Pedagogische vraagstukken rondom polarisatie – Hoorcollege I
Pedagogische vraagstukken komen voort uit maatschappelijke vraagstukken → Wat vinden wij
belangrijk in de maatschappelijke samenleving?
Kinderrechten (1989 ingevoerd, aangenomen door de VN)
• Non-discriminatie → rechten zijn voor alle kinderen gelijk
• Kinderen hebben recht op bijzondere bescherming om zich te kunnen ontwikkelen
• Ieder kind heeft recht op een naam en nationaliteit
• Ieder kind heeft recht op sociale zekerheid en gezondheidszorg (waaronder prenatale
zorg)
• Kinderen met een handicap hebben recht op bijzondere zorg
• Ieder kind heeft recht op onderwijs
• Kinderen hebben prioritair recht op hulp
• Ieder kind heeft recht op bescherming tegen mishandeling, uitbuiting en kinderarbeid
• Ieder kind heeft recht op opvoeding tot begrip en verdraagzaamheid, vrede en
vriendschap
Belangenorganisaties (Unicef, Amnesty International etc.) → controleren of
regeringen/regeringsleiders deze kinderrechten naleven
↳ kunnen eventueel naar de rechter stappen
Polarisatie als maatschappelijk vraagstuk
Polarisatie= de vorming van tegenstelling tussen partijen/bevolkingsgroepen etc. → verschillen
tussen (verschillende soorten) groepen in de samenleving
↳ kan conflicten veroorzaken
Sinds 2000 → in de politiek worden de belangen van de verschillende groepen mensen steeds
mee benadrukt
Voor 2000 → poldermodel
↳ kenmerkende manier van omgang met tegenstellingen/verschillen tussen verschillende
groepen mensen → er wordt gezocht naar een compromis waar men het in zekere mate met
elkaar eens is (hoewel niet iedereen het dan eens was met de uitvoering op dat moment)
↳ Idee van het poldermodel= men onderhandelt met elkaar en heeft elkaar nodig → iedereen
levert wat in en krijgt er wat voor terug “iedereen doet water bij de wijn”
Pim Fortuyn → drastische verandering politieke cultuur Nederland
↳ politieke debat in Nederland rondom polarisatie:
- Was Nederland niet al te vol? Moesten de grenzen dicht?
- Zij mensen met een migratieachtergrond een bedreiging of een verrijking voor de
Nederlandse cultuur?
1
,2000 → begrip multiculturele drama tot stand gekomen → gevolg van de aanslag 9/11 in New
York
Paarse kabinet= een kabinet dat is samengesteld uit liberale partijen en sociaaldemocratische
partijen, zonder deelname van christendemocraten
↳ Deze naam is te verklaren doordat paars de politieke mengkleur is van het blauwe liberalisme
en de rode sociaaldemocratie
2002 → komst polariserende politiek waarin het multiculturalisme een prominent campagne
onderwerp werd
Focussing events → gebeurtenissen zoals 9/11, uitlatingen van Pim Fortuyn, moord op Theo van
Gogh
↳ ingrijpende en plotselinge gebeurtenissen die het debat over bepaalde onderwerpen
aanwakkeren/versterken → leidt tot een turbulente periode waarin verschillen steeds meer
benadrukt worden
↳ opinieleiders spreken over een toenemende polarisatie in de samenleving en politiek →
wederzijdse beïnvloeding
Dreigt er een tweedeling in Nederland
Steeds grotere kloof tussen twee groepen op meerdere terreinen, voorbeelden:
• hoog-en laag opgeleid
- verschil in inkomen,
- verschil in kennis,
- verschil in gezondheid → laagopgeleide roken meer en hebben sneller last van
depressies, hoogopgeleide drinken meer alcohol
- huisvesting → welke buurt, grootte huis, veiligheid omgeving
- schoolkeuze van het kind
↳ opkomst private scholen & allerlei huiswerkinstituten → vaak alleen
beschikbaar voor hoogopgeleide ouders, omdat zij meer geld ter beschikking
hebben → groter verschil tussen niveau van laagopgeleide en hoogopgeleide
kinderen
• Jongere & oudere generaties
- stijging levensverwachting → stijging pensioenleeftijd
- gouden generatie= ouderen jonger dan 60 jaar die met pensioen zijn, ook wel
boomers → jongere generatie is van mening dat deze generatie een deel van
hun pensioen moet afdragen aan de jongere generatie
↳ deze ouderen vinden dat ze het recht hebben op dit geld wegens het
Nederland er bovenop helpen na WOII
• Mensen met en zonder migratieachtergrond
- Nederlands in migrantenwijken voelen zich vervreemd met de Nederlandse
cultuur → houden zich vast aan eigen tradities aan gewoontes, soms nog sterker
dan dat ze voorheen deden→ verharden van en teruggrijpen naar wat eigen is
- Anderzijds mensen met migratieachtergronden → Voelen zich
bedreigd/ongewenst in bepaalde wijken en/of hebben het idee dat hun kinderen
2
, verloederen en te veel blootgesteld worden aan de Nederlandse cultuur (past
niet bij eigen normen en waarden etc.)
