Bespiegeling Kunst (6 VWO) - Hoofdstuk 8 (Het moderne) t/m paragraaf 3
Periode 1900-1945 veel wereldoorlogen. Nieuwe generatie kunstenaars zet zich af tegen
tradities uit de vorige eeuw en experimenteren met nieuwe vormen. Nieuwe kunstvorm is
modernisme, wat aansluit bij moderne maatschappij die in korte tijd sterk verandert door
de toenemende industrialisering en technologie.
Expressie
Paragraaf 1.1
Begin twintigste eeuw nieuwe wegen verkennen. Aandacht gaat van zichtbare werkelijkheid
naar expressie van het innerlijk. Weense psychiater Sigmund Freud beschrijft rond 1900
dat mens zich niet alleen laat leiden door verstand maar ook onbewust door driften en
agressie etc. Opvoeding en cultuur beteugelt dit maar ook inspiratie. De heersende regels zijn
te beredeneerd wat directe expressie in de weg staat. Er ontstaat kloof moderne avant-garde
kunstenaars, die nieuwe stijl hebben, en publiek.
Erwartung is goed voorbeeld expressief kunstwerk. Korte opera over een nachtmerrie,
door schönberg gemaakt. Er is inkijk in de binnenwereld van de vrouw, die verward is en
hallucineert. Het verhaal is heel onlogisch net als een droom. Ook muziek is verwarrend,
nerveus en uitbarsting van emoties. Het heeft geen gangbare opbouw, maar verklankt een
ononderbroken stroom van associaties. Melodie moeilijk te herkennen en tempowisselingen.
Door deze manier van componeren is revolutie in muziek teweeg gebracht. Hij heft het
ordeningsprincipe op, met één toonsoort waarin alle noten vaste plaats hebben tov
grondtoon, tonica. Noten kiezen op basis van expressieve kracht.
Libretto voor Erwartung is geschreven op verzoek van Pappenheim, gebaseerd op hysterie
aanvallen van haar oudtante, die Freud heeft behandelt. Belangrijk bij zo’n behandeling is
om beeld te krijgen van wat patiënt zich niet herinnert, wat verdrongen is. Zijn theorie is dat
we leren ons aan te passen aan wat van ons wordt verlangd. Freud is geïnteresseerd in de
momenten dat die controle wegvalt. In boek Die Traumdeutung in 1899 doet hij verslag van
duistere wereld die in dromen opduikt.
De opera had weinig enthousiast reacties, maar inmiddels meesterwerk. Bij uitvoering in
Hamburg kiezen regisseur Jocelyn en decorontwerper Lagarde ervoor het bos alleen in hoofd
van de patiënt. Ze denkt dat ze in donker bos loopt maar is niet zo.
Paragraaf 1.2
Impressionisme, richt zich op wat er te zien is. Expressionisme gaat om het naar buiten
brengen van innerlijke gevoelens en emoties. Nadruk ligt op individu, persoonlijke.
In 1905 richt Kirchner Die brücke op, een expressionistische kunstenaarsgroep die een
brug wil zijn naar moderne tijd. Alles is met ritmische lijnen in hoekige vormen gesneden.
Nadruk ligt op het rechtstreeks tot uitdrukking brengen van innerlijke drijfveren, ons
onderbewuste. De stijl is persoonlijk en wat chaotisch.
, Hoekig ipv sierlijk is ook de dansvoorstelling Le Sacre du printemps van les ballets
russes. Vaslav Nijinski, de sterdanser, maakt abstracte choreografie met veel dansexpressie.
Dansers reageren op muziek maar beelden nauwelijks een verhaal uit. Dansers zijn primitief
gekleed en voeren lenteritueel uit, dat eindigt met offer van een jonge maagd die uitverkoren
is om zich dood te dansen. In het stuk zijn geen ronde vormen en sierlijke bewegingen. Hij
bedenkt hoekige danspassen, met ingedraaide beenposities, stampende voeten en lichaam
die ter aarde stort. Stravinsky componeert voor dit ballet abstracte muziek, geïnspireerd
door russische volksmuziek. Niet nadruk op melodie maar op complexe ritmes.
Vernieuwende akkoorden opgestapeld tot uitbarsting van geluid. De première in 1913 in
Parijs veroorzaakt groot schandaal, muziek komt nauwelijk boven rumoer in de zaal uit.
Expressionisten hebben voorkeur voor de duistere kant van het bestaan. Hexentanz van
Wigman laat dit zien, doordat de heksendans verdriet en woede tot uiting brengt.
Dansbewegingen zijn anders dan de voorgeschreven regels met knielen, hurken etc. Muziek
speelt ondergeschikte rol en vaak alleen slagwerk. Op die manier bereikt ze optimale
bewegingsvrijheid. Door succes van eigen dansschool wordt deze vorm van dansen,
ausdruckstanz, invloedrijk in Europa.
Das Cabinett des Dr. Caligari van regisseur Wiene is schoolvoorbeeld van korte
bloeiperiode van expressionistische film. Ook wel eerste horrorfilm. Slaapwandelaar Cesare
is kermisattractie en doet alles wat hij hem opdraagt. Ook is Wiene directeur van
psychiatrische inrichting waarin de overige personages patiënt zijn. Verhaalt maakt
chaotische indruk met veel flashbacks. Er is geen poging gedaan om décor er realistisch uit te
laten zien.
Paragraaf 1.3
Veel expressionisten geïnteresseerd in volkskunst uit verre landen. Reizen wordt namelijk
eenvoudiger en veel musea geopend waar kunst uit kolonies is te zien. Dit wordt ook wel
primitieve kunst genoemd, want westerse cultuur is superieur.
Volkskunst heeft oorspronkelijkheid die kunstenaars missen in moderne cultuur. Ze
bewonderen ongekunstelde vormen van veel markers, schilden en beelden die te lijken
verwijzen naar oerkrachten. Verschillende kunstenaars leggen verzamelingen met exotische
kunst aan. Ateliers van Picasso vol met afrikaanse beelden. Voorstudies die Picasso maakt
voor Les demoiselles d’Avignon laten zien dat hij Afrikaanse maskers als voorbeelden
heeft gebruikt. Uitdagende onderwerp wordt versterkt door uitdagende schilderstijl. Steeds
hoekiger, vereenvoudigd en niet logisch. Rond - hoekig, kleuren botsen en geen onderscheid
voor- en achtergrond. Het is een van zijn beroemdste werken en belangrijke voorloper van
kubisme. Schilderijen opgedeeld in losse, hoekige fragmenten, waardoor meerdere
perspectieven tegelijk worden belicht.
Tijdens eerste wo worden elementen uit Afro-Amerikaanse cultuur populairder bij groot
publiek. In amerika imiteren blanke orkesten de zwarte jazz. In 1917 wordt Franse leger
versterkt met Amerikaanse troepen en jazzbands reizen mee. Zij helpen nieuwe muziek te
verspreiden. La creation du monde is voorstelling van les ballets suédois, gezelschap van
zweedse dansers in Parijs. Het plaatst ontstaan van wereld in oerwouden van Afrika waar
mens één is met natuur. Danser-choreograaf Borlin gebruikt geen academische
balletbewegingen want die suggereren dat de mens natuur zou hebben overwonnen. Dansers
