Aflevering 11. Internationaal economisch recht
Blok A: de ontwikkeling van het internationaal economisch recht en de belangrijkste spelers in dit
domein
Het internationaal economisch recht is een van de takken, zou je kunnen zeggen, van de boom die
internationaal publiekrecht heet. Het publieke belang dat in deze tak centraal staat, is het
bevorderen van handel, in het bijzonder vrijhandel. Internationaal economisch recht draait
hoofdzakelijk om het verzekeren van vrijhandel. Dit idee van vrijhandel, met een sterk neoliberale
bijklank, staat tegenwoordig erg onder druk. En dat zien we vrijwel wekelijks terug in het handelen
van allerlei staten. Maar meer en meer mensen betwijfelen of het bevorderen van vrije handel en
het bevorderen van open grenzen of dat wel echt een goed idee is en of landen er eigenlijk niet veel
beter aan doen om hun economieën te beschermen tegen de grote buitenwereld. De mening van de
meeste economen lijkt vooralsnog te zijn dat protectionisme een doodlopende weg is.
3. De regels in het internationale economische recht beogen het drijven van handel te
stimuleren. Handel tussen staten en handel tussen bedrijven over de hele wereld. Dit omvat
tegelijk ook het stimuleren van investeringen en het omvat tegelijk ook het wegnemen van
allerlei praktische en administratieve belemmeringen voor het drijven van handel.
n Oorspronkelijk is hier de weg gewezen door geleerden zoals Adam Smith en David
Ricardo à die betoogden dat protectionistische regels en protectionistisch beleid
uiteindelijk het bereiken van meer welvaart alleen maar in de weg stonden. Dat was
een theoretisch inzicht over juist het moeten wegnemen van barrières om daarmee
handel te stimuleren; een inzicht wat heeft postgevat. Sindsdien, vooral in de loop
van de negentiende eeuw, worden er regelmatig afspraken gemaakt tussen landen.
Bijv. over het verlagen van importtarieven op de invoer; of het afschaffen van quota
op goederen die worden ingevoerd; of afspraken over het wederzijds doen van
bepaalde investeringen.
n Dit heeft juridisch geleid tot een heel kluwen van bilaterale maar ook multilaterale
verdragen.
Naast die afspraken in de vorm van verdragen zijn er in de loop van de tijd 3 belangrijke
internationale organisaties ontstaan die ook vandaag de dag nog het internationale economische
verkeer reguleren. En die maken deel uit van stelsel van Bretton- Woods. Deze 3 organisaties zijn:
1) Internationaal Monetair Fonds (IMF) à opgericht met de bedoeling om de financiële stabiliteit
binnen de internationale gemeenschap te bevorderen. Dat betekent dat die IMF er vooral ook is
om permanent zo’n beetje overleg te voeren, om te voorkomen dat staten met name met hun
munt wat gaan zitten spelen en dat die met name overgaan tot devaluatie of appreciatie
(tegenovergestelde van devaluatie), dan wordt de munt kunstmatig een andere koers gegeven
dan die eigenlijk zou moeten hebben.
n Er zijn ook staten waar juist zonder dat ze zelf wat doen waarvan de munt onder
druk staat. Er zijn staten waar de algemene economische situatie zorgwekkend van
is, het IMF kan dan bijspringen. Het IMF kan dan steun verlenen omdat instabiliteit in
1 land kan overspringen naar andere landen en dat probeert het IMF te voorkomen.
n Het IMF kan bijspringen, maar dat doet het natuurlijk niet zomaar. Als het IMF
optreedt, als de steun verleent, dan altijd onder voorwaarden: conditionaliteit. Deze
conditionaliteit betekent in de praktijk bijv. dat een staat hervormingen zal moeten
doorvoeren, dat er hier schuldsanering tot stand moet komen, dat er bezuinigingen
moeten worden gepleegd en dat er een verantwoordelijk(er) beleid wordt gevoerd.
n Gratis geld voor iedereen is volgens het IMF economisch niet verstandig omdat dat
tot gierende inflatie kan gaan leiden. Daarom dat het IMF ook alleen maar kredieten
verstrekt, het doet niet aan giften. Wat het IMF wel doet is gevraagd en ongevraagd
advies verlenen, bijv. over de wisselkoers van een munt van een land waarbij het
soms gewenst kan zijn dat een land overgaat tot devaluatie of juist overgaat tot
, revaluatie. Dat soort gevraagd en ongevraagd advies is iets wat je cadeau kan krijgen
van het IMF.