↳ houden zich ook vast aan eigen tradities aan gewoontes, soms nog sterker dan
dat ze voorheen deden→ verharden van en teruggrijpen naar wat eigen is
Artikel Dekker en de Ridder → conclusie: de bevolking in Nederland is niet meer verdeeld
geraakt. Er zijn verschillen in opvattingen, maar deze zijn niet toegenomen/versterkt → bij
polarisatie gaat het dus niet alleen om verschillen in opvattingen/meningen, maar het gaat ook
om feitelijke verschillen (bijv. cijfers)
Waar komt het gevoel van toenemende polarisatie dan vandaan? → heeft te maken met
identificatie en representatie
Verschillende dimensies
• Differentiatie → objectieve verschillen
↳ naast verschillen van meningen/opvattingen, zijn er ook meetbare verschillen? → bijv.
is er sprake van een toename/afname van verschillen?
↳ CBS doet bijvoorbeeld onderzoek naar dit soort objectieve verschillen
• Identificatie → mate van identificatie met een bepaalde soort groep → tot welke
groep(en) behoor ik? Waar maak ik onderdeel van uit?
- Gebaseerd op subjectieve waarnemingen
- In tijden van spanningen/dreigingen is men geneigd zich te identificeren met de
eigen groep en zich af te zetten tegen andere groepen → angst om eigen
privileges en rechten te verliezen
↳ door dreiging uit te stralen en men duidelijk te maken dat eigen manier van
leven in gevaar is → men identificeert zich sneller tot de eigen groep → meer
polarisatie, en soms ook meer geweld tegen de andere groep(en)
• Representatie → hoe goed klopt een representatie van een groep in de media met de
werkelijkheid? Klopt de beeldvorming?
- Verhulling= bestaande verschillen komen niet goed in beeld in de media/
worden ontkend in de media
- Correspondentie= verschillen tussen de groepen in de samenleving zijn objectief
en evenredig gerepresenteerd in de media → zowel verschillen als
overeenkomsten tussen groepen worden benoemd
- Overdeterminering= bepaalde representaties van verschillen worden zo sterk
benadrukt (zijn zo dominant) → wij tegen zij (gevolg van overdeterminering)
↳ verschillen tussen groepen worden extreem benadrukt/overdreven groot
gemaakt
Toenemende polarisatie kan verklaard worden door: men identificeert zich steeds meer met
bepaalde groepen → de verschillen tussen de groepen in de maatschappij worden in de media
en politiek steeds meer uitvergroot en benadrukt
3
,Scheidslijnen zonder problemen?
Uitvergroting van verschillen tussen groepen in bijv. de media → kan leiden tot problematische
verhoudingen in de maatschappij & toenemende polarisatie
Verzuiling Nederland
Jaren 50/60/70 → verzuiling Nederland (geloven & politieke partijen)
↳ zuil waarin je geboren werd en opgroeide bepaalde een groot deel van je leven en plek binnen
de maatschappij → bepaalde je sportvereniging, de school, wijk waarin je woonde, tv-omroep
die je keek etc.
