Samenvatting kennisontwikkeling leefwereld jongeren
Hoorcollege 1: introductie college
2.2. Veerkracht
Inspiratie om deze processen beter te begrijpen en te beïnvloeden vinden we in de literatuur
over veerkracht. De American Psychological Association (2017) definieert veerkracht als ‘het
proces van succesvol aanpassen in situaties van tegenspoed, trauma, drama, bedreigingen of
potentiële bedreigingen’.
Veerkracht werd in de psychologie lang vanuit het individu benaderd, maar wordt
ondertussen steeds vaker begrepen als het vermogen van een sociaal systeem of
ecosysteem om ernstige verstoringen te absorberen en zich aan te passen aan nieuwe
omstandigheden, terwijl de kernfuncties van het systeem behouden blijven. Afhankelijk van
het niveau waarop men kijkt en dus het systeem begrijpt, zullen we licht aangepaste versies
van dit idee aantreffen.
In de psychologie verwijst veerkracht doorgaans naar de mate waarin iemands mentale
gezondheid bestand is om met tegenslag om te gaan; sociologen definiëren veerkracht als
‘het vermogen [van een land of een bevolking] met verrassingen om te gaan, zodanig dat
kernwaarden behouden blijven’ (Van Gunsteren, 2006, p. 37); in de ecologie verwijst
veerkracht naar de schokbestendigheid van ons natuurlijke ecosysteem.
Duidelijk is dat elke crisis vraagt om veerkracht op meerdere niveaus: op individueel niveau,
op collectief niveau (groepen), en op systemisch niveau (samenleving en ecosysteem). De
veerkrachtige samenleving kan een antwoord bieden op de uitdagingen, bedreigingen en
schokken die voortkomen uitsnel veranderende maatschappelijke omstandigheden.
Michael Ungar benadert veerkracht vanuit een holistisch, sociaalecologisch perspectief. In
zijn werk (2012, 2014) is veerkracht het vermogen van jongeren om psychologische, sociale,
culturele en fysieke hulpbronnen aan te spreken wanneer ze ernstige tegenslag ervaren.
Jongeren die sociaal veerkrachtig zijn maken gebruik van hun vermogen om individueel en
collectiefste kunnen onderhandelen over die hulpbronnen, zodat ze op een cultureel
betekenisvolle manier ingezet kunnen worden. Uiteraard spelen persoonlijkheidskenmerken
onbepaalde vaardigheden van de persoon daarbij een rol, maar de bronnen van veerkracht
waar Ungar aandacht voor vraagt zijn vooral gesitueerd in de omgeving van de jongere: het
directe sociale netwerk, de eigen gemeenschap, de instituties in de samenleving. Hoe meer
die samenwerken, hoe meer kans op een veerkrachtige identiteitsvorming.
Ungar hebben opgroeiende kinderen en jongeren overal ter wereld behoefte aan negen
zaken:
1. Structuur: Structuur brengt een mate van voorspelbaarheid in het bestaan. Dat wordt
door kinderen over het algemeen gezien als een teken dat hun opvoeders van hen houden.
,Voor het aanbrengen van die structuur speelt leeftijd wel een rol. Kinderen zijn gebaat bij
heldere regels die door volwassenen worden aangereikt. Jongeren zijn gebaat bij
toenemende verantwoordelijkheid en moeten zelf de kans krijgen om structuur te leren
aanbrengen in hun leven.
2. Consequenties: Gerelateerd aan het belang van structuur moeten ook de gevolgen van
bepaalde gedragingen duidelijk zijn voor kinderen en jongeren. Normering en begrenzing zijn
nodig. Ook zijn straffen onontkoombaar. Maar deze moeten wel begrijpelijk zijn, en er moet
een mogelijkheid zijn om zichzelf of de opgelopen schade te herstellen.
3. Ouder-kindrelatie: Alle kinderen willen graag in verbinding staan met hun ouders.
Hetzelfde geldt voorjongeren. Ouders voorzien in een belangrijke bron van veerkracht door
te werken aan verbondenheid, ook al verandert het uitzicht van die verbinding met de
leeftijd, bijvoorbeeld wanneerjongeren in de puberteit soms de behoefte hebben om
afstand te nemen. Dan blijft het nog steeds belangrijker om verbinding mogelijk te maken.
4. Meerdere sterke banden met volwassenen: Kinderen in ontwikkeling hebben baat bij een
omgeving waarin veel ondersteunende relaties met andere volwassenen dan hun ouders
mogelijk zijn. Het loont als kinderen en jongeren positiefkunnen worden opgemerkt door
volwassenen buiten het gezin.
5. Een krachtige identiteit: Kinderen groeien veerkrachtiger op als we hun gedrag en affectie
spiegelen en hun tonen wie ze - op basis van wat ze laten zien - zouden kunnen worden.
