Geschiedenis samenvatting hoofdstuk 7 18e eeuw
7.1
Kenmerkend aspect: rationeel optimisme en ‘verlicht denken’ werd toegepast op alle terreinen van
de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.
De wetenschappelijke revolutie uit de 17 e eeuw werd gevolgd door de verlichting: beweging van
mensen die het gebruik van het verstand wilden bevorderen. Ontwikkelde mensen dachten dat
wetenschap en verstand de mensheid hielpen om vanuit ‘de duisternis’ (onwetendheid, domheid,
intolerantie) naar ‘het licht’ (kennis, inzicht, verdraagzaamheid) te komen. Er ontstond optimisme
over de mogelijkheid om met het verstand, de rede, alles te begrijpen en te verbeteren.
Rationalisme (toepassing van het verstand, de rede) zou leiden tot vooruitgang op alle terreinen;
godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen. Vrijheid was een voorwaarde voor
vooruitgang.
De verlichting begon eind 17e eeuw in Engeland en Nederland, omdat daar in verhouding veel
vrijheid was. In de 18e eeuw was in de hele westerse wereld de verlichting. Parijs werd het
belangrijkste centrum van de verlichting. De verlichting kon zich verspreiden door brieven die de
verlichte denkers aan elkaar schreven, door boeken en de bijeenkomsten in de salons waar de
bekende verlichters bijeenkwamen. De encyclopedie was erg belangrijk voor de verspreiding.
Hiermee wilden ze de mensheid vooruithelpen door kennis uit de hele wereld toegankelijk te maken.
Godsdienst:
- Frederik de Grote vond dat alle religies gelijke rechten moesten hebben. Ze konden niet
bewijzen dat de een gelijk had en de ander niet. Frederik vond dat de katholieke best kerken
mochten hebben, als ze zich maar aan de wet hielden.
- Voltaire was tegen het bijgeloof. Hij was geen atheïst (iemand die niet in god gelooft) , maar
een deïst (iemand die aanneemt dat God de wereld ooit heeft gemaakt, maar zich er niet
meer mee bemoeit). Hij geloofde dat alles op aarde sinds de schepping verliep volgens vaste
natuurwetten.
Sociale verhoudingen:
- In de 18e eeuw waren de samenlevingen ongelijk. Adel en geestelijkheid hadden allerlei
voorrechten. Voltaire vond dit niet erg. Volgens hem wilde maar 10 procent van de bevolking
zelf nadenken.
- Jean Jacques Rousseau vond dat de bestaande sociale verhoudingen in strijd waren met de
rede. Alle mensen hadden verstand gekregen, en moesten dus ook gelijke rechten hebben.
Volgens hem waren alle mensen van nature gelijk, maar zorgde het ontstaan van het
eigendom ervoor dat mensen slechte eigenschappen ontwikkelde, waardoor ze zich
onnatuurlijk gingen gedragen om zich boven anderen te verheffen. (1754)
- Na 1760 vonden meer verlichte denkers dat verschillen die niet gebaseerd waren op
prestaties, moesten verdwijnen.
Politiek:
- John Locke stelde dat koningen en regeringen hun soevereiniteit niet hebben ontvangen van
God, maar van de burgers. Zij hebben een deel van hun rechten aan de overheid
overgedragen, zodat de overheid kan zorgen voor veiligheid. De overheid moesten de
mensenrechten (recht op leven, vrijheid, bezit) beschermen.
, - Rousseau vond ook dat de soevereiniteit afkomstig was van het volk en dat de regering,
parlement en rechters het gezag moeten uitoefenen in naam van het volk. Deze
volkssoevereiniteit (het idee dat het volk de hoogste macht heeft) noemde hij de algemene
wil. De algemene wil was belangrijker dan de wil en de belangen van de individuen.
- Montesquieu vond dat als één persoon alle macht heeft, hij daar misbruik van gaat maken.
Daarom bedacht hij de driemachtenleer (trias politica). Hierbij zijn de wetgevende,
uitvoerende en rechterlijke macht van elkaar gescheiden.
Economie:
- Adam Smith (vader van de moderne economische wetenschap) vond dat mensen altijd hun
eigen voordeel nastreven. Volgens hem is dat niet nadelig voor anderen; als alle mensen hun
eigenbelang na streven, werkt het eigenbelang als een onzichtbare hand die steeds meer
welvaart voor iedereen brengt. Smith was tegen het mercantilisme. De overheid moest
alleen zorgen voor eerlijke spelregels en meer niet, want anders werd het mechanisme van
vraag en aanbod verstoord.
7.2
Kenmerkend aspect: voortbestaan van het ancien régime met pogingen om het vorstelijk bestuur op
eigentijdse verlichte wijze vorm te geven (verlicht absolutisme)
Ancien régime: bestuur voor de democratische revolutie. Lodewijk XV(I) probeerden in Frankrijk
veranderingen tegen te houden. In Frankrijk was er een standenmaatschappij: 1 e stand = adel, 2e
stand = geestelijkheid, 3e stand = boeren.
Verlicht absolutisme: systeem waarbij een absoluut vorst verlichte hervormingen van bovenaf
invoert. Frederik de Grote (koning van de Pruisen) was de succesvolste vertegenwoordiger van het
verlicht absolutisme:
- Hij stond godsdienst- en persvrijheid toe
- Hij verbood martelen; dit zorgde ervoor dat verdachten zich ten onrechte bekende.
- Misdaad kwam niet voor uit slechtheid, maar uit domheid.
- Hij vond dat hij absolute macht moest houden. Ook handhaafde hij de voorrechten van de
adel. Hij liet dit zo omdat hij de junker (Oost-Duitse plattelandsedelen) nodig had voor zijn
leger.
Catharina de Grote (Russische keizerin) en Jozef II (Oostenrijkse keizer) probeerde ook het verlicht
absolutisme. Jozef II legde zelfs iedereen gelijke belastingen op en gaf gelijke rechten aan joden,
maar na zijn dood werd het allemaal weer teruggedraaid.
In 1702 begon het tweede stadhouderloze tijdperk nadat Willem III kinderloos stierf. De republiek
had torenhoge schulden, maar de regenten werden rijker. Dit kwam doordat ze grote bedragen aan
de overheid leenden en daarvoor rente ontvingen. De overheid kon die rente alleen betalen door
meer belasting te heffen. Zo draaide de bevolking op voor de rijkdom van haar bestuurders.
Onder het volk groeide onvrede. Toen in 1747 Franse troepen de republiek binnentrokken, riep het
volk om Willem van Oranje. Alle gewesten kregen een stadhouder met meer bevoegdheden dan zijn
voorgangers. Het stadhouderschap werd erfelijk verklaard en de stadhouder kreeg bijna overal het
laatste woord bij de benoeming van de regenten. De republiek begon op een monarchie te lijken.
Intussen bleven de regenten zichzelf verrijken en bleven de schulden van de republiek groeien.
