Geschiedenis Hoofdstuk 9
Paragraaf 1 De eerste wereldoorlog
Zomer 1914 -> 43 jaar al vrede, totdat de trein midden in de nacht stilstonden van de andere kant
passeerde goederentreinen met kanonnen. De Eerste Wereldoorlog was begonnen. Aanleiding WOI:
moord op Oostenrijkse kroonprins Frans Ferdinand, die op 28 juni 1914 werd doodgeschoten in de
Bosnische hoofdstuk Sarajevo. Moordenaar was lid van terreurgroep uit Servië -> maar Oostenrijkers
dachten dat Servische geheime dienst erachter zat. Bosnië hoorde bij Ottomaanse rijk en stond
onder leiding van Oostenrijk, maar Servië had ook inspraak. Oostenrijk stelde Servië een ultimatum:
Oostenrijkse rechercheurs moesten in Servië de vrije hand krijgen. Servië weigerde dat, nadat
Rusland steun had beloofd. Op 28 juli Verklaarde Oostenrijk Servië de oorlog. Rusland mobiliseerde
zijn leger en Duitsland verklaarde Rusland de oorlog. Daarna mobiliseerde Frankrijk en verklaarde
Duitsland de oorlog. 4 augustus trok het Duitse leger op weg naar Frankrijk het neutrale België
binnen dat was voor groot Brittannië de reden om in Duitsland een oorlog aan te gaan. De
geallieerden -> Groot-Brittannië, Frankrijk en Rusland tegen de centralen -> Duitsland en Oostenrijk.
Ottomaanse rijk sloot zich aan bij centralen en Italië als geallieerde. 1917 sloot de VS bij de
geallieerden aan en werd het een wereldoorlog.
Eind 19e eeuw waren er 2 bondgenoten:
Oostenrijk en Duitsland
Rusland en Frankrijk
Frankrijk wilde wraak voor de verloren oorlog tegen Duitsland (1870 - 1871) en wilde
Elzas=Lotharingen terug. Oostenrijk voelde zich bedreigd. Rusland zag Duitsland en Oostenrijk als
obstakel. Duitsland omsingeld door Rusland en Frankrijk en wilde meer macht. Ze bouwden een
grote oorlogsvloot -> wapenwedloop op ze met Groot-Brittannië. Groot-Brittannië zag Rusland als
bedreiging voor wereldrijk, maar Duitsland veranderde dat. In 1907 -> Duitsland ‘continu streven
naar Duitse overheersing, eerst over Europa, later over de gehele wereld’. Militarisme -> leger werd
verheerlijkt, militaire waarden als discipline en strijdvaardigheid stonden hoog in aanzien. Men dacht
dat de oorlog zo zou verlopen als de Frans-Duitse oorlog. Snelheid was belangrijk. De spanningen op
Balkan vormden grootste bedreiging voor de vrede. Situatie instabiel door zwakte Ottomaanse rijk en
agressieve nationalisme van kleine landen als Servië, Bulgarije en Griekenland. In 1912 en 1913
werden 2 Balkanoorlogen gevoerd waarbij Servië, Bulgarije en Griekenland grote stukken van
Ottomaanse rijk afscheurden. West-Europeanen huiverden bij wreedheid gevechten, maar dachten
dat dit bij Balkan zou blijven. Onderling nog wel vrede.
Eerste weken van oorlog vielen Fransen Elzas-Lotharingen aan. De Duitsers rukten bij ons ook op,
maar neergeslagen. West-Vlaanderen en Noord-Frankrijk -> loopgraven in 2en gedeeld. Dit
Westelijke front bleef 4 jaar muurvast zitten. Oostfront vochten Duitsland en Oostenrijk tegen
Rusland. Honger onder de bevolking liep in februari 1917 uit op opstand tegen regering. De Tsaar
trad af, maar de oorlog werd doorgezet. In oktober grepen de communisten onder de leiding van
Lening de macht. Op 3 maart 1918 vrede gesloten met Duitsland. Duitsland begon 3 weken later
vooorjaarsoffensief. De geallieerden gingen rukten op. Duitsers achter linie gedrongen -> oorlog was
verloren. De burgerregering moest vrede sluiten. Terwijl Frankrijk nog aan het veroveren was, kwam
Duitsland in opstand. Leger wilde niet meer voor Duitsland vechten en de keizer vluchtte. Ze vroegen
om een wapenstilstand in op 11 november inging.
Gifgas werd in 1915 gebruikt door Duitsland -> massavernietigingswapen leverde geen voordeel.