Door te experimenteren met verschillende identiteiten, en de reacties van hun omgeving
afte lezen, kunnenjongeren ontdekken wie ze kunnen worden, maar kunnen ze ook worden
gewezen op de consequenties van hun keuzes.
6. Een gevoel van agency: Evenzeer als zorg hebben kinderen ook uitdagingen nodig. In
uitdagende situaties kunnen zij ervaren dat hun gedrag ertoe doet. Door het nemen van
haalbare risico’s die passen bij hun leeftijd leren zij het meest. Dat geldt ook als er grenzen
overschreden worden en er consequenties volgen.
7. Een gevoel van erbij horen: Kinderen en jongeren moeten bevestigd worden in hun
lidmaatschap van de groep. Zij zullen zich beter ontwikkelen wanneer ze het gevoel hebben
dat anderen hen nodig hebben.
8. Een eerlijke en rechtvaardige behandeling: Kinderen en jongeren verdienen een zorgzame
bejegening en rechtvaardige behandeling. Zij dienen beschermd te worden tegen
discriminatie en racisme. Opvoeders moeten hen helpen te strijden voor en te zoeken naar
een betere behandeling indien die te wensen overlaat.
9. Fysieke en mentale veiligheid: Alle kinderen en jongeren hebben behoefte aan goede
huisvesting en degelijke scholen, in een opvoedomgeving die geen mentale of fysieke
klachten in de hand werkt.
Ungars perspectief op veerkracht is niet alleen gericht op de jeugd zelf, maar ook op de
relaties die jeugdigen aangaan en op de sociale context die hen omringt. In wat voor
gemeenschappen laten we jeugdigen opgroeien en welke middelen worden hun daartoe ter
, beschikking gesteld? Veerkracht betekent dat individuele jongeren de capaciteit hebben om
bronnen te vinden die hun welzijn bevorderen, terwijl ook wordt benadrukt dat het aan
families, gemeenschappen en overheden is om deze middelen te bieden op manieren die
jongeren waarderen. In die zin is veerkracht het resultaat van zowel succesvolle navigatie
naar middelen als onderhandelingen over middelen die op een zinvolle maniermoeten
worden verstrekt.
Deze rol kunnen pedagogische professionals spelen op het gebied van veerkracht bij
jongeren (podcast)
Hoe veerkrachtiger, hoe succesvoller in de toekomst. Veerkracht is bewust zijn van je
uitdagingen, je wensen, je ambities, je dromen en wie je daarbij kan helpen.
Welzijnsorganisaties doen te weinig op gebied van veerkracht. Ze werken probleemgericht.
Een positieve benadering is beter voor jongeren, door te kijken naar wat er al goed gaat.
Met oprechte interesse. Wat zijn je hobby’s, wie zijn je vrienden.
Wat is veerkracht? Hoe je omgaat met uitdagingen in het leven. Met hulpbronnen die
beschikbaar zijn in jouw omgeving.
Waarom is veerkracht belangrijk voor jongeren? Ze zitten in een ontwikkelingsfase, tussen
kinderfase en volwassenfase. Wie ben ik? Wat wil ik doen? Wat is mijn positie in de
maatschappij. Als je aan het ontdekken bent, kun je tegen uitdagingen aanlopen. Jongeren
zijn misschien wel experts in het hebben van veerkracht.
Vanuit de politiek moeten we bestaanszekerheid geven aan jongeren. Betaalbare
huisvesting, goede loon, arbeidszekerheid, toegang tot onderwijs. Beleidskeuzes maken die
in het voordeel van jongeren.
Wat kunnen wij doen om jou te kunnen helpen om met uitdagingen om te gaan. Welke
hulpbronnen zijn er beschikbaar.
Individueel: combinatie van factoren. Karaktereigenschappen. Sommige jongeren kunnen
makkelijker schakelen. Context waarin je opgroeit. In welke wijk. Kansen die je krijgt vanuit
de samenleving. Jongeren met een migratieachtergrond zijn vaker veerkrachtig.
Welke rol kan een onderwijsinstelling aannemen? Het heeft een belangrijke rol in de
algemene ontwikkeling van jongeren. Er wordt gekeken naar hoe het welzijn van studenten
kan worden versterkt. Thuisgevoel op de school. Laagdrempelige hulpverlening. SSC.
Samenleving: context waarin het individu zich ontwikkeld. Grote crisissen kan je niet zelf
meer oplossen, daar heb je de overheid voor nodig. Gelijke behandeling.
Pedagoog: ontwikkelingstrajecten, coaching trajecten. Positieve benadering, in eigen kracht
zetten. Rijke opvoedcontext.
Sociaal ecologische veerkracht
Samenspel tussen: individuele kenmerken en vaardigheden (micro) + bronnen voor
veerkracht in de verschillende leefwerelden (meso en macro).
