SAMENVATTING BASISBOEK SOCIAAL WERK ACTIVEREN, ONDERSTEUNEN EN VERBINDEN
FRANS SPIERINGS EN MARCEL SPIERTS VIERDE DRUK, 2020
Deel 1 De veelzijdigheid van sociaal werk
HOOFDSTUK 1 Kennismaken met sociaal werk
1.1 Wat is sociaal werk
Sociaal werk is een breed vakgebied. Sociaal werkers organiseren zich in de Beroepsvereniging
Professionals in Sociaal Werk (BPSW). Een van de brancheverenigingen waarin organisaties in het
sociale domein zich hebben verenigd heet Sociaal Werk Nederland.
Sociaal werk kent veel definities. Een definitie die breed erkent wordt is afkomstig van de
internationale federatie van sociaal werkers, 2014: Social work is a practice-based profession and
academic discipline that promotes social change and development, social cohesion, and the
empowerment and liberation of people. Principles of social justice, human rights, Collective
responsibility and respect for diversities are central to social work. Underpinned by theories of social
work, social sciences, humanities and indigenous knowledgde, social work engages people and
structures to adress life challenges enhance wellbeing.
Doelen van een sociaal werker
1. Het bevorderen van maatschappelijke verandering en ontwikkeling
2. Het bevorderen van sociale cohesie
3. Het bevrijden van mensen uit onderdrukking en hen bemoedigen en ondersteunen om uit
vastgelopen situaties los te wrikken.
Bovenstaande is gebaseerd op fundamentele principes
1. Sociale rechtvaardigheid
2. Mensenrechten
3. Collectieve verantwoordelijkheid
4. Respect voor diversiteit
Om dit te realiseren voor de volgende kennis gebruikt:
1. Theorieën over sociaal werk
2. Kennis uit de sociale wetenschappen en geesteswetenschappen
3. Lokale kennis uit de gemeenschappen waarin de sociaal werker zich begeeft
Een tweede oriëntatie van de definitie sociaal werk richt zich op het bevorderen van burgerschap en
participatie. Het gaat om het aanpassen van mensen aan en het anticiperen op complexe
veranderingen in de samenleving. Bovengenoemde oriëntatie zie je terug in de politiek en het sociaal
beleid. De politiek en het sociaal beleid staan hier in het teken van de transformatie van de
verzorgingsstaat naar participatiesamenleving. De politiek en de overheid doen een sterk beroep op
de eigen verantwoording van de burger.
Verschillende betekenissen van sociaal werk
1. Sociaal werk staat voor een cluster van beroepen in de sector zorg en welzijn
2. Sociaal werk staat voor een sector of domein > Zorg en Welzijn
3. Sociaal werk staat voor een specifieke opleiding
4. Sociaal werk staat voor een kennisdomein > body of knowledge
,Kerntaken (werkzaamheden) behorend bij het sociaal werk
1. Ondersteunen van kwetsbare mensen en hun wegwijs maken door een goed advies, juiste
informatie of zinvolle verwijzing te geven of het stellen van een diagnose of indicatie of assessment.
2. Voor iemand zorgen in basale dingen, support geven of managen bij complexe problemen.
3. Ontwikkelen en opvoeden bij ontwikkelings- en opvoeddoelen of support geven bij kritieke en/of
probleem overgangen.
4. Ingrijpen en optreden (Interveniëren). Denk aan huiselijk geweld, opbouwerkers of in bijvoorbeeld
de intensieve jeugdzorg.
5. Gedrag beïnvloeden door bijvoorbeeld preventie, denk aan lichte adviezen en ondersteuning of
helpen bij gerichte vaardigheidstrainingen.
6. Verhoudingen beïnvloeden van hoe groepen mensen zich tot elkaar verhouden. Denk bijvoorbeeld
aan de eigenkrachtconferentie of mediation bij oplopende conflicten.
7. Signaleren, agenderen en politiseren. Sociaal werkers zijn in de positie om sociale misstanden te
signaleren en de politiek te wijzen op gemis in het beleid.