Andere nieuwe wapens waren vlammenwerpers, vliegtuig en onderzeeër. Duitsland begon in 1917
,een onbeperkte duikbotenoorlog met U-boote die torpedo’s afstoten op neutrale schepen -> wilde
zo Amerikaanse voedselleveranties aan GB treffen. Werd uiteindelijk Duitsland fataal -> Wereld
oorlog. 1916 -> de Britten vielen bij Noord-Franse rivier de Somme aan. Veel loopgraven, maar toch
gefaald tegenover Duitsland. In 5 maanden vielen aan de Somme meer dan een miljoen doden en
gewonden. Door oorlogsgeweld -> 10 miljoen militairen dood en ong. 20 miljoen gewonden.
Legers bestonden vooral uit dienstplichtigen en vrijwilligers. Achterblijvers moesten productie op
gang houden -> veel vrouwen en ouderen ingeschakeld. Door beperking van productie van
consumptiegoederen ontstonden voedseltekorten. Duitsland had ook last van geallieerde blokkade
van zijn havens. België en Frankrijk leden 4 jaar onder de bezetting en in België schoten Duitsers de
eerste weken vele burgers dood. Ook elders veel burgers gedood -> vaak gruwelijke wijze en gevolg
van haatcampagnes. 1915 -> 100.000en Armeniërs gedood -> verdacht samenwerken Rusland.
Na oorlog Duitsland gedwongen voor vernederend vredesverdrag: de Vrede van Versailles. Duitsland
moest Elzas-Lotharingen teruggeven aan Frankrijk, verloor grondgebied aan Polen, al z’n koloniën
kwijt, slechts klein leger houden, kreeg als schuldige aan oorlog enorme herstelbetalingen en mocht
geen lid worden van Volkenbond, de in 1919 opgerichte volkerenorganisatie. Van de oude multi-
etnische staten bleef Rusland bestaan. 1917 -> Oekraïne en Georgië afgescheiden. Communisten
heroverden landen -> Sovjet-Unie. Het Multi-etnische Habsburgse rijk viel uiteen in o.a., Oostenrijk,
Hongarije, Tsjecho-Slowakije. Slovenië en Kroatië vormden met Servië en Bosnië de nieuwe multi-
etnische staat Joegoslavië. Ook het Ottomaanse rijk bleef bestaan. Er werden nieuwe staten zoals
Irak en Syrië gevormd, die onder toezicht van GB en Frankrijk kwamen. De geallieerden verdeelden
ook Turkse gebied, maar werden verjaagd door leger onder leiding van Mustafa Kemal. Hij stichtte de
Republiek Turkije die in 1923 in een nieuw vredesverdrag door geallieerden werd erkend.
Paragraaf 2 De economische wereldcrisis
De eerste wereldoorlog maakte eind aan welvaart Europa. In naoorlogse jaren was er in de
voormalige oorlogvoerende landen een recessie. 1924 -> economische bloei aka roaring twenties /
gay twenties. de Amerikaanse economie groeide hard door de snelle uitbreiding van het wegen en
elektriciteit net en de opkomst van nieuwe producten zoals koelkasten. In 1928 al meer dan de helft
van de Amerikaanse gezinnen een auto. Consumptiemaatschappij bloeide ook de mode het
uitgaansleven en de vermaak industrie. de economische bloei veroorzaakte optimisme. Amerikanen
geloofden dat armoede en gebrek in hun land aan het verdwijnen was. ‘Wij staan dichter bij de
eindoverwinning op de armoede dan ooit tevoren in de geschiedenis.’ Zei Hoover in 1928.
Door optimisme stegen koersen van aandelen van bedrijven. Veel mensen belegde geld in aandelen
in de verwachting dat hij meer waard zouden worden. Op 24 oktober 1929, Zwarte Donderdag,
verkochten beleggers veel aandelen op Wall Street effectenbeurs van New York. Toen koersen
daardoor snel omlaag gingen -> paniek. In de dagen daarna verkochten beleggers massaal hun
aandelen voor steeds lagere prijzen. De beurskrach werd gevolgd door een recessie. Banken
fabrieken en landbouwbedrijven gingen failliet, waardoor productie kromp en werkloosheid steeg. In
1932 dat 1/3 van de Amerikanen zonder werk en sociale zekerheid was er niet. Ook Europa werd
getroffen door de crisis. Overal was het beeld hetzelfde: overtollige voorraden, productiebeperking,
massale werkloosheid en een dalende koopkracht.
