De kleine Johannes
1- Titel: De kleine Johannes.
Auteur: Frederik van Eeden.
Motto: er is geen motto
2,3- Er is een alwetende auctoriale verteller, die zich meteen al in de eerste zin van het
verhaal presenteert: "Ik zal u iets van de kleine Johannes vertellen. Het heeft veel van een
sprookje, mijn verhaal, maar het is toch alles werkelijk zo gebeurd. " Ook in het verloop van
het verhaal blijft de verteller zich rechtstreeks tot de lezer richten. De verteller weet meer
dan Johannes; hij weet zelfs wat kachel zeggen en denken (begin hoofdstuk IV).
Onderstaand een quote die de gebruikte structuur illustreert:
'De drukte en het geraas brachten Johannes in een soort verdooving, die hem zijn leed deed
vergeten. De smalle straten en de hooge huizen, die het hemelblauw in rechte strooken
verdeelden, de menschen die langs hem af en aan gingen, het slepen der voetstappen en
het ratelen der wagels verstoorden de oude visioenen en den droom van dien nacht, als een
storm de beelden in een waterspiegel.' - bladzijde 60
Bij Johannes is er vision dedans; de lezer wordt nauwkeurig op de hoogte gebracht van zijn
gevoelens en gedachten. Bij de overige personages is sprake van vision au dehors; zij
worden gezien door de ogen van Johannes, die wel hun woorden en daden verneemt en
waarneemt, maar die omtrent hun gevoelens en diepere beweegredenen in het duister tast.
4- De hoofdpersoon Johannes is een gevoelig en fantasierijk kind, dat een grote liefde heeft
voor alles wat leeft. Hij is een zoeker en vrager. Tijdens zijn groei van kind tot jonge
volwassene ontmoet hij achtereenvolgens Windekind, Wistik, Robinetta, Pluizer, de Dood,
dokter Cijfer en de niet met name genoemde menselijke gestalte. Elk van deze allegorische
bijfiguren oefent -tijdelijk of blijvend -een belangrijke invloed uit op de ontwikkeling van
Johannes.
Windekind, de "Zonnezoon", een gevoelig elfachtig wezen, wijdt Johannes in in de
wonderen van de natuur, maar vervreemdt Johannes ook van de mensen, die hij laat zien
als lompe, domme, heerszuchtige en onverdraagzame wezens. Wistik is een onaangename,
babbelzieke kabouter, die net zomin als Johannes de antwoorden op de vele vragen over
leven, geluk en dood kent. Hij zet de naar waarheid zoekende Johannes op het verkeerde
spoor door hem te laten zoeken naar het "ware boekje: een tot mislukken gedoemde
onderneming. Wistik verjaagt Windekind uit Johannes' leven en is tegelijkertijd de
wegbereider voor de cynische onderzoeker Pluizer . Even lijkt Windekind te herleven in de
lieflijke Robinetta, maar Johannes' speurtocht naar het wezen der dingen en zijn ideeën over
God en de bijbel zorgen voor een vroegtijdig einde van de relatie.
Pluizer en zijn leerling dokter Cijfer zijn beiden personificaties van de materialistische
wetenschap. Pluizer ontkent het bestaan van alles wat bovenzinnelijk is, heeft minachting
voor gevoelens en ziet het leven als een zinloze onderneming die slechts voert naar een