↳ een zuil bepaalde dus allerlei aspecten van het leven
- Grote sociale verschillen tussen de leden van de verschillende zuilen & sterke
identificatie van de leden met hun eigen groep (zuil)
- De representatie in de media was zo sterk → elke groep (zuil) had zijn eigen media
↳ toch leidde deze polarisatie nauwelijks tot problemen en zorgen onder politici/beleidsmakers
→ waarom is dit nu wel het geval?
Hedendaags
↳ in de huidige samenleving zijn scheidslijnen te vinden tussen mensen (afhankelijk van de
feitelijke verschillen en verschillen in de meningen van mensen) → maar de identificatie van
mensen met een bepaalde groep en de representatie van de verschillen in de media zorgen
ervoor dat de verschillen tussen de verschillende groepen mensen zichtbaar zijn
↳ hedendaagse politiek en maatschappij zien dit als een probleem, maar waarom? In tijden van
verzuiling zag men dit niet als een probleem → wat is er mis met maatschappelijke
scheidslijnen?
- Er is een principieel bezwaar= het bestaan van maatschappelijke scheidslijnen is in
strijd met algemeen geldende menselijke waarden
↳ vrijheid, gelijkheid en broederschap/solidariteit zijn voorbeelden van dit soort
waarden → komt voort uit de Verlichting
↳ er is dus ook geen verschil tussen mensen → iedereen heeft gelijke rechten, ook is er
sprake van vrijheid
↳ onderscheid tussen mensen werd in de Verlichting niet gezien als een door God
gegeven recht, maar als onrecht → iedereen hoort gelijk te zijn aan elkaar
Maatschappelijk scheidslijnen zijn dus in strijd met ultieme menselijke waarden →
onder deze waarden vallen ook de Kinderrechten
- Negatieve consequenties → het bestaan van maatschappelijke scheidslijnen zorgt ervoor
dat het land uit elkaar valt, de eenheid van een land verdwijnt
↳ corrosie van de Maatschappelijke Cohesie → de cohesie die men samenbrengt gaat
verloren in een land als gevolg van maatschappelijke scheidslijnen
↳ gevolg: onderling wantrouwen, verlies van solidariteit en verbondenheid → kan leiden
tot conflicten binnen de samenleving
4
, Onderwijssegregatie
(on)wenselijkheid van cultureel etnische segregatie in het basis onderwijs
Politici/beleidsleiders → van mening dat residentiële segregatie (de woonwijk waarin je
woont/opgroeit → heeft weer invloed op de school waar je naar toe gaat) ongewenst is en dus
bestreden moet worden
↳ eenzijdig samengestelde wijken zijn vaak ook sociaaleconomische achterstandswijken → hoge
criminaliteit, hoge werkloosheid, veel armoede etc.
↳ met name ouders met een migratieachtergrond blijven in deze wijken achter, terwijl ouders
zonder migratieachtergrond deze wijken ontvluchten en/of hun kinderen naar een school sturen
buiten deze wijk (ook wel de witte vlucht genoemd) → grotere kloof tussen allochtonen en
autochtonen → bedreiging voor de sociale cohesie
Opvattingen onderwijssegregatie
Bakker → standpunt: gemengde scholen zijn de beste oplossing voor de integratie → zowel
maatschappelijk gezien als voor de ontwikkeling van kinderen
↳ zwarte-en witte scholen dienen plaats te maken voor gemengde scholen
Driessen et., al → standpunt: gemengde scholen zijn niet de enige en niet perse de beste manier
om het idee van gelijke rechten en kansen te realiseren
Echter kan de overheid wel ingrijpen betreffende de oprichting van gemengde scholen → maar
ouders kennen nog steeds een vrijheid in schoolkeuze → op deze manier kunnen groepen zich
alsnog verenigen en onderscheiden van elkaar
↳ maar de politiek kan ook vanuit maatschappelijk belang deze vrije schoolkeuze verbieden om
zo onderwijssegregatie tegen te gaan
Voor antwoorden op maatschappelijke kwesties spelen allerlei belangen mee zoals
maatschappelijke belangen, pedagogische belangen etc. → lastig antwoorden te geven
↳ als pedagoog in het belang van kinderen en de ontwikkeling van kinderen een bijdrage leveren
aan maatschappelijke kwesties en debatten
5