De Directe oorzaak grote depressie was de beurskrach. om aandelen te kunnen kopen, hadden
Amerikanen geld geleend. Toen de koersen daalden wilde de banken een geld terug. Maar door de
verminderde waarde van de aandelen konden veel beleggers niet terugbetalen. Daardoor ging het
banken failliet en raakte spaarders bij die banken hun geld kwijt. Indirecte oorzaak: overproductie. In
WOI was veel landbouwgrond in europa verwoest. Om dat op te vangen -> Amerikaanse boeren een
, productie opgevoerd. Meer grond in gebruik genomen en moderne machines gekocht. Toen de
europese landbouw zich herstelde, overtrof de agrarische productie de vraag. Daardoor daalde de
prijzen en gingen veel boeren failliet. Ook in de Amerikaanse industrie ontstond overproductie. WOI
-> de productie capaciteit steeg enorm, Maar de lonen niet zo snel. veel Amerikanen leenden geld.
De crisis van 1929 maakte daaraan abrupt een eind. Bedrijven leven met voorraden zitten en
ontsloegen personeel, waardoor de koopkracht verder daalde. De Amerikaanse crisis -> wereldcrisis
Doordat landen nauw met elkaar verbonden waren in de wereldeconomie. in Duitsland had de
economie zich herstelt dankzij Amerikaanse leningen. Maar na 1929 vroegen de Amerikanen hun
geld terug -> de overheid en bedrijven in geldnood.
In het wereldkapitalisme hadden periode van groei en neergang elkaar altijd als golven afgewisseld.
er werd nu ook verwacht dat deze crisis vanzelf over zou gaan. Als de productie en de prijzen maar
genoeg daalden -> vraag zou zo ontstaan. Overheid komt dat bevorderen door de bezuinigingen en
de markt zijn werk te laten doen. We gingen verlaagden de salarissen van ambtenaren en gaven zo
min mogelijk steun aan werklozen en andere slachtoffers. Crisis erger -> Twijfel groeide aan het
liberale beleid. Er kwam pas hersteld toen de Amerikaanse president Roosevelt in 1933 onder de
naam new deal ingreep. De overheid redden resterende banken met staatsleningen, gaf geld aan
werklozen en hielp huizenbezitters met schulden. Deze breuk met het economisch liberalisme pakte
goed uit. de economie trok aan en de werkloosheid daalde. Ook in andere landen trots na 19
drieëndertig herstel op, al ging de crisis in het interbellum , periode tussen twee wereldoorlogen,
niet echt over. WOII maakte definitief een eind aan de crisisjaren. De welvaart in de westerse wereld
begon te stijgen aan het eind van de tijd van de wereldoorlogen.
Paragraaf 3 Totalitaire systemen
Op 16 april 1917 stapte in sint Petersburg een kleine kale man uit de trein -> Vladimir Oeljanov, aka
Lenin, leider van de bolsjewieken -> Russische aanhangers van het communisme. Lening wilde het
kapitalisme en het privé bezit van productiemiddelen afschaffen in Rusland en een dictatuur
vestigen. Na 10 jaar ballingschap keerde hij terug in Rusland, geholpen door Duitsland, die hoopte
dat hij de chaos in Rusland zou vergroten en het land uit de oorlog zou halen. Begin 1917 was in
Rusland en revolutie uitgebroken. Na het aftreden van de tsaar probeerde een democratische
regering het land te besturen samen met raden van arbeiders en soldaten. Lenen zetten de bevolking
tegen de regering op door vrede en brood te beloven en gaf op 7 november een sein voor de
opstand. in sint Petersburg namen communisten die avond belangrijke gebouwen in. Lenin
verklaarde de volgende ochtend dat alle macht aan de sovjets was gegeven. In werkelijkheid was het
de staatsgreep van de communisten -> Oktoberrevolutie. Na Lenins machtsovername brak in Rusland
een burgeroorlog uit, waarin met nietsontziende wreedheid werd gevochten. Communisten wisten in
1922 hun vijanden te verslaan en vestigden een strak geleide eenpartijstaat ->Sovjet-Unie. Na Lenins
dood in 1924 kwam Stalin aan de macht. Hij bouwde vanaf 1929 met brute terreur een industriële
samenleving op. In vijfjarenplannen bepaalde de overheid heel precies wat moest worden
geproduceerd. Stalin liet alle klassen liquideren -> alle zelfstandige boeren werden uitgeschakeld.
Collectivisatie leiden tot boeren opstanden, die stalin met geweld niet onderdrukken . Om verzet in
Oekraïne te breken liet hij een hongersnood organiseren. Holomodor van 1932/33 kostte tussen 2.4
en 7.5 miljoen Oekraïners het leven. Tegelijk werden gigantische industrie complexen opgebouwd,
kanalen gegraven en spoorwegen aangelegd . Dwangarbeiders deden het zwaarste werk. iedereen
sovjet burger kon op grond van onzinnige beschuldigingen zomaar worden opgepakt -> strafkampen.
Ook communisten liepen gevaar. 1936-1938: Werd ruim de helft slachtoffer van Grote Terreur die
stalin organiseerde om de partij te zuiveren van alle ‘verdachte elementen’.