Drie hoofdterreinen van sociaal werk
1. Welzijn en samenleving -> voornamelijk buurten en wijken
2. Jeugd -> het helpen van kinderen en jongeren bij het vinden van hun plek in de samenleving
3. Zorg -> bij langdurige en complexe zorg op fysiek, verstandelijk, psychisch en sociaal gebied.
1.2 De transformatie van de verzorgingsstaat
De verzorgingsstaat is op het moment sterk in beweging. Tijdens politieke debatten gaat het vaak
over de onbetaalbaarheid en afhankelijkheid van de verzorging.
De maatschappelijke trends
1. Individualisering. De mens wordt steeds meer aangewezen om zijn eigen keuzes te maken en zijn
eigen leven in te richten. We weten, mogen, kunnen, willen en moeten steeds meer. Dit veroorzaakt
ook meer twijfel en creëert minder vastigheid.
2. Ieder persoon komt in steeds meer groepjes terecht en ontmoet meer personen, waarbij het dus
belangrijk is om je sociaal makkelijk aan te kunnen passen. Dit zorgt ervoor dat er een groter beroep
komt op de geestelijke- en jeugdzorg.
3. De snel veranderende samenleving: veel moet en kan.
Bovengenoemde trends zijn ongepland of zijn het gevolg van een heel langdurige
veranderingsprocessen zoals globaliseren en technologisering. Beleidstrends daarin tegen zijn
opzettelijke pogingen van beleidsmakers, politici, bestuurders, ambtenaars, om veranderingen door
te voeren.
De klassieke verzorgingsstaat bood compensatie voor het noodlot via sociale rechten en
voorzieningen.
1. De ongewenste neveneffecten hiervan was: de organisatie veranderde van solidariteit. Die
berustte niet langer op de directe solidariteit van mensen die rechtstreeks op elkaar
verbonden waren maar op de indirecte solidariteit van burgers die belasting betaalden,
belastingen die de nationale overheid op haar beurt herverdeelde onder mensen die in nood
verkeerden.
, 2. De verantwoordelijk van de overheid ontnam de lokale gemeenschappen het zicht op
armoede.
3. Daarnaast wilde mensen waar voor hun belastinggeld, eisten hun individuele rechten op en
stelden zich in toenemende mate op als consumenten van de verzorgingsstaat.
4. Ook zet overconsumentie de verzorgingsstaat onder druk. Dit zet naast de vergrijzing vragen
op over de betaalbaarheid en houdbaarheid.
5. Ook is er een angst voor free-rider gedrag > mensen die onterecht profiteren van de
verzorgingsstaat.
Oftewel de klassieke definitie van solidariteit is omgekeerd. Waar belastingbetalers in de
klassieke verzorgingsstaat solidair zijn met hun door ziekte of armoede getroffen medeburgers,
daar dienen deze burgers zich in de activerende verzorgingsstaat solidair te gedragen ten
opzichte van de belastingbetalers. Er word van hun dus verplicht en verwacht om daar iets
tegenover te stellen.
Belangrijkste beleidstrends
1. Lokalisering
De trend om voor sociale en zorgproblemen het laagste overheidsniveau, de gemeente
verantwoordelijk te stellen.
2. De opkomst van preventie
De aanpak van maatschappelijke problemen rond veiligheid, gezondheid welzijn en leefbaarheid
staat steeds meer in het teken van preventie. Negatieve preventie: probeert barrières op te
werken om ongewenst gedrag in het publieke domein tegen te gaan. Positieve preventie tracht
burgers zodanig te integreren dat ze zich gedragen als normale zelfredzame en
verantwoordelijke elementen van de samenleving. Het organiseren van preventie gebeurt
volgens de principes nabijheid, integraliteit en tijdigheid. Het vraagt om outreachend, proactief
en ongevraagd te opereren.
3. Versterking burgerschap en civil society
Het streven van de overheid om burgers zelf een grotere verantwoordelijkheid te laten nemen
voor hun leef- en werkomstandigheden. Actief burgerschap: ieder mens is zelf verantwoordelijk
voor de eigen levens-, gezins-, en werkomstandigheden.
Civil society/sociale basis: in de WMO is deze sleutelrol weggelegd. Is een samenleving waarin
burgers veel zelf doen en de staat op de achtergrond blijft. Als veel mensen uit zichzelf
participeren in de buurten, verenigingen en sociale verbanden zal er meer cohesie en daarmee
meer informele zorg ontstaan. De overheid denkt ook dat dit goedkoper zal zijn.