2) Wereldbank (IBRD) à het hoofddoel van de Wereldbank is geld verstrekken aan landen voor de
financiering van bijzondere projecten en programma’s. Dit zijn niet vormen van steunverlening
aan landen die monetair instabiel zijn, het gaat bij de Wereldbank om gerichte vormen van
ondersteuning met geld aan vooral arme landen. Maar let wel ook dit geld wordt weer niet
gegeven, ook dit geld wordt alleen uitgeleend. Wanneer er sprake is van de allerarmste landen
kan het in zeldzame gevallen komen tot een gift, maar dit is niet de regel.
n DeWereldbankheeftdanuiteraardmiddelennodig.WathetIMFdoetishetgeld betrekken
van staten, als het IMF zijn leningen moet verlenen om die monetaire stabiliteit te
garanderen. De Wereldbank doet dat anders. De Wereldbank komt ook tot leningen,
de Wereldbank betrekt dat geld van de private kapitaalmarkt.
n De Wereldbank is niet alleen overigens. Er wordt wel gezegd de Wereldbank maakt
eigenlijk uit van weer een subgroep aan instellingen, je kunt daarom maar eigenlijk
beter spreken van de Wereldbankgroep.
3) Wereldhandelsorganisatie (WTO) à de WTO is in vergelijking met de Wereldbank en het IMF
nog relatief jong: pas in 1994 opgericht op een top in Marrakesh als sluitstuk van de Uruguay-
onderhandelingsronde. Het is daarom dat de WTO- overeenkomst soms wordt aangeduid naar
de plaats van sluiting. Men heeft het regelmatig over de Overeenkomst van Marrakesh en dat is
het Verdrag inzake de WTO.
n Dit lijkt dus heel erg jong en het is ook jong, maar tegelijkertijd is de WTO gebaseerd
op een multilateraal systeem dat al veel langer bestaat en wat we de GATT noemen
(General Agreement on Tariffs and Trade van 1947).
n Het is denkbaar overigens dat naast deze 3 mondiaal actieve organisaties, dat ook op
regionaal niveau staten ervoor kiezen om met elkaar samen te werken op
economisch gebied. Soms leidt dat tot hele intensieve vormen van integratie à zo
kennen we in Europa de EU, oorspronkelijk begonnen als de EEG met als belangrijke
doelstelling het realiseren van een daadwerkelijke interne markt. Maar de EU, en de
voorganger de EEG, is niet uniek. We vinden vergelijkbare initiatieven ook wel elders,
zoals de NAFTA inmiddels opgevolgd door de USMCA en elders de Mercosur.
n Je kunt daar vrij ver meegaan. Als je kijkt naar andere delen van de wereld dan vind
je daar zelf monetaire unies. Bekend is de euro, maar je hebt ook in West- Afrika een
aantal landen die zijn verbonden in het voeren van de CFA- frank en in het Caribisch
gebied tref je ook een regionale monetaire unie aan: de East Carribean Dollar.
Blok B: inrichting en functioneren van de WTO
De WTO biedt structuur waarin staten hun internationale handelsbetrekking kunnen onderhouden
en reguleren. De WTO was tot nu toe behoorlijk succesvol, alleen al af te lezen aan het aantal landen
dat zich bij de WTO hebben aangesloten (meer dan 160 leden). De EU zit er bovendien ook als
zodanig in; je hebt natuurlijk de 27 lidstaten van de EU, maar ook de organisatie als zodanig, omdat
die grotendeels bevoegd is voor het externe handelsbeleid, mag ook als zodanig plaatsnemen en
deelnemen aan de activiteiten van de WTO.
- De WTO kent een uitgebalanceerde structuur. Het hoogste orgaan van de WTO is de
Ministeriële Conferentie en die bestaat uit vertegenwoordigers van alle WTO-leden. De
Ministeriële Conferentie komt tenminste 1 keer per 2 jaar samen (art. 4 lid 1 WTO-
Overeenkomst), meestal gaan daar de ministers van economische zaken of de ministers van
internationale handel van de aangesloten leden naar toe.
- Er is ook een algemene raad: de General Council (art. 4 lid 2). Die Algemene Raad bestaat uit
vertegenwoordigers van alle lidstaten, maar in dit geval meestal ambassadeurs of personen
met een vergelijkbare diplomatieke status. En die komen veel vaker bij elkaar. Je kunt die
