er
tegelijkertijd een stroom aan oplossingen en een stroom aan problemen bestaan.
Een theoretisch onderbouwd alternatief voor het beleidsprocesmodel dat meer
aandacht aan politieke conflicten schenkt, is het zogenoemde Advocay Coalition
Framework van Sabatier en Jenkins-Smith (1993). Volgens deze theorie verandert
beleid door de interactie van strijdende coalities van zowel publieke als private
organisaties of door een verandering in de beleidsomgeving.
3. Barrièremodel, het barrièremodel legt de nadruk op de barrières die overwonnen
moetn worden voordat de overheid maatregelen uitvoert om een bepaald probleem
op te lossen (Bachrach, 1962 & Baratz 1970). Volgens dit model kan het
beleidsproces stagneren door conflicten. Geen akkoord in een barrière, is vaak geen
verandering/afgebroken. In het barrièremodel moeten er vier hindernissen worden
genomen om overheidsoptreden ten aanzien van een bepaald probleem te krijgen:
- Barrière 1, het probleem moet als politiek probeel worden (h)erkend.
- Barrière 2, er moet een hoge prioriteit worden toegekend aan het probleem. Een
ffpolitiek probleem dat nooit de fomele gepresenteerde politieke agenda heeft ffff
f bereikt wordt niet door beleidsmakers opgelost, er is dan sprake van een non- ffff
ffoutput.
- Barrière 3, er moet een besluit ten aanzien van het probleem worden genomen. Als
f politieke actoren geen compromissen kunnen og willen sluiten blijft het proces ff
ffsteken in de besluitvormingsfase, dan wordt dit afgebroken of uitgesteld. Bij een
fffpolitiek probleem waarover nooit een oplossing wordt genomen, is sprake van non-
fffpolicy.
- Barrière 4, het besluit moet daadwerkelijk worden uitgevoerd. De beleidsuitvoering