4. Vermaatschappelijking van de zorg
Dit betekend dat de zorg meer in en door de samenleving vorm krijgt. De samenleving zou zich
nadrukkelijk moeten openstellen voor mensen met een beperking en hen actief moeten helpen
bij hun maatschappelijke participatie. Denk aan familieparticipatie of vrijwilligerswerk. Dit zorgt
ervoor dat deze mensen minder volledig afhankelijk zijn van instituties.
5. Privatisering
Diensten en taken verlopen niet meer via de overheid maar via de particuliere sector. Letterlijk
de markt opgaan.
Het aanzetten en in staat stellen tot participatie van zowel kwetsbare als weerbare burgers geldt als
een belangrijke opdracht voor sociale professionals. Ze kijken daarbij niet alleen naar de verdeling
van taken en verantwoordelijkheden, maar hebben ook oog voor wat mensen beweegt om die
, verantwoordelijkheden al dan niet op zich te nemen. Hoe blijft het wiel der wederkerigheid in
beweging? De overheid zal zich niet moeten terug trekken maar door met sociale professionals en
burgers samen op te trekken.
Als sociale professional kom je vaak ethische dilemma’s tegen. Zorg dat je de dilemma herkent, je de
beroepscode weet en op de hoogte bent van wettelijke bepalingen.
De verschillende rollen van de sociaal werker
1. Veranderaar -> verbetering brengen in relaties, participatie, richting vinden, loskomen uit
patronen en loslaten van crimineel gedrag.
2. Verbinder -> het versterken, onderhouden en benutten van netwerken.
3. Onderzoeker -> Zorgvuldig nagaan wat er met iemand aan de hand is, als hoe de directe omgeving
in elkaar steekt, hoe de interactie tussen persoon en omgeving is. Op grond van de verworven
informatie en inzichten concrete projecten te bedenken en te ontwerpen die mensen aanspreken en
motiveren.
HOOFDSTUK 2 Van Caritas naar veelzijdig beroep
2.1 Caritas als voorloper van het sociaal werk
De middeleeuwse zieke- en armenzorg rekent men doorgaans tot de vroegste voorloper van het
sociaal werk. In de middeleeuwen (500-1500) waren er drie standen: Adel, geestelijkheid en burgerij.
Binnen de standen was er een groot verschil in positie. Aanvankelijk was het vooral de kerk die zich
bekommerde om het lot van de arme mensen. Het was een christelijke opdracht om naastenliefde te
tonen, goede werken te doen en voor de armen te zorgen. De broerders en zusters namen
armen,zwakzinnigen en mensen met psychiatrische problemen om in hun kloosters. De regels
toentertijd: Ongeschiktheid om in eigen onderhoud te voorzien was een categorie, aangevraagde
hulp moet in de eigen woon-of verblijfplaats worden aangevraagd en degene die hulp kregen
moesten fatsoenlijk zijn. Vermogende burgers deden ook mee door onbaatzuchtig te schenken. Een
reden hiervoor was om een plek in de hemel te verdienen.
Aan het eind van de middeleeuwen veranderde de houding tegenover de armen. Het beschermen
van de openbare orde en gezondheid in de steden kwam steeds meer op de voorgrond te staan.
Rond 1500 kwam de renaissance, wedergeboorte, wat duid op de hernieuwde belangstelling voor de
Griekse en Romeinse oudheid. De schrijvers en geleerde werden humanisten genoemd: Niet God,
maar de mens als vrij individu stond bij hen centraal.
Naast de humanisten kwam de opkomst van het handelskapitalisme. Door de snelle groei van de
steden kwam er veel verpaupering in de bevolking. Het aantal armen was schrikbarend hoog. Er
kwam kritiek op de armenzorg, die niet op zulke problemen waren berekend. Stadsregenten haalde
de armenzorg uit de sfeer van liefdadigheid en voeren ingrijpende hervormingen door. De armenzorg
stond nu in het teken van leren.
Belangrijke punten:
1. Arbeidsdiscipline
2. Ordehandhaving
3. Opvoeding.
4. Bedelen werd verboden
5. Werken werd wanneer mogelijk verplicht
6. Ondersteuning was alleen voor de echte armen
